Dr.Mr. B. (Bas) de Gaay Fortman

Voorman en later senator van de PPR en deskundige op het gebied van politieke economie. Stapte in 1970 als één van de weinige ARP¹-spijtstemmers over naar de PPR. Hoogleraar in Afrika, daarna jarenlang aan het Institute for Social Studies en vanaf 2000 aan de Universiteit Utrecht. In 1971 Tweede Kamerlid. Was op het eerste gezicht voor de wat jonge, hippe achterban een wat a-typisch PPR-lid, maar was bij hen populair. Leidde zijn partij in 1972 naar verkiezingswinst. Fractievoorzitter tijdens het kabinet-Den Uyl². Verruilde in 1977 de Tweede Kamer voor de Eerste Kamer, waarvan hij steeds meer een verdediger zou worden. Zoon van ARP-senator en minister W.F. de Gaay Fortman³.

PPR, GroenLinks
functie(s) in de periode 1971-1991: lid Tweede Kamer, fractievoorzitter TK, lid Eerste Kamer, fractievoorzitter EK

• - 

  ARP (Anti-Revolutionaire Partij), tot juli 1970
• - 

  PPR (Politieke Partij Radikalen), van juli 1970 tot 16 februari 1991 (vanaf 1989 tevens lid Vereniging GroenLinks)
• - 

  GroenLinks, vanaf 24 november 1990 (vanaf 2023 tevens lid PvdA)

• - 

  repetitor burgerlijk recht, handelsrecht en staathuishoudkunde, van 1960 tot 1963
• - 

  wetenschappelijk medewerker sociale faculteit, Vrije Universiteit te Amsterdam, van 1965 tot 1967
• - 

  senior lector (hoofd economische faculteit), Universiteit van Zambia te Lusaka, van 1967 tot 1971
• - 

  lid Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 25 mei 1971 tot 8 juni 1977
• - 

  buitengewoon hoogleraar ontwikkelingseconomie, ISS (Institute of Social Studies) te 's-Gravenhage, van 1971 tot 1977
• - 

  fractievoorzitter PPR Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 30 november 1972 tot 25 mei 1977
• - 

  hoogleraar politieke economie, ISS (Institute of Social Studies) te 's-Gravenhage, van 1977 tot 1 december 2002
• - 

  lid Eerste Kamer der Staten Generaal, van 20 september 1977 tot 1 februari 1991
• - 

  fractievoorzitter PPR Eerste Kamer der Staten-Generaal, van 20 september 1977 tot 12 februari 1990 (in 1981-1986 en vanaf 1987 een eenmansfractie)
• - 

  hoogleraar politieke economie van de rechten van de mens, Universiteit Utrecht, van 2000 tot 2010 (sinds 2002 honorair)

• - 

  politiek leider PPR, van 9 september 1972 tot 25 mei 1977

• - 

  lijstaanvoerder PPR Tweede Kamerverkiezingen 1971 (kieskringen Arnhem, Nijmegen, Leiden, Leeuwarden, Zwolle, Groningen en Assen)
• - 

  lijsttrekker PPR Tweede Kamerverkiezingen 1972, van 9 september 1972 tot 29 november 1972

• - 

  lid bestuur Stichting Grondwetcampagne 2023, vanaf 7 februari 2019

• - 

  lid bestuur SNV (Stichting Nederlandse Vrijwilligers)
• - 

  lid Commissie Ontwikkelingssamenwerking, Gereformeerde Kerken in Nederland
• - 

  lid Adviesraad Defensie-aangelegenheden
• - 

  lid redactieraad, weekblad "Hervormd Nederland"
• - 

  voorzitter NOVIB (Nederlandse Organisatie voor Internationale Ontwikkelingssamenwerking (was 'Bijstand'), van 10 december 1977 tot 23 maart 1984
• - 

  voorzitter Stichting Toneelgroep "Theater", van 1979 tot 1989
• - 

  lid bestuur NIZA (Nederlands Instituut voor Zuidelijk Afrika)
• - 

  deputaat voor evangelisatie en daarna voor oecumene van de Gereformeerde Kerken in Nederland
• - 

  voorzitter Commissie Mondiale Aktiviteiten Jeugdbeleid, vanaf 1 november 1990
• - 

  afgevaardigde Gereformeerde Kerken op de assemblée van de Wereldraad van Kerken te Canberra, vanaf februari 1990 (trad om deze reden af als Eerste-Kamerlid)
• - 

  voorzitter Pugwash Nederland, van 1995 tot 2004
• - 

  lid Raad voor de Journalistiek, van 2001 tot 2009
• - 

  lid permanente commissie Ontwikkelingssamenwerking, AIV (Adviesraad Internationale Vraagstukken), vanaf 1 januari 2002
• - 

  vicevoorzitter Prins-Clausleerstoel, Universiteit van Utrecht en ISS (Institute for Social Studies), van 6 maart 2003 tot oktober 2008

• - 

  ondervoorzitter vaste commissie voor Defensie (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van 19 juni 1973 tot september 1975
• - 

  lid parlementaire delegatie naar de Volksrepubliek China, van 18 augustus 1973 tot 28 augustus 1973
• - 

  voorzitter bijzondere commissie voor het wetsvoorstel Wet op de Vermogensaanwasdeling (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van 24 juni 1976 tot 8 juni 1977
• - 

  lid College van Senioren (Eerste Kamer der Staten-Generaal), van 20 september 1977 tot 12 februari 1990
• - 

  plaatsvervangend voorzitter vaste commissie voor Justitie (Eerste Kamer der Staten-Generaal), van 5 oktober 1977 tot 16 september 1980

• - 

  Openbare lagere school

• - 

  gymnasium-b, "Christelijk Gymnasium" te 's-Gravenhage, tot 1956

• - 

  Nederlands recht, Vrije Universiteit te Amsterdam, van 1958 tot september 1963 (cum laude)
• - 

  economie, Vrije Universiteit te Amsterdam, van 1956 tot januari 1963 (cum laude)

• - 

  economische wetenschappen, Vrije Universiteit te Amsterdam, 16 december 1966

• - 

  Hield zich in de Tweede Kamer in het bijzonder bezig met ontwikkelingssamenwerking, justitie, buitenlandse zaken, economische zaken en defensie
• - 

  Interpelleerde op 2 december 1971 minister De Koster over vrijheid van meningsuiting in de krijgsmacht
• - 

  Interpelleerde op 14 juni 1972 samen met Joop Voogd (PvdA) en Anneke Goudsmit (D'66) de ministers Van Agt en Stuijt over het drugsbeleid
• - 

  Diende in 1972 een initiatiefwetsvoorstel inzake het invoeren van cassatie, van cassatie in het belang der wet en tot herziening van het militair strafrecht in. Dit voorstel werd in 1973 door de Eerste Kamer verworpen. Een tweede, enigszins aangepast, in 1975 door Jurgens ingediend voorstel werd wel aanvaard. (11.884 & 13.331)
• - 

  Wijzigde in 1974 samen met zijn fractiegenoot Erik Jurgens via een initiatiefwetsvoorstel de Wet gewetensbezwaren militaire dienst, waardoor tewerkstelling van gewetensbezwaarden werd overgeheveld van Defensie naar Sociale Zaken. (12.447)
• - 

  Diende in 1976 als initiatiefwetsvoorstel een novelle in op het in 1975 aanvaarde voorstel inzake de herziening van het militair strafrecht. Dit voorstel werd in 1977 wet.
• - 

  Interpelleerde op 23 juni 1982 samen met Suzanne Bischoff van Heemskerck minister-president Van Agt over het kasplafond bij ontwikkelingssamenwerking
• - 

  Interpelleerde op 15 november 1988 samen met Jan Vis (D66) minister Deetman over de gang van zaken rond de Harmonisatiewet WO/HBO

• - 

  In 1976 stemden hij en Henk Waltmans als enigen van hun fractie tegen het initiatiefwetsvoorstel-Geurtsen/Lamberts/Veder-Smit/Roethof inzake afbreking zwangerschap
• - 

  Stemde in 1981 als Eerste Kamerlid, anders dan de Tweede Kamerfractie, tegen een voorstel in eerste lezing tot herziening van de grondwettelijke bepaling over het voorzitterschap van de Verenigde Vergadering

In de uitgebreide versie is een overzicht van opvallend stemgedrag opgenomen.

• - 

  Behoorde in 1967-1968 tot de Américaine Groep, een informeel overleg van christen-radicalen uit KVP, ARP en CHU, waarvan onder anderen Van Hulten, Jurgens, Boukema en prof. Alting von Geusau deel uitmaakten
• - 

  Verliet in juli 1970 de ARP vanwege een besluit van het ARP-partijconvent om te streven naar een gezamenlijk programma van ARP, CHU en KVP
• - 

  Was in april 1971 in het alternatieve kabinet-Den Uyl/Van Mierlo/Aarden minister voor Ontwikkelingssamenwerking
• - 

  Verving in oktober 1971 bij de algemene beschouwingen over de begroting 1972 fractievoorzitter Aarden, die vanwege ziekte afwezig was
• - 

  Voerde in 1972 een geïmproviseerde, maar ook succesvolle campagne met enkele stunts. Zo verbleef hij een nacht in een gekraakt slooppand.

• - 

  Zijn echtgenote, Clasina van Bentum, was lerares Nederlands
• - 

  Zat enige tijd tegelijkertijd met zijn vader in de Eerste Kamer

• - 

  Werd in 1977 en 1981 tot Eerste Kamerlid gekozen door Groep II: Gelderland, Overijssel, Groningen en Drenthe

U ziet een selectie van wetenswaardigheden. In de uitgebreide versie is een overzicht van wetenswaardigheden opgenomen.

• - 

  H. van der Werf, "Bas de Gaay Fortman: Profiel van een politicus" (Baarn 1973)
• - 

  Geert Pool, "Het Bas-effect", in: Ch. van de Belt e.a. (red.), "De Politieke Partij Radikalen 1968-1990. Macht uit het zadel" (2022), 94-95

In de uitgebreide versie zijn, indien bekend, de familierelaties opgenomen.

Speciaal voor de verkiezingen voor de Tweede Kamer zijn de biografieën van alle kansrijke (volgens de peilingen) kandidaten in uitgebreide vorm raadpleegbaar op parlement.com.

Voor de overige ruim 5000 biografieën geldt het volgende:

In het digitale biografisch archief van de Stichting PDC, partner van het Montesquieu Instituut, is een uitgebreide versie aanwezig met bijvoorbeeld partijpolitieke functies, maatschappelijke nevenfuncties, parlementaire activiteiten, opleiding en wetenswaardigheden. Voorlopig is het beschikbaar stellen van uitgebreide biografieën, en/of daarop gebaseerde statistische gegevens, opgeschort. Wilt u een uitgebreide biografie inzien? Laat het ons weten als u daar belangstelling voor heeft.

• 1. 

  De ARP werd op 3 april 1879 opgericht door Abraham Kuyper. Daarmee kwam er een partijverband voor politieke stroming, de antirevolutionairen, die reeds sinds het begin van de 19e eeuw bestond. Zij was de eerste nationale politieke partij. De ARP was een christendemocratische, protestantse partij. In 1980 ging de ARP met KVP en CHU op in het CDA.
   
• 2. 

  Dit kabinet wordt beschouwd als het meest links-progressieve kabinet uit de parlementaire geschiedenis. Het kwam tot stand na de moeizame formatie die volgde op de verkiezingen van 1972 en was de opvolger van de kabinetten-Biesheuvel I en II. Het bestond uit bewindslieden van de PvdA, D'66, PPR, KVP en ARP onder leiding van PvdA'er Joop den Uyl.
   
• 3. 

  Gezaghebbende progressieve ARP- en CDA-politicus. Was ambtenaar, secretaris van de rijksbemiddelaars en docent aan de CNV-kaderschool en werd later hoogleraar aan de VU. In 1956 zonder succes formateur tijdens de lange kabinetsformatie van dat jaar. Wist in 1960, het jaar waarin hij ook senator was geworden, echter snel een kabinetscrisis op te lossen. Liet zich in 1973 samen met Boersma overhalen minister te worden in het kabinet-Den Uyl. Had een goede band met de ex-gereformeerde Den Uyl. Als minister een relativerende, vaderlijke figuur. Speelde een belangrijke rol bij de onafhankelijkheid van Suriname en kwam met een plan om Nederland op te delen in 24 provincies. Was in 1981 nog eens als informateur betrokken bij een formatie en wist de weg te openen voor een kabinet van CDA, PvdA en D66. Tot op hoge leeftijd kritisch volger van de koers van het CDA.