Dr. J. (Jan) Schouten

Foto Dr. J. (Jan) Schouten
Met dank overgenomen van Parlement.com.

Bijna veertig jaar lid van de Tweede Kamer voor de ARP en drieëntwintig jaar de zeer dominante fractie- en partijvoorzitter, wiens wil in de fractie wet was. Zoon van een haringvisser uit Maassluis die al op jonge leeftijd ging werken. Subliem product van de Gereformeerde Jongelingsvereniging en typische mannenbroeder. Autodidact. Was in Rotterdam enige tijd wethouder. Fractievoorzitter van de ARP in de Tweede Kamer vanaf de jaren dertig en opvolger van Colijn1. Tijdens de bezetting moedig, karaktervast en onverzettelijk. Overleefde het beruchte kamp Mauthausen, maar zei in 1945 tegen Wilhelmina: ik ben niet veranderd. Ageerde met zijn krachtige, sonore stemgeluid tegen de Indië-politiek2 van de kabinetten-Beel en -Drees. Hield de ARP na de oorlog lange tijd in isolement. Verliet in 1956 de politiek en was nog ruim twee jaar staatsraad.

ARP
functie(s) in de periode 1918-1958: lid Tweede Kamer, fractievoorzitter TK, lid Raad van State

Inhoudsopgave

  1. Personalia
  2. Partij/stroming
  3. Hoofdfuncties/beroepen
  4. Partijpolitieke functies
  5. Nevenfuncties
  6. Opleiding
  7. Activiteiten
  8. Wetenswaardigheden
  9. Publicaties van/over
  10. Familie/gezin
  11. Uitgebreide versie

1.

Personalia

voornamen (roepnaam)
Johannes (Jan)

wijziging in naam en/of titulatuur
  • - 
    J. Schouten, van 12 augustus 1883 tot 24 februari 1950
  • - 
    Dr. J. Schouten, vanaf 24 februari 1950 (nadat aan hem door de Vrije Universiteit te Amsterdam een eredoctoraat was verleend)

geboorteplaats en -datum
Maassluis, 12 augustus 1883

overlijdensplaats en -datum
Rotterdam, 9 september 1963

2.

Partij/stroming

partij(en)
ARP (Anti-Revolutionaire Partij)

3.

Hoofdfuncties/beroepen

  • - 
    schippersknecht op schip van zijn vader, vanaf 1894 (voer eenmaal mee op de logger 'De Onafhankelijkheid')
  • - 
    werkzaam in bloemisterij te Maassluis, 1901 (van zijn oom Nicolai)
  • - 
    werkzaam in boekhandel-drukkerij te Maassluis, van 1903 tot 1907
  • - 
    administrateur en privédocent boekhouden, van 1908 tot 1920
  • - 
    lid gemeenteraad van Rotterdam, van 8 juni 1916 tot 1 september 1931 (in 1916-1919 voor het kiesdistrict Rotterdam I)
  • - 
    lid Provinciale Staten van Zuid-Holland, van 24 oktober 1917 tot 4 juli 1939 (in 1917-1919 voor het kiesdistrict Rotterdam II)
  • - 
    directeur N.V. Rotterdamsche Boaz Bank, vanaf 1920 (nog in 1939)
  • - 
    lid Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 22 oktober 1918 tot 3 juli 1956
  • - 
    lid politieke hoofdredactie "De Standaard", antirevolutionair dagblad voor Nederland, van 10 november 1920 tot 1 april 1922
  • - 
    wethouder (van financiën en bedrijven) van Rotterdam, van 9 april 1925 tot 21 april 1927
  • - 
    waarnemend fractievoorzitter ARP Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 15 mei 1933 tot 1 juni 1933
  • - 
    fractievoorzitter ARP Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 1 juni 1933 tot 14 juni 1956
  • - 
    lid Raad van State, van 1 december 1956 tot 1 september 1958 (benoemd bij K.B. van 24 november 1956)

gevangenschap/internering
  • - 
    gevangenschap Huis van Bewaring te Rotterdam, van 8 juni 1942 tot 3 juli 1942
  • - 
    geïnterneerd polizeiliches durchgangslager te Amersfoort, van 3 juli 1942 tot 8 december 1942
  • - 
    geïnterneerd strafgevangenis te Scheveningen, van 1 april 1943 tot 30 april 1944
  • - 
    geïnterneerd concentratiekamp Sachsenhausen, van 30 april 1944 tot januari 1945
  • - 
    geïnterneerd concentratiekamp Mauthausen, van januari 1945 tot 5 mei 1945

4.

Partijpolitieke functies

overzicht (10/15)
  • - 
    vicefractievoorzitter ARP Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 20 september 1932 tot 1 juni 1933
  • - 
    waarnemend voorzitter Centraal Comité van ARP-kiesverenigingen, van 6 juni 1933 tot 6 september 1939
  • - 
    leider illegale ARP, van 30 juni 1941 tot 1 april 1943
  • - 
    politiek leider ARP, van 30 juni 1941 tot 23 april 1956
  • - 
    voorzitter Centraal Comité van ARP-kiesverenigingen, van mei 1945 tot 22 juni 1955
  • - 
    voorzitter sociaal-economische commissie, ARP, van augustus 1945 tot april 1946
  • - 
    voorzitter Dr. Abraham Kuyperstichting, van 1946 tot 1963
  • - 
    voorzitter redactie "Antirevolutionaire Staatkunde", orgaan van de Dr. Abraham Kuyperstichting, van 1947 tot 1960
  • - 
    voorzitter ARP-Commissie voor Buitenlandse politiek, omstreeks 1948
  • - 
    erevoorzitter Centraal Comité van ARP-kiesverenigingen, van 23 juni 1955 tot 9 september 1963

lijsttrekkerschappen
  • - 
    lijsttrekker ARP gemeenteraadsverkiezingen in Rotterdam, 1919
  • - 
    lijstaanvoerder ARP Tweede Kamerverkiezingen 1922 (in de kieskringen Rotterdam, 's-Gravenhage en Den Helder)
  • - 
    lijstaanvoerder ARP Tweede Kamerverkiezingen 1929 (in de kieskring Rotterdam)
  • - 
    lijsttrekker ARP Tweede Kamerverkiezingen 1946, van 3 april 1946 tot 17 mei 1946
  • - 
    lijsttrekker ARP Tweede Kamerverkiezingen 1948, van 12 mei 1948 tot 7 juli 1948
  • - 
    lijsttrekker ARP Tweede Kamerverkiezingen 1952, van 9 april 1952 tot 25 juni 1952

In de uitgebreide versie is een overzicht van partijpolitieke functies opgenomen.

5.

Nevenfuncties

  • - 
    voorzitter Gereformeerde Jongelingenvereniging "Bidt en Werkt", ring Maassluis
  • - 
    voorzitter Gereformeerde Jongelingenvereniging, afdeling Zuid-Holland, van 1911 tot 1918
  • - 
    lid Staatscommissie inzake de duurte van levensbehoeften (Staatscommissie-Bruins), van augustus 1919 tot oktober 1919
  • - 
    lid Centrale Commissie voor de Statistiek, van januari 1926 tot 1933
  • - 
    lid college van directeuren Vereeniging voor Hooger Onderwijs op Gereformeerde Grondslag (Vrije Universiteit), van 1928 tot 1942
  • - 
    lid Ambtenarengerecht te Rotterdam, vanaf 1 maart 1933 (in 1939 herbenoemd voor zes jaar)
  • - 
    lid Commissie van advies en bijstand Geldschieterswet, omstreeks 1933 (nog in 1938)
  • - 
    lid Staatscommissie inzake de Grondwetsherziening (Staatscommissie-De Wilde), van 24 januari 1936 tot 8 juni 1936
  • - 
    lid Staatscommissie inzake concentratie van scholen voor bijzonder lager onderwijs, van 4 februari 1936 tot 16 december 1936
  • - 
    ondervoorzitter Centrale Commissie voor de Statistiek, vanaf 1933 (nog in 1955)
  • - 
    plaatsvervangend lid Werkcommissie voor Werkloosheidsbestrijding, omstreeks 1938
  • - 
    lid bestuur Nederlandse Centrale Organisatie voor TNO (Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek), omstreeks 1938
  • - 
    lid Grootburgercomité, van december 1941 tot 1 april 1943
  • - 
    lid Nationaal Comité, van januari 1942 tot 1 april 1943
  • - 
    lid redactie illegale blad "Trouw", van januari 1943 tot 1 april 1943 (medeoprichter)
  • - 
    directeur Vereniging voor hoger onderwijs op Gereformeerde grondslag (Vrije Universiteit), van 1945 tot 1959
  • - 
    lid Nationale Advies Commissie (adviescollege voor de samenstelling van de Voorlopige Staten-Generaal), van 20 juli 1945 tot 16 november 1945
  • - 
    lid Staatscommissie onderzoek wijziging procedure Grondwetsherziening (Staatscommissie-Beel), van 1 maart 1946 tot 1 april 1946
  • - 
    lid en ondervoorzitter College van Rijksbemiddelaars, tot 1 november 1946
  • - 
    lid bestuur Nationaal Comité "Handhaving Rijkseenheid", van 14 december 1946 tot februari 1950
  • - 
    lid Staatscommissie onderzoek Grondwetsherziening vanwege hervorming van de staatkundige structuur van het Koninkrijk (Staatscommissie-Beel), van 29 september 1947 tot maart 1948
  • - 
    lid Staatscommissie inzake de Grondwetsherziening (Staatscommissie-Van Schaik), van april 1950 tot februari 1954

afgeleide functies, presidia etc.
  • - 
    voorzitter begrotingscommissie voor hoofdstuk VIIb (Financiën) 1924 (Tweede Kamer der Staten-Generaal)
  • - 
    voorzitter begrotingscommissie voor hoofdstuk X (Arbeid, Handel en Nijverheid) 1926 (Tweede Kamer der Staten-Generaal)
  • - 
    voorzitter begrotingscommissie voor hoofdstuk X (Arbeid, Handel en Nijverheid) 1928 (Tweede Kamer der Staten-Generaal)
  • - 
    voorzitter vaste commissie voor overleg met de regering over handelsaangelegenheden (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van 18 oktober 1932 tot 3 juli 1956 (sinds september 1948 Commissie voor de Handelspolitiek)
  • - 
    lid Centrale Afdeling (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van juni 1933 tot juli 1956
  • - 
    voorzitter Commissie van Rapporteurs inzake de nota van den minister van Justitie betreffende de feiten en omstandigheden, op grond waarvan op 1 april 1938 aan de brigade der Koninklijke Marechaussee te Oss is gelast zich tijdelijk van opsporingsdiensten te onthouden (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van februari 1939 tot juni 1939
  • - 
    voorzitter Commissie van Rapporteurs voor de ontwerp-Wet Regelen omtrent de voorlopige Staten-Generaal (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van september 1945 tot oktober 1945
  • - 
    voorzitter begrotingscommissie voor Economische Zaken (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van 27 september 1950 tot 17 september 1953
  • - 
    voorzitter Commissie van Voorbereiding voor het wetsontwerp Goedkeuring verdrag inzake oprichting Europese Betalings Unie (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van maart 1951 tot juli 1953
  • - 
    voorzitter Commissie van Voorbereiding voor het wetsontwerp Goedkeuring verdrag inzake toetreding Nederland tot de Europese Gemeenschap van Kolen en Staal (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van september 1951 tot 31 oktober 1951
  • - 
    voorzitter Commissie van Voorbereiding voor het wetsontwerp Goedkeuring E.D.G.-verdrag (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van december 1952 tot juli 1953
  • - 
    voorzitter vaste commissie voor Economische Zaken (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van 17 september 1953 tot 3 juli 1956
  • - 
    voorzitter vaste commissie voor de Scheepvaart (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van 17 september 1953 tot 3 juli 1956
  • - 
    voorzitter Commissie van Voorbereiding voor het wetsontwerp Goedkeuring Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens van 4 november 1950 (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van oktober 1953 tot maart 1954
  • - 
    voorzitter bijzondere commissie voor het wetsontwerp Financiering van de bouw en instelling van een kernreactor in Nederland (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van maart 1954 tot juli 1954
  • - 
    voorzitter Commissie van Voorbereiding voor het wetsontwerp Goedkeuring van het protocol bij het NAVO-verdrag over de toetreding van de Bondsrepubliek Duitsland etc. (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van 20 december 1954 tot 30 maart 1955
  • - 
    voorzitter vaste commissie voor overleg inzake het huurbeleid (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van juli 1955 tot 3 juli 1956
  • - 
    lid afdeling Financiën (Raad van State)
  • - 
    lid afdeling Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening (Raad van State)
  • - 
    lid afdeling Maatschappelijk Werk (Raad van State)

6.

Opleiding

hoger beroepsonderwijs
  • - 
    M.O.-boekhouden, tot 1908

cursussen
  • - 
    cursus boekhouden, van 1907 tot 1908

eredoctoraten
  • - 
    rechtsgeleerdheid, Vrije Universiteit te Amsterdam, 24 februari 1950

7.

Activiteiten

als parlementariër
  • - 
    Was woordvoerder economische zaken van de ARP-Tweede Kamerfractie. Voerde in de jaren twintig en dertig ook het woord over onder meer koloniale aangelegenheden, ambtenarensalarissen en financiën.

opvallend stemgedrag (2/12)
  • - 
    Diende in februari 1949 een motie van wantrouwen in tegen het Indiëbeleid van het kabinet-Drees/Van Schaik. De motie kreeg alleen steun van ARP, SGP en Welter.
  • - 
    Stemde in 1954 als enige van zijn fractie tegen het wetsvoorstel Aanvaarding van een statuut voor het Koninkrijk. Voerde bij het debat hierover wel namens zijn fractie het woord.

In de uitgebreide versie is een overzicht van opvallend stemgedrag opgenomen.

8.

Wetenswaardigheden

algemeen (5/8)
  • - 
    Organisator en inspirator van de illegale ARP
  • - 
    Nam na zijn ontslag uit het concentratiekamp Amersfoort in december 1942 onmiddellijk zijn illegale werk weer op
  • - 
    Keerde zich na de bevrijding tegen pogingen om ARP en CHU te laten fuseren in een Christelijke Volkspartij
  • - 
    Behoorde in 1952 in de ARP-fractie met Gerbrandy en Van den Heuvel tot de minderheid die tegen deelname van de ARP aan een kabinet met de PvdA was
  • - 
    Maakte op 25 mei 1955 bekend dat hij in juni dat jaar zou aftreden als voorzitter van het Centraal Comité en in 1956 als politiek leider van de ARP. Dat besloot hij vanwege zijn leeftijd. In augustus 1955 zou hij 72 jaar worden.

uit de privésfeer
  • - 
    Na de dood van zijn vader was zijn moeder eigenares van een manufacturenwinkel
  • - 
    Was tijdens de Bezetting onder andere actief in de illegale ARP en maakte deel uit van het Grootburgercomité en Nationaal Comité, dat plannen maakte voor een overgangsbewind na een Duitse nederlaag. Bij de contacten daarover met Londen werd hij in 1943 slachtoffer van het door Anton van der Waals uitgevoerde Englandspiel.

anekdotes en citaten
  • - 
    Zou in mei 1945 na terugkeer uit het kamp Mauthausen hebben gezegd: "Ik ben niet veranderd"
  • - 
    Het ARP-Eerste Kamerlid prof. Anema zei eens: Schouten is een amateurjurist, een legalist en dan nog van honderd jaar terug.

verkiezingen
  • - 
    Werd in december 1917 bij tussentijdse verkiezingen in het district Rotterdam II na herstemming verslagen door A.B. de Zeeuw (sdap)

U ziet een selectie van wetenswaardigheden. In de uitgebreide versie is een overzicht van wetenswaardigheden opgenomen.

9.

Publicaties van/over

literatuur/documentatie
  • - 
    K. Groen, "Johannes Schouten 1883-12 augustus 1958", in: Bene meritus. Bundel opstellen uit dankbaarheid opgedragen aan Doctor Johannes Schouten (Kampen, 1958)
  • - 
    A.W. Abspoel, "Van Binnen- en Buitenhof" (1956), 56
  • - 
    J. Wildschut, "Dr. Johannes Schouten, 1883-1963", in: Rotterdams Jaarboekje (1964), 224
  • - 
    J.A. van Bennekom, "Dr. Jan Schouten. Een onverzettelijk Christen-politicus", in: C. Bremmer (red.), "Personen en momenten uit de geschiedenis van de Antirevolutionaire Partij" (1980)
  • - 
    D.F.J. Bosscher, "Schouten, Johannes (1883-1963)", in: Biografisch Woordenboek van Nederland, deel II, 503
  • - 
    Persoonlijkheden in het Koninkrijk der Nederlanden in woord en beeld (1938)
  • - 
    P.J. Oud, "Het Jongste Verleden", deel I, 27

Biografisch Woordenboek(en)
biografie opgenomen in het Biografisch Woordenboek van Nederland

archivalia
collectie-Schouten, Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme

10.

Familie/gezin

In de uitgebreide versie zijn, indien bekend, de familierelaties opgenomen.

11.

Uitgebreide versie

Speciaal voor de verkiezingen voor de Tweede Kamer zijn de biografieën van alle kansrijke (volgens de peilingen) kandidaten in uitgebreide vorm raadpleegbaar op parlement.com.

Voor de overige ruim 5000 biografieën geldt het volgende:

In het digitale biografisch archief van de Stichting PDC, partner van het Montesquieu Instituut, is een uitgebreide versie aanwezig met bijvoorbeeld partijpolitieke functies, maatschappelijke nevenfuncties, parlementaire activiteiten, opleiding en wetenswaardigheden. Voorlopig is het beschikbaar stellen van uitgebreide biografieën, en/of daarop gebaseerde statistische gegevens, opgeschort. Wilt u een uitgebreide biografie inzien? Laat het ons weten als u daar belangstelling voor heeft.

Op bovenstaande tekst en gegevens zijn auteursrechten van PDC van toepassing; overname, in welke vorm dan ook, is zonder expliciete goedkeuring niet toegestaan. Ook de afbeeldingen zijn niet rechtenvrij.

De biografieën betreffen vooral de periode waarin iemand politiek en bestuurlijk actief is of was. PDC ontvangt graag gemotiveerde aanvullingen of correcties.


  • 1. 
    Antirevolutionair staatsman, die zijn loopbaan als officier in de binnenlanden van Indië begon. Korte tijd Tweede Kamerlid en als jong minister van Oorlog succesvol. Daarna directeur van een olieconcern. Zeer vermogend. In 1920 opvolger van Kuyper als leider van de ARP. Voerde in 1923-1926 als minister van Financiën een streng bezuinigingsbeleid. Tijdens de crisis van de jaren dertig minister-president. Predikte een beleid van aanpassing, waarbij salarissen en uitkeringen werden verlaagd. Hoffelijk in de omgang. Had ook internationaal goede contacten en gezag. Charismatisch spreker en krachtige persoonlijkheid, die zich het liefst met hoofdlijnen bezighield, maar zichzelf ook wel overschatte. Tamelijk opportunistisch en hard. Riep bij tegenstanders nogal wat weerstanden op. Reageerde soms impulsief, zoals in mei 1940 toen hij langdurige Duitse heerschappij leek te aanvaarden. Stierf in Duitse ballingschap.
     
  • 2. 
    Op 27 december 1949 kwam er een einde aan het Nederlandse koloniale bewind in Nederlands-Indië. Daaraan waren ruim vier jaar voorafgegaan van militaire en politieke strijd. Nederland beschouwde de op 17 augustus 1945 uitgeroepen Indonesische onafhankelijkheid als een direct gevolg van de Japanse bezetting tijdens de Tweede Wereldoorlog en wilde deze daarom niet erkennen. Vooral internationale druk maakte dat uiteindelijk toch tot onderhandelingen en soevereiniteitsoverdracht moest worden overgegaan.