Mr. S. (Sam) van Houten - Hoofdinhoud

Onafhankelijk en individualistisch liberaal, die bijna veertig jaar een belangrijke rol in de Nederlandse politiek speelde. Advocaat in en afgevaardigde van Groningen. Gold bij binnenkomst in het parlement als uiterst progressief. Zette zich af tegen de leer van staatsonthouding van Thorbecke i. Bracht in 1874 via een initiatiefvoorstel het bekende Kinderwetje tot stand. Kwam geleidelijk in conservatiever vaarwater en keerde zich tegen de plannen van Tak voor algemeen mannenkiesrecht. Bracht als bekwaam minister van Binnenlandse Zaken in het kabinet-Röell i in 1896 wel zeer krachtdadig een belangrijke kiesrechtuitbreiding tot stand. Zijn rol was daarna grotendeels uitgespeeld, al bleef hij begin twintigste eeuw actief als tegenstander van de evenredige vertegenwoordiging. Beminnelijk man in de omgang met een brede belangstelling; cultuurminnend en erudiet.

Liberalen, Oud- of vrije liberalen
functie(s) in de periode 1869-1907: lid Tweede Kamer, lid Eerste Kamer, minister

• - 

  liberaal (onafhankelijk, anticlericaal, vooruitstrevend)
• - 

  anti-Takkiaan (omstreeks 1893/1894)
• - 

  oud-liberaal, vanaf 1894
• - 

  onafhankelijk liberaal, van 1903 tot 1922

• - 

  Liberale Partij, van 1922 tot 1925 (oprichter)
• - 

  Vaderlandsch Verbond, van 1925 tot 1926

• - 

  lid gemeenteraad van Groningen, van 6 september 1864 tot februari 1869
• - 

  wethouder van Groningen, van 3 september 1867 tot februari 1869
• - 

  lid Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 24 februari 1869 tot 11 oktober 1884 (voor het kiesdistrict Groningen)
• - 

  advocaat te 's-Gravenhage, van 1869 tot 1873
• - 

  advocaat en dispacheur te Rotterdam, van 1873 tot 1894 (dispacheur is een scheidsrechter in verzekeringszaken bij zeeschade)
• - 

  lid Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 17 november 1884 tot 18 mei 1886 (voor het kiesdistrict Groningen)
• - 

  lid Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 14 juli 1886 tot 17 augustus 1887 (voor het kiesdistrict Groningen)
• - 

  lid Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 19 september 1887 tot 27 maart 1888 (voor het kiesdistrict Groningen)
• - 

  lid Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 1 mei 1888 tot 20 maart 1894 (voor het kiesdistrict Groningen)
• - 

  minister van Binnenlandse Zaken, van 9 mei 1894 tot 27 juli 1897
• - 

  lid Eerste Kamer der Staten-Generaal, van 20 september 1904 tot 17 september 1907 (voor Friesland)

U ziet een selectie van de loopbaan. In de uitgebreide versie is de gehele loopbaan in te zien.

In de uitgebreide versie is een overzicht van partijpolitieke functies opgenomen.

• - 

  medewerker diverse tijdschriften (onder meer "Het Noorden", "De Nederlander", "De Middelburgsche Courant" en "De Avondpost")
• - 

  voorzitter Staatscommissie inzake wettelijke regeling uitoefening der geneeskunst, van 31 juli 1917 tot 11 februari 1920

• - 

  lid Centrale Afdeling (Eerste Kamer der Staten-Generaal), van september 1904 tot december 1904
• - 

  lid Centrale Afdeling (Eerste Kamer der Staten-Generaal), van december 1906 tot maart 1907

U ziet een selectie van de nevenfuncties. In de uitgebreide versie is een overzicht van nevenfuncties in te zien.

In de uitgebreide versie is een overzicht van de opleiding(en) opgenomen.

• - 

  Diende in 1887 bij de behandeling van de grondwetsherziening samen met De Ruiter Zijlker een amendement in om het kiesrecht over te laten aan de 'gewone' wetgever in plaats van aan de grondwetgever. Dit amendement werd met 62 tegen 21 verworpen.
• - 

  Diende in 1890 een initiatiefwetsvoorstel in over uitbreiding van het recht van gemeenten om te onteigenen ten algemene nutte; dit voorstel werd in 1891 ingetrokken
• - 

  Interpelleerde op 24 mei 1907 minister(-president) De Meester over de kabinetscrisis na de afstemming van de Oorlogsbegroting

In de uitgebreide versie is een overzicht van opvallend stemgedrag opgenomen.

• - 

  Diende in 1895 een wetsvoorstel in tot invoering van een (uniforme) wettelijke tijd. Dit voorstel werd in 1897 ingetrokken

• - 

  Bracht in 1896 een nieuwe Kieswet tot stand (Stb. 1896, 154). Met deze wet werd uitwerking gegeven aan het in 1887 tot stand gekomen grondwetsartikel over kentekenen van maatschappelijke welstand en geschiktheid. Het kiesrecht werd hierdoor uitgebreid tot meer dan 50% van de mannelijke bevolking. Wel werd de kiesrechtleeftijd verhoogd van 23 naar 25 jaar. Verder werden de dubbele districten in de grote steden gesplitst en werd het couloirstelsel ingevoerd: kiezers brengen voortaan hun stem uit in een stemlokaal en vullen dit niet langer thuis in. De grotere gemeenten werden ook bij de Gemeenteraadsverkiezingen in kiesdistricten verdeeld, die een eigen afgevaardigde kozen. Verder werd uitwerking gegeven aan de grondwettelijke bepalingen over de verkiesbaarheid voor de Eerste Kamer.
• - 

  Bracht in 1897 een wijziging van de Gemeentewet tot stand, waardoor er in de grote steden meerdere en in gemeenten boven de 15.000 inwoners drie kiesdistricten kwamen bij de gemeenteraadsverkiezingen
• - 

  Bracht in 1897 samen met minister Sprenger van Eyk de Wet tot regeling der financiële verhouding tussen het Rijk en de gemeenten (Stb. 156) tot stand. De rijksbijdrage aan gemeenten werd verhoogd, er kwam een uitkering per inwoner. Gemeenten kregen de mogelijkheid tot het heffen van een plaatselijke inkomstenbelasting.

U ziet een selectie van activiteiten. In de uitgebreide versie is het gehele overzicht van activiteiten in te zien.

• - 

  Werd vanwege zijn stemgedrag in de Eerste Kamer door Unie-liberalen en vrijzinnig-democraten het "erelid der rechterzijde" genoemd
• - 

  Werd in 1907 door de liberalen niet opnieuw gekandideerd voor de Eerste Kamer, omdat de sociaaldemocraten hadden gedreigd bij een kandidatuur van Van Houten op de rechtse kandidaat te zullen stemmen
• - 

  Werd in 1922 op 85-jarige leeftijd als lijsttrekker van de Liberale Partij tot Tweede Kamerlid gekozen.

• - 

  Zijn eerste echtgenote was een dochter van J. van Konijnenburg, directeur van de Maatschappij van Weldadigheid
• - 

  Was geruime tijd (tot ca 1900) bevriend met N.G. Pierson
• - 

  Zijn vader was lid van Provinciale Staten van Groningen en gemeenteraadslid in Groningen

• - 

  Zei in 1884 tijdens de behandeling in de Verenigde Vergadering van het wetsvoorstel waarbij Emma als regentes werd aangewezen: "[De] bezorgdheid wordt echter getemperd door de overtuiging dat de Kroon in ons staatsbestel nu reeds (...) is veeleer een ornament dan een fundament."
• - 

  Omdat hij een nogal zachte stem had, werd hem toegestaan vanaf de voorste bank in de Kamer te spreken in plaats vanaf zijn eigen zitplaats

• - 

  Werd in 1905 in het district 's-Hertogenbosch in de eerste stemmingsronde verslagen
• - 

  Kwam in 1909 in het district Zwolle 37 stemmen tekort om de tweede stemmingsronde te halen
• - 

  Was in 1917 in het district Groningen kandidaat als tegenstander van de Grondwetsherziening. Werd verslagen door J. Limburg (vdb).

• - 

  lid Staatscommissie inzake de Grondwetsherziening, 1883 (geweigerd)
• - 

  lid Tweede Kamer, juli 1922 (bedankte omdat hij de zetel alleen had willen innemen als alle kandidaten van de lijst zouden zijn gekozen.)

U ziet een selectie van wetenswaardigheden. In de uitgebreide versie is een overzicht van wetenswaardigheden opgenomen.

• - 

  "Dagboeken en aantekeningen van Willem Hendrik de Beaufort 1874-1918", uitgegeven door J.P. de Valk en M. van Faassen, RGP kleine serie 74, band 2 (1993), p. 1002
• - 

  S. Stuurman, "Houten, Samuel van", in: Biografisch Woordenboek van het Socialisme en de Arbeidersbeweging in Nederland, deel VI, 103
• - 

  W. Schenkeveld, "Het Kinderwetje van Van Houten, sociale wetgeving in de 19e eeuw" (2003)
• - 

  F. de Beaufort, "Samuel van Houten. Onafhankelijk liberaal", in: F. de Beaufort, J.Th.J. van den Berg en P.C.G. van Schie, "Eigenzinnige Liberalen" (2014), 91
• - 

  C. Brummer, "Sam van Houten tegen de rest. Het strijdbare leven van de man van de kinderwet" (2023)
• - 

  Ned. Patriciaat, 1960

• - 

  biografie opgenomen in het Biografisch Woordenboek van Nederland
• - 

  biografie opgenomen in het Biografisch Woordenboek van het Socialisme en de Arbeidersbeweging in Nederland

In de uitgebreide versie is een overzicht van publicaties opgenomen.

In de uitgebreide versie zijn, indien bekend, de familierelaties opgenomen.

Speciaal voor de verkiezingen voor de Tweede Kamer zijn de biografieën van alle kansrijke (volgens de peilingen) kandidaten in uitgebreide vorm raadpleegbaar op parlement.com.

Voor de overige ruim 5000 biografieën geldt het volgende:

In het digitale biografisch archief van de Stichting PDC, partner van het Montesquieu Instituut, is een uitgebreide versie aanwezig met bijvoorbeeld partijpolitieke functies, maatschappelijke nevenfuncties, parlementaire activiteiten, opleiding en wetenswaardigheden. Voorlopig is het beschikbaar stellen van uitgebreide biografieën, en/of daarop gebaseerde statistische gegevens, opgeschort. Wilt u een uitgebreide biografie inzien? Laat het ons weten als u daar belangstelling voor heeft.