Mr.Dr. J. (Jan) Heemskerk Azn. - Hoofdinhoud

Belangrijke negentiende-eeuwse politicus, die driemaal een bekwame minister van Binnenlandse Zaken was, met grote kennis van zaken. Aanvankelijk gematigd liberaal Tweede Kamerlid voor Amsterdam. Werd allengs conservatiever. Speelde een voorname rol in de conflictenperiode (1866-1868), waarbij kabinet en koning de strijd aanbonden met de Tweede Kamer. Was daarna enige tijd raadsheer in de Hoge Raad. Bracht in zijn tweede periode als minister belangrijke wetten tot stand zoals de Hoger-onderwijswet, de Hinderwet en de Spoorwegwet. In 1883 formateur en leider van een gematigd kabinet i, die behendig de Grondwetsherziening verdedigde die de weg opende naar uitbreiding van het (mannen)kiesrecht. Hardwerkende pragmaticus met een conservatieve levenshouding. Politicus zonder partij, die bedaard en met milde humor optrad.

Pragmatisch liberalen, Conservatieven
functie(s) in de periode 1860-1897: lid Tweede Kamer, minister, lid Raad van State

• - 

  'pragmatisch' liberaal
• - 

  conservatief, vanaf 1866

• - 

  lid Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 24 april 1860 tot 19 september 1864 (voor het kiesdistrict Amsterdam)
• - 

  minister van Binnenlandse Zaken, van 1 juni 1866 tot 4 juni 1868 (benoemd bij K.B. van 30 mei 1866)
• - 

  minister van Justitie ad interim, van 10 november 1867 tot 4 januari 1868 (na het overlijden van minister Borret)
• - 

  lid Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 9 februari 1869 tot 15 september 1873 (voor het kiesdistrict Gorinchem)
• - 

  raadsheer Hoge Raad der Nederlanden, van 1 november 1873 tot 27 augustus 1874 (benoemd bij K.B. van 7 oktober 1873)
• - 

  minister van Binnenlandse Zaken, van 27 augustus 1874 tot 3 november 1877 (formeel ontslag per 2 november 1877)
• - 

  voorzitter van de ministerraad, van 28 augustus 1874 tot 2 november 1877 (formeel tijdelijk)
• - 

  ambteloos, van november 1877 tot 1 oktober 1879
• - 

  lid Raad van State, van 1 oktober 1879 tot 22 april 1883 (benoemd bij K.B. van 15 september 1879)
• - 

  minister van Binnenlandse Zaken, van 23 april 1883 tot 21 april 1888 (benoemd per 22 april 1883, formeel ontslag per 20 april 1888)
• - 

  voorzitter van de ministerraad, van 24 april 1883 tot 20 april 1888 (formeel tijdelijk)
• - 

  lid Raad van State, van 16 juli 1888 tot 9 oktober 1897 (benoemd bij K.B. van 6 juli 1888)

• - 

  minister van staat, van 28 juli 1885 tot 9 oktober 1897

• - 

  kabinetsformateur, van 14 juli 1874 tot 25 augustus 1874
• - 

  kabinetsformateur, van 4 maart 1883 tot 12 maart 1883 (poging mislukte)
• - 

  kabinetsformateur, van 29 maart 1883 tot 20 april 1883

U ziet een selectie van de loopbaan. In de uitgebreide versie is de gehele loopbaan in te zien.

In de uitgebreide versie is een overzicht van partijpolitieke functies opgenomen.

• - 

  lid bestuur Nederlandsche Juristen-Vereeniging, van 1880 tot 1883
• - 

  voorzitter Staatscommissie inzake de Grondwetsherziening, van 11 mei 1883 tot 18 maart 1885

• - 

  lid afdeling Koloniën (Raad van State)
• - 

  lid afdeling Waterstaat, Handel en Nijverheid (Raad van State)

U ziet een selectie van de nevenfuncties. In de uitgebreide versie is een overzicht van nevenfuncties in te zien.

In de uitgebreide versie is een overzicht van de opleiding(en) opgenomen.

• - 

  Behoorde in 1861 tot de meerderheid die vóór een amendement-Ter Bruggen Hugenholtz stemde over het halveren van de begroting voor Onvoorziene Uitgaven
• - 

  Stemde in 1862 tegen het wetsvoorstel tot afschaffing van de slavernij in Suriname
• - 

  Diende in 1869 bij de behandeling van het wetsvoorstel tot wijziging van de kiestabel een amendement in om in alle gemeenten (uitgezonderd de 23 meest bevolkte) de census op het minimum te bepalen. Dit amendement werd met 39 tegen 20 stemmen verworpen. Heemskerk meende dat uitbreiding van het kiesrecht de positie van de conservatieven ten goede zou komen.

In de uitgebreide versie is een overzicht van opvallend stemgedrag opgenomen.

• - 

  Kreeg als minister van Binnenlandse Zaken in 1886 te maken met onrust in Den Haag en Amsterdam ('palingoproer')
• - 

  Wist in de periode 1885-1887 geen wijziging van het onderwijsartikel in de Grondwet tot stand te brengen, maar tijdens de debatten hierover werd wel uitgesproken dat de Grondwet zich niet verzette tegen subsidiëring van bijzonder onderwijs.
• - 

  In 1887 verwierp de Tweede Kamer met 38 tegen 34 stemmen een door hem verdedigd wetsvoorstel over bekrachting van een provinciale belasting in Groningen. Daarmee wilden gedeputeerde staten van die provincie een progressieve inkomstenbelasting invoeren.

• - 

  Bracht in 1887 de Wet Bevolkings- en Verblijfsregisters tot stand, die regels mogelijk maakte over het aanleggen, inrichten en bijhouden van bevolkingsregisters en over de wijze waarop inlichtingen daaruit konden worden verstrekt
• - 

  Had in 1887 een groot aandeel in de totstandkoming van de Grondwetsherziening. Deze grondwetsherziening leidde tot opneming van het zgn. caoutchouc-artikel over het kiesrecht: kiesrecht voor mannen die over door de Kieswet te bepalen kentekenen van geschiktheid en maatschappelijke welstand beschikken. Anders dan in 1848 werd expliciet vastgelegd dat alleen mannen kiesrecht hebben. Daarnaast werd het zeteltal van Tweede en Eerste Kamer uitgebreid naar respectievelijk 100 en 50, werd bepaald dat alle Tweede Kamerleden iedere vier jaar gelijktijdig zouden aftreden, en werden de eisen voor verkiesbaarheid voor de Eerste Kamer verruimd (ook hoge openbare ambten geven recht op verkiesbaarheid, uitbreiding aantal verkiesbare hoogst aangeslagenen). Er kwamen, met uitzondering van in de grote steden, enkelvoudige kiesdistricten.
• - 

  Bracht in 1888 als minister van Koloniën a.i. samen met de minister van Marine een wet tot stand waarbij de Gouverneur-Generaal werd gemachtigd een overeenkomst te sluiten over uitvoering van de paketvaart in de Nederlands-Indische archipel

U ziet een selectie van activiteiten. In de uitgebreide versie is het gehele overzicht van activiteiten in te zien.

• - 

  Werkte in december 1861 mee aan het ten val brengen van het kabinet-Van Heemstra
• - 

  Vormde in november 1866 samen met minister Borret de commissie die namens de Koning de buitengewone zitting van de Staten-Generaal opende. Borret sprak de openingsrede uit.
• - 

  Vormde in februari 1868 samen met minister Schimmelpenninck van Nijenhuis de commissie die namens de Koning de buitengewone zitting van de Staten-Generaal opende. Hij sprak ook de openingsrede uit.

• - 

  Was zeer bijziend
• - 

  Weigerde in 1888 een adellijke titel

• - 

  Eindigde in 1874 bij een tussentijdse verkiezing in het district Gouda als derde achter H.C. Verniers van der Loeff (lib.) en A. Kuyper (a.r.)
• - 

  Werd in 1879 bij de periodieke verkiezing in het district Alkmaar verslagen door J.L. de Bruyn Kops (lib.)
• - 

  Werd in 1888 in het kiesdistrict Amersfoort verslagen door antirevolutionaire kandidaten

• - 

  minister van Financiën, 1861 (geweigerd)

U ziet een selectie van wetenswaardigheden. In de uitgebreide versie is een overzicht van wetenswaardigheden opgenomen.

• - 

  P. Hofland, "Leden van de raad. De Amsterdamse gemeenteraad 1814-1941"
• - 

  "Dagboeken en aantekeningen van Willem Hendrik de Beaufort 1874-1918", uitgegeven door J.P. de Valk en M. van Faassen, RGP kleine serie 74, band 2 (1993), p. 998
• - 

  J.Th.J. van den Berg, "Jan Heemskerk Azn. Conservatief-liberaal", in: F. de Beaufort, J.Th.J. van den Berg en P.C.G. van Schie, "Eigenzinnige Liberalen" (2014), 135
• - 

  F. Heemskerk, "Van vader op zoon. Opkomst en teloorgang van het premiersgeslacht Heemskerk" (2020)
• - 

  Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek, deel I, 1044
• - 

  Ned. Patriciaat, 1961

In de uitgebreide versie is een overzicht van publicaties opgenomen.

In de uitgebreide versie zijn, indien bekend, de familierelaties opgenomen.

Speciaal voor de verkiezingen voor de Tweede Kamer zijn de biografieën van alle kansrijke (volgens de peilingen) kandidaten in uitgebreide vorm raadpleegbaar op parlement.com.

Voor de overige ruim 5000 biografieën geldt het volgende:

In het digitale biografisch archief van de Stichting PDC, partner van het Montesquieu Instituut, is een uitgebreide versie aanwezig met bijvoorbeeld partijpolitieke functies, maatschappelijke nevenfuncties, parlementaire activiteiten, opleiding en wetenswaardigheden. Voorlopig is het beschikbaar stellen van uitgebreide biografieën, en/of daarop gebaseerde statistische gegevens, opgeschort. Wilt u een uitgebreide biografie inzien? Laat het ons weten als u daar belangstelling voor heeft.