Bestraffing Kamerleden

Wanneer Kamerleden regels overtreden, kunnen zij - net als andere burgers - worden bestraft. Dit kan bij een ambtsmisdrijf door de Hoge Raad, maar ook op kleinere schaal door het ingrijpen van de Kamervoorzitter, het Presidium, de Kamer of de eigen politieke partij.

Ondanks de parlementaire onschendbaarheid¹, waardoor personen die deelnemen aan parlementaire debatten niet strafrechtelijk kunnen worden vervolgd of aangesproken voor hetgeen zij daar zeggen of voor wat ze aan het parlement schrijven, kunnen Kamerleden wel degelijk bestraft worden voor het overtreden van regels. Zo kan er sprake zijn van het overtreden van integriteitsregels², het verstoren van de orde³ in de Kamer of van het begaan van een ambtsmisdrijf⁴ zoals het bekendmaken van een staatsgeheim.

In de Kamer is de Kamervoorzitter⁵ verantwoordelijk voor het houden van de orde. Dit doet hij/zij aan de hand van het Reglement van Orde⁶. Hierin staat onder andere wie wanneer mag spreken, hoe een besluit tot stand komt, wat de taken zijn van commissies, welke bevoegdheden de voorzitter heeft en aan welke regels bezoekers zich moeten houden. In de praktijk kunnen Kamerleden elkaar tijdens Kamerdebatten ook aanspreken bij overtreding van de Kamerregels. Goede kennis van het reglement onder Kamerleden is daarom van belang.

Kamerleden kunnen tijdens een Kamerdebat de orde verstoren door middel van opruiende uitspraken die niet inhoudelijk bijdragen aan het debat. De ophef die de uitspraken veroorzaken kan leiden tot ernstige ordeverstoringen die teveel afleiden van de inhoud. Het is dan aan de voorzitter om in te grijpen en een gepaste straf op te leggen. De voorzitter kan ervoor kiezen de vergadering te schorsen, het Kamerlid het woord te ontnemen of tijdelijk toegang te ontzeggen tot de rest van het debat.

Voorbeeld

Op 21 september 2022 suggereerde Thierry Baudet⁷ tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen⁸ dat minister van Financiën Sigrid Kaag⁹ een agent zou zijn van de Britse inlichtingendienst. Toen Kamervoorzitter Vera Bergkamp Baudet tot de orde riep, weigerde hij zijn woorden terug te nemen. Uit protest verliet het hele kabinet de zaal. Uiteindelijk besloot de Kamervoorzitter om Baudet toegang tot verdere deelname aan de beraadslagingen te ontzeggen; zij kreeg hiervoor steun van de regeringsfracties en de linkse oppositiefracties.

In lijn met een ordeverstoring door opruiende uitspraken ligt de kwestie van onbehoorlijk taalgebruik. Dat Kamerleden niet vervolgd kunnen worden voor wat zij zeggen in de Kamer, houdt echter niet in dat alles geoorloofd is. Hier ligt een rol voor de Kamervoorzitter, die het recht heeft om bij onparlementair taalgebruik in te grijpen. Er is geen absolute norm voor wanneer deze grens bereikt is.

Dit kan per tijdsgewricht en onderwerp verschillen, maar wordt altijd beschouwd vanuit het gemeenschappelijke doel het vrije debat te dienen en het publieke aanzien van de Tweede Kamer hoog te houden. Wanneer uitspraken haaks staan op dit doel verzoekt de Kamervoorzitter het betreffende Kamerlid over het algemeen om zijn woorden terug te nemen. Wordt dit geweigerd, dan kan de Kamervoorzitter besluiten het debat tijdelijk te schorsen en een Kamerlid het woord te ontnemen.

Voorbeeld

Op 6 juli 2022 ontnam voorzitter Paul van Meenen¹⁰ PVV-Kamerlid Gidi Markuszower¹¹ het woord toen hij sprak over een ‘enge ministersploeg’. Van Meenen stelde dat dat beledigend was en verzocht Markuszower zijn woorden terug te nemen. Na een discussie en een schorsing herformuleerde Markuszower zijn woorden en werd het debat voortgezet.

Dat de mate van ingrijpen per Kamervoorzitter en debat verschilt, laat het volgende voorbeeld zien. Selçuk Öztürk¹² noemde op 6 november 2019 oud-minister van Defensie Jeanine Hennis¹³ een 'moordenaar' en 'lijkenverstopper'. Diverse Kamerleden reageerden verontwaardigd en maakten bezwaar. Kamervoorzitter Khadija Arib¹⁴ deed daarentegen een dringend beroep op hem om de woorden te vermijden, maar ontnam hem het woord niet.

Naast beledigend kan taalgebruik ook als bedreigend worden ervaren en bedoeld. In tegenstelling tot belediging, is bedreiging formeel niet opgenomen in het Reglement van Orde. Het toevoegen ervan is wel op 16 februari 2022 voorgesteld door Jan Paternotte¹⁵ en Gert-Jan Segers¹⁶. Zij stellen dat bedreigingen de vrijheid van meningsuiting onwenselijk kunnen beperken. Het risico bestaat dat Kamerleden zich niet volledig meer durven uitdrukken tijdens Kamerdebatten. Op grond van de huidige regels kan echter al wel worden ingegrepen bij bedreigingen, hierbij gelden dezelfde richtlijnen als bij belediging.

Voorbeeld

Op 17 november 2021 zei Pepijn van Houwelingen¹⁷ na een felle woordenwisseling tegen Sjoerd Sjoerdsma¹⁸: "Uw tijd komt nog wel, want er komen tribunalen." Na een verlengde lunchpauze vroeg plaatsvervangend Kamervoorzitter Ockje Tellegen¹⁹ Van Houwelingen zijn woorden aan het adres van Sjoerdsma te nuanceren. Daarop herformuleerde hij zijn uitspraak door uit te leggen dat zijn woorden niet bedoeld waren als persoonlijk dreigement aan Sjoerdsma of wie dan ook. Daarna kon het debat worden voortgezet.

In het Reglement van Orde staan ook regels over het burgerinitiatief, voor integriteit en voor de registratie van neveninkomsten, geschenken en reizen van Kamerleden. Voor Eerste en Tweede Kamerleden bestaat het risico dat hen belangenverstrengeling wordt verweten vanwege nevenfuncties.

Vaker ontstaat er ophef ten gevolge van een bepaalde nevenactiviteit. Als een bedrijf of organisatie waar een Kamerlid actief is in opspraak komt, kan dat al snel ook tot negatieve publiciteit voor dat Kamerlid leiden. Sinds 1976 houdt de griffier een openbaar register van betaalde en niet betaalde nevenfuncties van leden van de Tweede Kamer bij. De melding van nevenfuncties hiervoor is verplicht en als een Kamerlid weigert kan het Presidium daar consequenties aan verbinden.

Voorbeeld

In oktober 2022 heeft Thierry Baudet de gedragscode van de Kamer overtreden door zijn bestuurslidmaatschap van een BV niet te laten vastleggen in het register van nevenactiviteiten. Als gevolg hiervan heeft de Kamer hem een schorsing van zeven dagen opgelegd. In december 2023 volgde een tweede schorsing, eveneens voor Baudet. Ook zijn fractiegenoten Van Houwelingen en Van Meijeren werden om dezelfde reden geschorst.

Volksvertegenwoordigers worden gekozen en genieten daarom een uitzonderlijke positie. Toch werken zij samen in fracties en commissies en hebben zij naaste medewerkers met wie zij dagelijks samenwerken. Kamerleden zijn dan ook niet onschendbaar en de juiste behandeling van medewerkers staat hoog in het vaandel. Hierin speelt ook de reputatie van de partij en de Tweede Kamer een grote rol. Wanneer blijkt dat er sprake is van ongewenst gedrag van een Kamerlid, kan hier een onderzoek naar worden ingesteld door het Presidium of de partij, afhankelijk van de werkomgeving waarin het ongewenste gedrag plaatsvindt.

Voorbeeld

Op 28 september 2022 kwam naar buiten dat er een onderzoek werd ingesteld door het Presidium naar Khadija Arib¹⁴ na meldingen over machtsmisbruik en een schrikbewind. Het onderzoek was ingesteld door het Presidium omdat het specifiek ging over haar periode als Kamervoorzitter (2016-2021). Het was ingesteld op basis van advies van de landsadvocaat, die stelde dat er sprake was van een breder, structureel probleem. Het onderzoek werd kritisch ontvangen. Als reactie op het aangekondigde onderzoek besloot Arib op te stappen als Kamerlid.

Veel Kamervergaderingen zijn openbaar en via een livestream te volgen, maar dit geldt niet voor alle vergaderingen. Onder ongeoorloofd gedrag valt in het Reglement van Orde dan ook het niet in acht nemen van de geheimhouding ten aanzien van de gedachtewisseling in een besloten vergadering. Als een Kamerlid tijdens een openbaar debat informatie deelt uit een besloten vergadering, kan de Kamervoorzitter hem waarschuwen en oproepen de woorden terug te nemen.

Geheimhouding reikt echter verder dan de Kamervergaderingen zelf. Wanneer een Kamerlid informatie lekt die valt onder de geheimhoudingsplicht kan de Kamer op voorstel van het Presidium besluiten om het Kamerlid uit te sluiten van vergaderingen of commissies voor maximaal één maand of uitsluiten van kennisneming van vertrouwelijke stukken voor ten hoogste de verdere duur van de zitting.

Voorbeeld

Op 15 september 2009 bleek dat Kamerlid Paul Tang²¹ de Macro-economische Verkenningen, een begrotingsstuk van de Miljoenennota²², had gelekt naar de redactie van RTL Nieuws. De Eerste en Tweede Kamer hadden de stukken ontvangen op voorwaarde van geheimhouding ter voorbereiding op het jaarlijks debat over de troonrede en de Miljoenennota. Na het lek bleek al snel dat het watermerk van de PvdA²³ zichtbaar was op het stuk, niet veel later gaf Tang toe dat hij het lek was. Zijn straf kreeg Tang van de PvdA-fractie: hij mocht een maand lang niet het woord voeren op zijn terrein.

Een voorbeeld van een ambtsmisdrijf is het bekendmaken van een staatsgeheim of het aannemen van steekpenningen. In het geval de Tweede Kamer een opdracht tot vervolging wil geven kan dit indien ten minste vijf Kamerleden een schriftelijke aanklacht indienen wegens een vermoedelijk ambtsdelict. Vervolgens beslist de Tweede Kamer of zij die aanklacht in overweging neemt. Indien dit het geval is wordt er een commissie van onderzoek ingesteld die is belast met het opsporen en verzamelen van alle inlichtingen en bewijzen. Kamerleden, ministers en staatssecretarissen staan, ook na hun aftreden, voor ambtsdelicten en ambtsovertredingen terecht voor de Hoge Raad.

Voorbeeld

In januari 2016 kreeg de Commissie onderzoek lek-CIVD opdracht om inlichtingen en bewijzen op te sporen en verzamelen over een mogelijk lek in de Tweede Kamercommissie voor de Inlichtingen- en veiligheidsdiensten. In eerste instantie lag het dossier bij het Openbaar Ministerie, maar toen bleek dat het OM niet bevoegd was het in gang gezette onderzoek af te maken, werd het dossier overgedragen aan de commissie, die daarna nog drie maanden voor het onderzoek had.

Naast het bestaande dossier heeft zij afschriften van documenten en schriftelijke inlichtingen gevorderd, bij onder meer het Presidium, de CIVD en verschillende ministeries. Na afsluiting van het onderzoek moest de commissie concluderen dat het niet was gelukt te achterhalen hoe de informatie openbaar was geworden. Wel concludeerden zij dat de wettelijke procedure voor de vervolging van ambtsmisdrijven in de huidige vorm niet werkzaam is.

Naast het Reglement van Orde en de integriteitsregels zijn er ook partijregels die Kamerleden (die verbonden zijn aan een partij) in acht moeten nemen. Deze regels verschillen per partij en zijn over het algemeen vastgelegd in het huishoudelijk reglement. In dit reglement zijn afspraken rondom lidmaatschap en contributie, maar ook gedragsregels vastgelegd. Wanneer een Kamerlid deze regels schendt, is het aan het bestuur van de partij om hier gepaste consequenties aan te verbinden.

Voorbeeld

Op 27 februari 2015 kondigde Mark Verheijen²⁴ zijn vertrek uit de Tweede Kamer aan. Hij lag onder vuur omdat hij als gedeputeerde in Limburg verkeerde declaraties zou hebben ingediend. Naar aanleiding van de beschuldigingen besloot een interne commissie van de VVD²⁵ dat de beschuldigingen niet pasten binnen het integriteitskader van de partij. Als gevolg zag Verheijen geen andere optie dan zijn vertrek uit de Kamer. Hij stelde dat een Kamerlid alleen kan functioneren als zijn integriteit niet ter discussie staat. Desondanks bleven de aantijgingen achteraf niet overeind.

Dat verschillende partijen een andere aanpak hanteren blijkt uit het volgende voorbeeld. In juni 2021 werd Dion Graus²⁶ door een voormalige fractiemedewerker beschuldigd van seksuele intimidatie en machtsmisbruik. De melding volgde na een eerdere beschuldiging in februari datzelfde jaar, toen een andere fractiemedewerker (Graus' ex-vrouw) vergelijkbare beschuldigingen had geuit.

Kamervoorzitter Arib gaf aan geen bevoegdheden te hebben om die beschuldigingen te onderzoeken, maar achter de schermen bleek dat zij Graus wel degelijk voor een periode toegang tot het Kamergebouw had ontzegd. Die maatregelen vervielen toen Bergkamp als nieuwe voorzitter aantrad. In tegenstelling tot Verheijen bij de VVD genoot Graus de volledige steun van zijn partij, de PVV²⁷. Formeel zijn Graus geen straffen opgelegd.

• 1. 

  Leden van de Staten-Generaal, ministers, staatssecretarissen en andere personen die deelnemen aan parlementaire debatten kunnen niet strafrechtelijk worden vervolgd of aangesproken voor hetgeen zij daar zeggen of voor wat ze aan het parlement schrijven. Dit heet parlementaire immuniteit of onschendbaarheid.
   
• 2. 

  Er is in de Nederlandse politiek regelmatig aandacht voor de integriteit van Kamerleden en bewindslieden. Vaak gaat het hierbij om (vermeende) vermenging van politieke en zakelijke belangen, maar ook schending van geheimhouding, het in aanraking komen met justitie of een opgerakeld verleden.
   
• 3. 

  Het Reglement van Orde bevat regels over de gang van zaken in de Tweede Kamer. Wie mag wanneer spreken, hoe komt een besluit tot stand, wat zijn de taken van commissies, welke bevoegdheden heeft de voorzitter, aan welke regels moeten bezoekers zich houden: het is allemaal in dit reglement vastgelegd.
   
• 4. 

  Ambtsmisdrijven van Tweede en Eerste Kamerleden, ministers en staatssecretarissen worden, ook na hun aftreden, berecht door de Hoge Raad. De opdracht voor vervolging moet worden gegeven bij koninklijk besluit of bij besluit van de Tweede Kamer. Dat staat in artikel 119 van de Grondwet. Een voorbeeld van een ambtsmisdrijf is het bekendmaken van een staatsgeheim of het aannemen van steekpenningen.
   
• 5. 

  De voorzitter leidt de vergadering van de Tweede Kamer. In het Reglement van Orde staat welke bevoegdheden van toepassing zijn. Daarnaast vertegenwoordigt de voorzitter de Kamer naar buiten toe, bijvoorbeeld in contacten met buitenlandse parlementen. De voorzitter heeft een coördinerende rol tijdens de eerste fase van de kabinetsformatie.
   
• 6. 

  Het herziene reglement van orde uit 2021 kent een lange voorgeschiedenis. Kort nadat in 1815 de Tweede Kamer in het leven was geroepen, werd een eerste reglement van orde vastgesteld. In het nog beperkte reglement (20 artikelen) werd de gang van zaken in de Kamer geregeld, zoals de wijze van behandeling van wetsvoorstellen en de taken van de voorzitter.
   
• 7. 

  Thierry Baudet (1983) is fractievoorzitter van Forum voor Democratie (FVD) in de Tweede Kamer. Hij is lid van de Tweede Kamer sinds 23 maart 2017, met een onderbreking van drie maanden in 2025. De rechtsfilosoof Baudet is publicist, journalist en opiniemaker. Hij was oprichter-directeur van Popup University en voorzitter van de denktank Forum voor Democratie en daarna partijvoorzitter. Als eurokritische denker was hij betrokken bij Burgerforum EU en bij de campagne voor een raadgevend referendum over het EU-associatieverdrag met Oekraïne. Van 6 februari tot 29 maart 2023 was hij tevens Statenlid in Noord-Holland.
   
• 8. 

  In de Algemene Politieke Beschouwingen (APB) worden in het parlement de hoofdlijnen van het kabinetsbeleid besproken. Daarbij wordt meestal veel aandacht besteed aan de overheidsfinanciën en sociaaleconomische onderwerpen. Er is zowel in de Tweede als Eerste Kamer een dergelijk debat, maar die in de Tweede Kamer heeft veel meer politieke betekenis.
   
• 9. 

  Sigrid Kaag (1961) was van 10 januari 2022 tot 8 januari 2024 minister van Financiën en viceminister-president in het kabinet-Rutte IV. Zij was eerder tot 29 mei 2021 minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelings­samenwerking en van 25 mei 2021 tot 17 september 2021 minister van Buitenlandse Zaken. Van 31 maart 2021 tot 10 januari 2022 was zij Tweede Kamerlid en in 2020-2023 was zij politiek leider van D66. Mevrouw Kaag was voor haar ministerschap diplomate bij de VN. Sinds januari 2015 was zij VN-coördinator in Libanon en daarvoor onder meer betrokken bij de VN-missie ter vernietiging van chemische wapens in Syrië. Eerder werkte zij onder andere bij de VN-organisatie voor Palestijnse vluchtelingen en bij UNICEF. Mevrouw Kaag begon haar loopbaan bij Shell en het ministerie van Buitenlandse Zaken. Sinds 2024 is zij namens de VN humanitair- en wederopbouwcoördinator voor Gaza.
   
• 10. 

  Paul van Meenen (1956) is sinds 13 juni 2023 fractievoorzitter van de D66-Eerste Kamerfractie. Daarvoor was hij van 20 september 2012 tot 7 juni 2023 lid van de Tweede Kamer. Hij was eerder bestuursvoorzitter van een groep van tien scholen voor voortgezet onderwijs in de regio Den Haag. Daarvoor was de heer Van Meenen leraar wiskunde en rector. Hij was verder fractievoorzitter van D66 in de gemeenteraad van Leiden. Hij was onderwijswoordvoerder van zijn fractie en hield zich ook bezig met kinderopvang. Verder was hij voorzitter van de vaste commissie voor Justitie en Veiligheid en lid van het Presidium.
   
• 11. 

  Gidi Markuszower (1977) is sinds 23 maart 2017 lid van de Tweede Kamerfractie van de PVV. In 2015-2017 was hij Eerste Kamerlid. De heer Markuszower was directeur van VAT-it, een internationale onderneming op het gebied van teruggave van b.t.w. Eerder was hij adviseur van de VVD en woordvoerder van Likoed Nederland. In de Eerste Kamer was hij voorzitter van de vaste commissie voor Immigratie en Asiel en JBZ-zaken. Als Tweede Kamerlid houdt de heer Markuszower zich voornamelijk bezig met europese zaken. Hij is verder fractiesecretaris en lid van het Presidium.
   
• 12. 

  Tweede Kamerlid uit Roermond, zoon van een Turkse fabrieksarbeider. Verliet in november 2014 met Tunahan Kuzu de PvdA-fractie, waarvan hij sinds 2012 deel uitmaakte, en richtte in 2015 de beweging DENK op, waarvan hij tot juni 2020 voorzitter was. Management­consultant en raadslid in zijn woonplaats en lid van Provinciale Staten van Limburg. Als Kamerlid onder meer woordvoerder binnenlandse zaken, economische zaken en defensie. Zijn filmpjes op sociale media van het stemgedrag van medeleden met een migratieachtergrond en felle debatbijdragen brachten hem soms in aanvaring met de Voorzitter. Was in de persoonlijke omgang 'rustiger'.
   
• 13. 

  Jeanine Hennis-Plasschaert (1973) is sinds 2024 speciaal VN-gezant in Libanon. Eerder leidde zij de VN-missie in Irak. Mevrouw Hennis was van 23 maart 2017 tot 13 september 2018 Tweede Kamerlid voor de VVD. Eerder was zij dat van 17 juni 2010 tot 5 november 2012. In 2004-2010 was zij lid van het Europees Parlement en van 5 november 2012 tot en met 3 oktober 2017 minister van Defensie in het kabinet-Rutte II. Zij werkte eerder bij de Europese Commissie in Brussel en Riga en was politiek assistent van wethouder Van der Horst van Amsterdam. Als Europarlementariër hield mevrouw Hennis zich onder meer bezig met transport, justitie en burgerlijke vrijheden, als Tweede Kamerlid met rijksbegroting en Europees en internationaal monetair beleid.
   
• 14. 

  Khadija Arib (1960) was vanaf 19 mei 1998 tot 4 november 2022, met een onderbreking van 30 november 2006 tot 1 maart 2007, lid van de Tweede Kamer voor de PvdA. Van 13 januari 2016 tot 7 april 2021 was zij voorzitter van de Tweede Kamer. Mevrouw Arib is van Marokkaanse afkomst en kwam op haar vijftiende naar Nederland. Zij was voor zij Kamerlid werd onder meer waarnemend hoofd en senior-beleidsmedewerker Maatschappelijke Opvang en Gezondheidszorg van de gemeente Amsterdam. In de Tweede Kamer hield zij zich bezig met gezondheidszorg, medisch-ethische vraagstukken, bestrijding van mensenhandel en zedenwetgeving. Zij was voorzitter van de algemene commissie voor Jeugdzorg en gedurende korte tijd van de tijdelijke commissie corona.
   
• 15. 

  Jan Paternotte (1984) is sinds 23 maart 2017 lid van de Tweede Kamerfractie van D66 en sinds 11 januari 2022 fractievoorzitter. Hij was gemeenteraadslid en fractievoorzitter van D66 in Amsterdam. Eerder was hij beleidsmedewerker van D66-Europarlementariër Marietje Schaake en voorzitter van de Jonge Democraten (2004-2005). De heer Paternotte was verder voorzitter van de vaste commissie voor Koninkrijksrelaties. Hij houdt zich als Kamerlid bezig met buitenlandse zaken, buitenlandse handel, Europese zaken en onderwijs, cultuur en wetenschappen.
   
• 16. 

  Gert-Jan Segers (1969) was van 20 september 2012 tot 25 januari 2023 Tweede Kamerlid voor de ChristenUnie en van 10 november 2015 tot 17 januari 2023 fractievoorzitter en politiek leider. Bij de verkiezingen van 2017 was hij lijsttrekker en in 2021 was hij dat opnieuw. De heer Segers was in 2008-2012 directeur van het wetenschappelijk instituut van de ChristenUnie. Eerder werkte hij onder andere bij de EO en was hij zendingswerker in Egypte. Hij is kenner van de islamitische wereld. De heer Segers was woordvoerder algemene zaken/koninklijk huis, mensenhandel, maatschappelijke diensttijd, integratie en zorg.
   
• 17. 

  Pepijn van Houwelingen (1980) is sinds 1 april 2025 Tweede Kamerlid voor FVD. Eerder was hij dat van 31 maart 2021 tot 6 december 2023 en van 18 januari tot 19 november 2024. De heer Van Houwelingen was sinds 2010 als onderzoeker verbonden aan het Sociaal en Cultureel Planbureau en medeorganisator van het Oekraïne-referendum. De heer Van Houwelingen houdt zich als Tweede Kamerlid onder meer bezig met binnenlandse zaken, Europese zaken, landbouw, natuur en voedselkwaliteit, sociale zaken en werkgelegenheid en volksgezondheid, welzijn en sport. Eerder was hij lid van de enquêtecommissie corona.
   
• 18. 

  Sjoerd Sjoerdsma (1981) was van 20 september 2012 tot 6 december 2023 lid van de Tweede Kamerfractie van D66. Hij was als diplomaat betrokken bij de uitzending van Nederlandse militairen naar Soedan en bij het opstarten van de missie in Kunduz. In de Palestijnse gebieden was hij verantwoordelijk voor de mensenrechtenprojecten en rapportages over de politieke situatie en het vredesproces. De heer Sjoerdsma was woordvoerder buitenlandse zaken, vredesmissies, meervoudige nationaliteit, internationaal strafrecht en mediabeleid.
   
• 19. 

  Ockje Tellegen (1974) was van 20 september 2012 tot 18 maart 2022 lid van de Tweede Kamerfractie van de VVD. Vanaf 18 maart 2022 werd zij tijdelijk vervangen wegens ziekteverlof, op 14 oktober 2022 maakte zij bekend niet meer terug te keren als Kamerlid. Mevrouw Tellegen was eerder onder meer beleidsambtenaar en manager Taskforce Iran op het ministerie van Buitenlandse Zaken, ook is zij werkzaam geweest op de ambassade in Berlijn en politiek assistent van staatssecretaris van Atzo Nicolaï geweest. Als parlementariër is Mevrouw Tellegen woordvoerster medisch-ethische vraagstukken en zorg (WMO, WLZ, thuiszorg, PGB) geweest. Ook was zij fractiesecretaris, eerste ondervoorzitter van de Tweede Kamer en voorzitter van de vaste commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
   
• 20. 

  Voor zowel leden van de Eerste als Tweede Kamer is het mogelijk om nevenfuncties te hebben naast het Kamerlidmaatschap. Er is echter een groot verschil in hoe dit ingevuld kan worden. Eerste Kamerleden besteden gewoonlijk slechts één dag per week aan de werkzaamheden in de Eerste Kamer. Zij hebben hierdoor voldoende tijd om ernaast een ander beroep uit te oefenen. Het Eerste Kamerlidmaatschap wordt soms zelfs gezien als nevenfunctie naast andere werkzaamheden.
   
• 21. 

  Paul Tang (1967) was van 1 juli 2014 tot 30 mei 2024 id van het Europees Parlement voor de PvdA. De heer Tang is lid van de commissies begroting en economische en monetaire zaken. In 2014 was hij lijsttrekker bij de Europese verkiezingen. Hij houdt zich als EP-lid bezig met belastingen en bescherming van digitale rechten en datarechten. De heer Tang was in 2007-2010 financieel en fiscaal woordvoerder van de PvdA-Tweede Kamerfractie. Daarvoor verrichtte hij onderzoek bij het Centraal Planbureau en was hij plaatsvervangend directeur van de directie Algemene Economische Politiek van het ministerie van Economische Zaken. In 2010 werd hij zelfstandig adviseur en daarna was hij econoom bij 'Boer & Croon'. Sinds 30 mei 2024 is het wethouder van Almere.
   
• 22. 

  De Miljoenennota geeft een overzicht van het budgettaire beleid van het kabinet voor het komende begrotingsjaar, inclusief meerjarenramingen. In de vorm van Vermoedelijke Uitkomsten bevat de Miljoenennota tevens geactualiseerde ramingen over de lopende begroting. De Miljoenennota wordt jaarlijks op de derde dinsdag in september (Prinsjesdag) door de minister van Financiën aangeboden aan het parlement.
   
• 23. 

  De Partij van de Arbeid (PvdA) is een progressieve, sociaaldemocratische partij. De partij werd opgericht in 1946 als een voortzetting van de vooroorlogse Sociaal-Democratische Arbeiders Partij (SDAP), de Vrijzinnig-Democratische Bond (VDB) en de Christelijk-Democratische Unie (CDU). De PvdA trok samen met GroenLinks op en deed met een gezamenlijke lijst mee aan de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023. Frans Timmermans leidt de gezamenlijke fractie in de Tweede Kamer.
   
• 24. 

  VVD-politicus, die al jong raadslid en daarna wethouder in Venlo, gedeputeerde van Limburg en waarnemend partijvoorzitter was en die in 2012 een prominente rol als Tweede Kamerlid leek te gaan spelen. Nam begin 2015 echter ontslag na in opspraak te zijn gekomen over ten onrechte bij de provincie gedeclareerde uitgaven en de voorlopige conclusie van de VVD-commissie integriteit dat zijn handelswijze in strijd was geweest met het integriteitskader van de VVD. Werd in oktober 2015 echter gerehabiliteerd. Was als Tweede Kamerlid woordvoerder Europese zaken. Na zijn vertrek schreef hij een biografie van VVD-senator Harm van Riel. In 2023 was hij waarnemend burgemeester van Etten-Leur en nu is hij dat in Wijdemeren.
   
• 25. 

  De Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) is een rechtse liberale partij, met op onder meer ethisch gebied progressievere standpunten. Politiek leider is sinds 14 augustus 2023 Dilan Yesilgöz-Zegerius. De partij werd opgericht in 1948 als opvolger van de Partij van de Vrijheid (PvdV), die weer een voortzetting was van de vooroorlogse Liberale Staatspartij (LSP).
   
• 26. 

  Dion Graus (1967) is sinds 30 november 2006 lid van de Tweede Kamerfractie van de PVV. Hij was presentator van een dierenprogramma op de commerciële zender TV Limburg. De heer Graus heeft als woonplaats Heerlen. Hij houdt zich in de Tweede Kamer vooral bezig met midden- en kleinbedrijf, luchtvaart, mainports, banken en financieel toezicht. De heer Graus was lid van de parlementaire onderzoeks- en enquêtecommissie kredietcrisis.
   
• 27. 

  De fractie van de Partij voor de Vrijheid (PVV) telde na de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023 37 leden en was daarmee voor het eerst de grootste partij in de Tweede Kamer.
  
   
• 28. 

  De Nederlandse landelijke politiek kent betrekkelijk weinig spraakmakende integriteitskwesties. Toch kwamen er wel Kamerleden in opspraak. Vaak ging het daarbij om (vermeende) vermenging van politieke en zakelijke belangen, maar ook schending van geheimhouding, het in aanraking komen met justitie of een opgerakeld verleden.