Parlementair jaaroverzicht 2021: Tweede Kamer enorm actief, ondanks demissionaire periode kabinet

DEN HAAG (PDC) - De nieuwgekozen Tweede Kamerleden zijn sinds hun beëdiging actief van start gegaan. Dit laten de hoge aantallen moties, amendementen en wetsvoorstellen zien die de Kamer dit jaar behandelde. De nieuwgekozen Tweede Kamerleden staken sinds maart in totaal 3017 voor moties en 261 amendementen de handen omhoog. Dat blijkt uit het parlementair jaaroverzicht 2021, samengesteld door PDC, partner van het Montesquieu Instituut en eigenaar van Parlement.com.

De grote aantallen moties en amendementen kwamen voort uit 81 plenaire vergaderingen. In 15 van deze debatten ging het over de maatregelen rondom de coronapandemie. Opvallend aan het parlementair jaar 2021 is verder het feit dat er, ondanks de demissionaire status van het kabinet, wel Algemene Politieke Beschouwingen waren. In 2010, 2012 en 2017, de vorige periodes met een demissionair kabinet onder leiding van Mark Rutte, waren die er niet.

Volgens prof.dr. Bert van den Braak¹, onderzoeker bij PDC, is de dadendrang "op zijn minst deels te verklaren door de bijzonder lange formatie en de unieke situatie van de voortdurende pandemie." PDC analyseerde de activiteiten vanaf de beëdiging van de nieuwe Tweede Kamer op 31 maart 2021 tot nu op basis van gegevens uit zijn biografisch archief en uit zijn parlementaire databestanden.

Uit gegevens over de plenaire Kamerdebatten vanaf maart 2021 blijkt dat debatten over het coronavirus dit jaar 15 keer op de plenaire agenda stonden. In totaal hebben er tot nu toe 45 coronadebatten plaatsgevonden. Het vaakst werd er overigens plenair gedebatteerd over wetsvoorstellen van het kabinet: 38 keer.

Tabel 1: plenaire debatten vanaf 31 maart 2021 naar soort

De nieuwe Tweede Kamerleden toonden hun bedrijvigheid bij het behandelen van amendementen. In totaal werden er 261 amendementen door de Tweede Kamer aangenomen of verworpen sinds de nieuwe samenstelling van maart 2021. Meer dan de helft van de amendementen werd verworpen: 160 stuks. Slechts één amendement werd verworpen na een hoofdelijke stemming. 101 voorstellen voor wetswijzigingen werden wél aangenomen. Dit gebeurde 31 keer met algemene stemmen.

Het aantal behandelde amendementen varieert sterk per partij. De SP⁷ deed de meeste behandelde voorstellen tot wijziging van een wetsvoorstel: 50 keer in totaal. 43 van die amendementen werden echter verworpen en ook hierin zijn de socialisten koploper. De meeste aangenomen amendementen waren afkomstig van de VVD⁸ en D66⁹. 22 amendementen van de regeringspartijen werden aangenomen. De liberalen worden hierbij op de voet gevolgd door coalitiepartner de ChristenUnie¹⁰.

Tabel 2: aantallen behandelde, aangenomen en verworpen amendementen per partij vanaf 31 maart 2021*

• * 

  Ingetrokken en vervallen, en nog niet behandelde amendementen zijn niet meegenomen in deze tabel

Een andere manier om de bedrijvigheid van Kamerleden weer te geven is aan de hand van het aantal behandelde moties. In totaal stemden de volksvertegen­woordigers over 3017 moties. Meer dan de helft van die moties werd aangenomen: 1596 stuks. 371 van die moties werden aangenomen met algemene stemmen en vier bleken succesvol na hoofdelijke stemming. Lang niet alle moties werden aangenomen: 1421 moties werden verworpen, waarvan 11 na een hoofdelijke stemming.

De SP is niet alleen de partij die de meeste behandelde amendementen indiende, dit gaat ook op in het geval van moties: 339 in totaal. Regeringspartij VVD was met 221 aangenomen moties het meest succesvol. De moties van de PVV werden daarentegen het vaakst verworpen. Maar liefst 220 keer legde de Kamer een motie van die fractie naast zich neer.

Tabel 3: aantal behandelde, aangenomen en verworpen moties per partij vanaf 31 maart 2021*

• * 

  Niet behandelde, vervallen, ingetrokken, aangehouden en overgenomen moties zijn niet meegenomen in deze tabel

De langste kabinetsformatie ooit domineerde het politieke nieuws in 2021. Er werd gehoopt dat er na afloop van de verkiezingen in hoog tempo een nieuw kabinet gevormd kon worden, maar al snel bleek die hoop ijdel. Uitgelekte memo's, documenten en opgeworpen politieke blokkades gooiden roet in het eten.

Het einde van deze al 282 dagen tellende formatie lijkt inmiddels in zicht. Half december ondertekenden de VVD, D66, CDA en de ChristenUnie eindelijk een coalitieakkoord, maar daarmee is de formatie echter nog niet volledig beklonken. Formateur Mark Rutte moet namelijk zijn kabinet nog samenstellen en hoopt in januari met de voltallige ploeg bestaande uit twintig ministers en negen staatssecretarissen op het bordes te staan. Het huidige record wordt dus nog wat verder aangescherpt.

Tabel 4: de vier langste kabinetsformaties uit de parlementaire geschiedenis

*peildatum 24 december 2021. De kabinetsformatie is nog bezig

De Tweede Kamerleden onderbraken na de verkiezingen hun reces vier keer voor een plenaire vergadering. Driemaal spraken zij over de laatste ontwikkelingen rondom het het coronavirus, waarvan een vergadering gecombineerd werd met de situatie in Afghanistan. In de onderbreking van het meireces stond de informatievoorziening van het kabinet aan de Tweede Kamer rondom de kinderopvangtoeslagaffaire op de agenda.

Tabel 5: overzicht van vergaderingen tijdens het parlementair reces vanaf 31 maart 2021

In de periode vanaf het aantreden van de nieuwgekozen Kamer in maart 2021 tot nu, vertrokken een aantal Kamerleden om uiteenlopende redenen uit het parlement. Om precies te zijn lieten zeven parlementariërs het pluche voor wat het was. Er zijn nu twee Kamerleden die momenteel nog tijdelijk worden vervangen.

Opvallend aan het parlementair jaar 2021 is verder het feit dat er, ondanks de demissionaire status van het kabinet, wel Algemene Politieke Beschouwingen waren. In 2010, 2012 en 2017, de vorige periodes met een demissionair kabinet onder leiding van Mark Rutte, waren die er niet. Volgens Van den Braak zegt dit iets over de hyperactieve Tweede Kamer: "Het feit dat er in 2021 überhaupt Algemene Politieke Beschouwingen waren, duidt al op een bijzondere dadendrang van de Kamer tijdens de demissionaire kabinetsperiode."

De opgenomen cijfers maken onderdeel uit van het biografisch archief en de dataverzameling van PDC. Zowel op teksten als op de cijfers is het copyright van toepassing. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met de redactie van Parlement.com, t.a.v. Prof. dr. Bert van den Braak, eindredacteur en onderzoeker bij PDC en bijzonder hoogleraar parlementaire geschiedenis en parlementair stelsel aan de Universiteit Maastricht.

E-mail: info@parlement.com

• 1. 

  Kenner van de parlementaire geschiedenis met grote parate feitenkennis. Als medewerker van het PDC nauw betrokken bij websites over parlement en politiek en beheerder van het omvangrijke biografisch archief, het databestand over Nederlandse politici. Promoveerde in 1998 op een lijvig proefschrift over de Eerste Kamer, schreef samen met J.Th.J. van den Berg een boek over de parlementaire geschiedenis 1946-2016 en publiceert regelmatig in tijdschriften en dagbladen. Sinds 1 december 2018 is hij bijzonder hoogleraar parlementaire geschiedenis en parlementair stelsel in Maastricht.
   
• 2. 

  Op grond van artikel 100 van de Grondwet moet de regering de Staten-Generaal (dus Tweede én Eerste Kamer) vooraf inlichten over deelname aan militaire operaties ter handhaving of bevordering van de internationale rechtsorde (vredesmissies). Het gaat daarbij zowel om humanitaire hulpverlening en inzet van de krijgsmacht bij een gewapend conflict.
   
• 3. 

  In Nederland bestaat de mogelijkheid om via een burgerinitiatief een onderwerp op de Tweede Kameragenda te plaatsen. Om deze onderwerpen op de agenda te krijgen moeten steunbetuigingen verzameld worden en de onderwerpen moeten niet al door de Kamer besproken worden. De Tweede Kamer vergadert echter al over zoveel uiteenlopende onderwerpen dat dit moeilijk hard te maken is.
   
• 4. 

  Een dertigledendebat is een plenair debat dat door een minderheid van de Tweede Kamerleden is aangevraagd. Sinds 2011 heet een dergelijk debat een 'dertigledendebat'; daarvoor (sinds 2004) was de benaming 'spoeddebat'.
   
• 5. 

  Een tweeminutendebat is een debat in de plenaire vergadering van de Tweede Kamer, waarbij iedere fractie slechts eenmaal twee minuten het woord krijgt over een verslag van een (mondeling) commissiedebat of schriftelijk overleg. De aanvrager van het debat krijgt als eerste het woord. In principe kan alleen wie aan het commissiedebat of schriftelijk overleg heeft deelgenomen, het woord voeren in een tweeminutendebat.
   
• 6. 

  In de Tweede Kamer worden op vele plaatsen vergaderingen gehouden. Belangrijk onderscheid is dat tussen de plenaire vergadering, waarbij alle 150 leden aanwezig kunnen zijn, en vergaderingen van commissies. Daarnaast houden fracties geregeld vergaderingen.
   
• 7. 

  De fractie van de SP telt sinds de verkiezingen van 17 maart 2021 negen leden; vijf minder dan in 2017.
   
• 8. 

  De fractie van de VVD heeft sinds de Tweede Kamerverkiezingen van 2023 24 zetels. Bij de verkiezingen van 2021 haalde de partij 34 zetels.
   
• 9. 

  Democraten 66 (D66) is een hervormingsgezinde sociaal-liberale partij. De huidige politiek leider is Rob Jetten. De partij werd opgericht op 14 oktober 1966 door 44 'homines novi', waarvan er 25 eerder bij andere politieke partijen actief waren geweest. Belangrijkste initiatiefnemer en voorman (tot 1998) was de oud-journalist Hans van Mierlo.
   
• 10. 

  De fractie van de ChristenUnie heeft sinds de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023 drie leden, twee minder dan na de verkiezingen van 2021.
   
• 11. 

  De Tweede Kamerfractie van GroenLinks had sinds de Tweede Kamerverkiezingen van 17 maart 2021 8 leden. Op 27 oktober 2023 verenigde de fractie zich met die van de PvdA. Na de verkiezingen van 2017 telde de fractie 14 leden.
   
• 12. 

  De fractie van de PvdA had sinds de Tweede Kamerverkiezingen van 17 maart 2021 9 zetels. Op 27 oktober 2023 verenigde de fractie zich met die van GroenLinks. Na de verkiezingen van 2017 telde de fractie ook 9 zetels.
   
• 13. 

  De fractie van de Partij voor de Dieren (PvdD) telt sinds de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023 drie leden. De PvdD maakt deel uit van de oppositie.
   
• 14. 

  De Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) is een rechtse liberale partij, met op onder meer ethisch gebied progressievere standpunten. Politiek leider is sinds 14 augustus 2023 Dilan Yesilgöz-Zegerius. De partij werd opgericht in 1948 als opvolger van de Partij van de Vrijheid (PvdV), die weer een voortzetting was van de vooroorlogse Liberale Staatspartij (LSP).
   
• 15. 

  De fractie van de SGP heeft sinds de Tweede Kamerverkiezingen van 17 maart 2021 drie leden. Dat zijn er evenveel als in 2021.
   
• 16. 

  De ChristenUnie is een christelijke partij, met op sociaal en ecologisch gebied progressieve en op ethisch gebied behoudender standpunten. Politiek leider van de ChristenUnie is sinds januari 2023 Mirjam Bikker. De partij ontstond in januari 2000 als samenwerkingsverband tussen het Gereformeerd Politiek Verbond (GPV) en de Reformatorische Politieke Federatie (RPF). Per 22 januari 2000 zijn de partijen gefuseerd.
   
• 17. 

  De Groep-lid Omtzigt ontstond in de Tweede Kamer op 15 september 2021, nadat Pieter Omtzigt als onafhankelijk lid terugkeerde van ziekteverlof. Hij was eerder Kamerlid voor het CDA, maar verliet op 12 juni 2021 die partij uit onvrede over de koers, interne verhoudingen en communicatie. In december 2023 werd de heer Omtzigt lid van de Tweede Kamerfractie van NSC.
   
• 18. 

  Het Christen-Democratisch Appèl (CDA) is een christelijk geïnspireerde partij in het centrum van het politieke spectrum. Henri Bontenbal is momenteel politiek leider van het CDA. De partij werd opgericht op 11 oktober 1980 als fusie van Anti-Revolutionaire Partij (ARP), Christelijk-Historische Unie (CHU) en Katholieke Volkspartij (KVP).
   
• 19. 

  De fractie van Forum voor Democratie (FVD) heeft sinds 6 december 2023 drie zetels. Na de Tweede Kamerverkiezingen van 17 maart 2021 waren dat er acht leden en een afsplitsing in mei 2021 vijf. FVD maakt deel uit van de oppositie.
   
• 20. 

  De fractie van DENK heeft sinds de verkiezingen van 22 november 2023 drie leden, evenveel als in de periode 2017-2023. DENK maakt deel uit van de oppositie.
   
• 21. 

  De fractie van de Partij voor de Vrijheid (PVV) telde na de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023 37 leden en was daarmee voor het eerst de grootste partij in de Tweede Kamer.
  
   
• 22. 

  De fractie van JA21 had na de verkiezingen van 17 maart 2021 drie leden. Op 1 september 2023 stapten Derk Jan Eppink en Nicki Pouw-Verweij over naar de BBB. Sindsdien heeft de fractie één lid.
   
• 23. 

  De fractie van BIJ1 telde sinds de verkiezingen van 17 maart 2021 één lid, maar verdween in december 2023 uit de Tweede Kamer.
   
• 24. 

  De fractie van Volt heeft op dit moment twee zetels in de Tweede Kamer. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 17 maart 2021 haalde de partij drie zetels, maar op 22 maart 2022 werd Nilüfer Gündoğan uit de fractie gezet.
   
• 25. 

  De Fractie-Den Haan werd gevormd op 6 mei 2021, nadat Liane den Haan uit 50PLUS was gestapt vanwege conflicten met het partijbestuur over de verkiezingscampagne. De fractie verdween na de verkiezingen van november 2023.
   
• 26. 

  De fractie van de BoerBurgerBeweging (BBB) heeft na de verkiezingen van 22 november 2023 zeven leden. Sinds 2 juli 2024 is de BoerBurgerBeweging-fractie een regeringsfractie.
   
• 27. 

  De Groep-Van Haga ontstond op 13 mei 2021 toen drie leden onder leiding van Wybren van Haga uit de fractie van FVD stapten. Vanaf 5 september 2023 bleven daar nog twee van over toen Olaf Ephraim na een conflict met Van Haga en Smolders zich alleen afsplitste. De groep verdween in december 2023 uit de Tweede Kamer.
   
• 28. 

  De Tweede Kamer heeft sinds de Grondwetsherziening van 1848 het recht van amendement, dat wil zeggen de mogelijkheid wijzigingen (verbeteringen) aan te brengen in een voorliggend wetsvoorstel. Ieder Kamerlid heeft het recht amendementen in te dienen. Een amendement kan worden ingediend zodra een wetsvoorstel in handen van een commissie is gesteld tot aan het moment dat het voorstel wordt aangenomen of verworpen.
   
• 29. 

  De kabinetsformatie 2021-2022 duurde in totaal 299 dagen. Zij resulteerde uiteindelijk in een voortzetting van de bestaande coalitie in kabinet-Rutte IV.
   
• 30. 

  DENK is een politieke partij, die zich richt op respect voor alle Nederlanders. Huidig politiek leider is Stephan van Baarle. De partij is in februari 2015 gevormd nadat, Tunahan Kuzu en Selçuk Öztürk de PvdA-fractie hadden verlaten. De partij streeft naar verdraagzaamheid en een sociale, lerende, duurzame en rechtvaardige samenleving.
   
• 31. 

  De Tweede Kamer en de Eerste Kamer kennen een aantal (vaste) recesperiodes: rond de Kerst, in het voorjaar, in de zomer en (alleen de Tweede Kamer) rond verkiezingen. Reces betekent dat Kamer en Kamercommissies niet vergaderen. Dat gebeurt dan alleen in spoedgevallen.
   
• 32. 

  Een deel van de Tweede Kamerleden vertrekt tussentijds. Dat is vooral het geval door benoemingen tot minister of staatssecretaris, omdat die ambten niet verenigbaar zijn met het Kamerlidmaatschap. Daarnaast stromen leden soms door naar andere functies, kunnen er conflicten ontstaan of kan ziekte leiden tot het niet langer kunnen vervullen van de functie.
   
• 33. 

  In de Algemene Politieke Beschouwingen (APB) worden in het parlement de hoofdlijnen van het kabinetsbeleid besproken. Daarbij wordt meestal veel aandacht besteed aan de overheidsfinanciën en sociaaleconomische onderwerpen. Er is zowel in de Tweede als Eerste Kamer een dergelijk debat, maar die in de Tweede Kamer heeft veel meer politieke betekenis.