Partijen en verkiezingsprogramma's Tweede Kamerverkiezingen 2021

Er deden in totaal 37 partijen mee aan de Tweede Kamerverkiezingen van 2021. Dat is het hoogste aantal deelnemende partijen in de naoorlogse geschiedenis. Op deze pagina zijn alle partijen die deelnamen aan de verkiezingen met hun toenmalige verkiezingsprogramma's verzameld.

Partijen stellen kandidatenlijsten op, maar gaan (meestal) ook de verkiezingen in met een bepaald verkiezingsprogramma. Kleinere partijen stellen soms geen verkiezingsprogramma op, maar formuleren slechts enkele hoofdpunten waarmee zij de verkiezingen ingaan. Dat is bijvoorbeeld vaak het geval bij one-issue-partijen.

De standpunten die partijen hadden tijdens de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 over bestuurlijke vernieuwing en de Europese Unie zijn samengevat door de redactie van Parlement.com en zijn te vinden in onderstaande tabellen naast de verkiezingsprogramma's.

De PDC-redactie heeft de standpunten op het gebied waarvan de redactie deskundig is, bestuurlijke vernieuwing en Europa, op een rijtje gezet. De overzichten zijn verdeeld over twee tabellen: in de eerste tabel staat een overzicht met verkiezingsprogramma's van tijdens de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 van de partijen die toen in de Tweede Kamer zetelden. In de tweede tabel staat een overzicht met programma's van partijen die (nog) niet in de Tweede Kamer zaten, of voortkwamen uit afsplitsingen.

• - 

  Verkiezingsprogramma's van partijen in Tweede Kamer

De volgende partijen zetelden al in de Tweede Kamer. Op alfabetische volgorde, waren dit hun verkiezingsprogramma's en hoofdpunten.

• - 

  Verkiezingsprogramma's van partijen die nog niet in de Tweede Kamer zijn gekozen

De volgende partijen zetelden nog niet in de Tweede Kamer. Sommige lijsttrekkers zetelden wel al in de Kamer, maar hadden zich in een eerdere periode afgesplitst. Op alfabetische volgorde, waren dit hun verkiezingsprogramma's en hoofdpunten.

Op onderstaande pagina staat een overzicht van alle partijen die meededen aan de Tweede Kamerverkiezingen van 2021, inclusief hun lijstnummer, de lijsttrekker en kandidaten.

Op basis van de verkiezingsuitslagen heeft PDC een overzicht gemaakt van de toekomstige samenstelling van de Tweede Kamer na de verkiezingen van 17 maart 2021 en analyses gemaakt van onder meer de verhouding man/vrouw, de leeftijdsopbouw, regionale herkomst en maatschappelijke achtergronden.

De biografieën op onderstaande pagina zijn afkomstig uit het biografisch archief van PDC⁴⁹.

In tegenstelling tot wat bijna iedereen denkt, lijkt het aantal partijen dat deelneemt aan verkiezingen niet toe te nemen. Integendeel: het neemt juist af. Gemeten vanaf 1918 - het jaar waarin voor het eerst in Nederland verkiezingen op basis van algemeen kiesrecht werden gehouden - tot 2017 was de trend over het algemeen dalend. Vooral voor de oorlog deden veel partijen een gooi naar een zetel in de Tweede Kamer. Vanaf de jaren '70 is het iets toegenomen. In 2017 deden er 28 partijen mee. Dat heeft het gemiddelde van rond de 20 partijen weer ietsje naar boven getrokken. In 2021 groeide dit aantal naar 37 partijen deelnemende partijen.

Een politieke partij is een groep van politieke geestverwanten. Politieke partijen streven vaak meer dan één doel na, zoals bevordering van werkgelegenheid, een eerlijke inkomensverdeling, een schoon milieu of het bestrijden van criminaliteit. Omdat niet iedereen deze doelen op dezelfde wijze nastreeft, zijn er meer partijen ontstaan.

Er zijn ook partijen die worden gevormd, omdat ze wel één doel nastreven. Dit worden belangenpartijen of 'one-issue-partijen' genoemd. Een voorbeeld hiervan is de Partij voor de Dieren¹⁷, die in haar beginselprogramma uitsluitend dierenwelzijn in relatie tot het algemene milieubeleid als beginsel vermeldt. In de praktijk moeten ook one-issuepartijen zich uiteraard uitspreken over allerlei andere onderwerpen, omdat die nu eenmaal in het parlement aan de orde komen.

Partijen hebben een organisatiestructuur waarin meestal democratische besluitvorming plaatsvindt. Zij stellen een partijprogramma en verkiezingsprogramma op en stellen kandidatenlijsten vast.

• 1. 

  50PLUS is een politieke partij die zich met name richt op de belangen van 50-plussers. De partij vindt dat deze groep onvoldoende is vertegenwoordigd in de Nederlandse politiek. De partij is opgericht in 2011 en kwam in 2012 voor het eerst in de Tweede Kamer. Op dit moment is senator Martin van Rooijen politiek leider van de partij.
   
• 2. 

  50PLUS had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Liane den Haan als lijsttrekker. De titel van het verkiezingsprogramma luidde 'De kracht van PLUS'. Voor de verkiezingen had 50PLUS vier zetels. Na de verkiezingen was daar één van over.
   
• 3. 

  Het Christen-Democratisch Appèl (CDA) is een christelijk geïnspireerde partij in het centrum van het politieke spectrum. Henri Bontenbal is momenteel politiek leider van het CDA. De partij werd opgericht op 11 oktober 1980 als fusie van Anti-Revolutionaire Partij (ARP), Christelijk-Historische Unie (CHU) en Katholieke Volkspartij (KVP).
   
• 4. 

  Het CDA had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Wopke Hoekstra als lijsttrekker. De titel van het verkiezingsprogramma luidde 'Zorg voor elkaar'. Voor de verkiezingen had het CDA 19 zetels, na de verkiezingen waren daar 15 van over.
   
• 5. 

  De ChristenUnie is een christelijke partij, met op sociaal en ecologisch gebied progressieve en op ethisch gebied behoudender standpunten. Politiek leider van de ChristenUnie is sinds januari 2023 Mirjam Bikker. De partij ontstond in januari 2000 als samenwerkingsverband tussen het Gereformeerd Politiek Verbond (GPV) en de Reformatorische Politieke Federatie (RPF). Per 22 januari 2000 zijn de partijen gefuseerd.
   
• 6. 

  De ChristenUnie (CU) had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Gert-Jan Segers als lijsttrekker. De titel van het verkiezingsprogramma luidde 'Kiezen voor wat écht telt'. Ze behaalde vijf zetels, dat zijn er evenveel als de partij vóór de verkiezingen had.
   
• 7. 

  Democraten 66 (D66) is een hervormingsgezinde sociaal-liberale partij. De huidige politiek leider is Rob Jetten. De partij werd opgericht op 14 oktober 1966 door 44 'homines novi', waarvan er 25 eerder bij andere politieke partijen actief waren geweest. Belangrijkste initiatiefnemer en voorman (tot 1998) was de oud-journalist Hans van Mierlo.
   
• 8. 

  D66 had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Sigrid Kaag als lijsttrekker. De titel van het verkiezingsprogramma luidde 'Een nieuw begin'. D66 haalde bij deze verkiezingen 24 zetels. Dat waren er daarvoor 19.
   
• 9. 

  DENK is een politieke partij, die zich richt op respect voor alle Nederlanders. Huidig politiek leider is Stephan van Baarle. De partij is in februari 2015 gevormd nadat, Tunahan Kuzu en Selçuk Öztürk de PvdA-fractie hadden verlaten. De partij streeft naar verdraagzaamheid en een sociale, lerende, duurzame en rechtvaardige samenleving.
   
• 10. 

  DENK had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Farid Azarkan als lijsttrekker. De titel van het verkiezingsprogramma luidde 'DENK anders'. Voor de verkiezingen had DENK drie zetels. Na de verkiezingen waren dat er opnieuw drie.
   
• 11. 

  Forum voor Democratie (FVD) werd op 25 september 2016 een politieke partij, na eerder, in februari 2015, te zijn opgericht als denktank. Kern van het programma is het invoeren van diverse vormen van directe democratie zoals referenda en gekozen bestuurders, en het versterken en/of terugwinnen van de nationale soevereiniteit. De partij keert zich tegen een gesloten bestuurscultuur. Politiek leider is Thierry Baudet.
   
• 12. 

  Forum voor Democratie (FVD) had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Thierry Baudet als lijsttrekker. De titel van het verkiezingsprogramma luidde 'Stem Nederland terug'. De partij behaalde acht zetels, vóór de verkiezingen had ze er twee.
   
• 13. 

  GroenLinks is een progressieve partij, die duurzaamheid hoog in het vaandel heeft. De partij werd opgericht op 24 november 1990 als fusie van de Communistische Partij van Nederland (CPN), de Evangelische Volkspartij (EVP), de Politieke Partij Radikalen (PPR) en de Pacifistisch-Socialistische Partij (PSP). GroenLinks trok samen met de PvdA op en deed met een gezamenlijke lijst mee aan de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023. Frans Timmermans leidt de gezamenlijke fractie in de Tweede Kamer.
   
• 14. 

  GroenLinks had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Jesse Klaver als lijsttrekker. De titel van het verkiezingsprogramma luidde 'Tijd voor nieuw realisme'. Vóór de verkiezingen had GroenLinks 14 zetels, na 17 maart had de partij er 8.
   
• 15. 

  De Partij van de Arbeid (PvdA) is een progressieve, sociaaldemocratische partij. De partij werd opgericht in 1946 als een voortzetting van de vooroorlogse Sociaal-Democratische Arbeiders Partij (SDAP), de Vrijzinnig-Democratische Bond (VDB) en de Christelijk-Democratische Unie (CDU). De PvdA trok samen met GroenLinks op en deed met een gezamenlijke lijst mee aan de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023. Frans Timmermans leidt de gezamenlijke fractie in de Tweede Kamer.
   
• 16. 

  De PvdA had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Lilianne Ploumen als lijsttrekker. De titel van het verkiezingsprogramma luidde 'Ons plan voor een eerlijker en fatsoenlijker Nederland'. De partij haalde bij deze verkiezingen 9 zetels, evenveel als bij de verkiezingen van 2017.
   
• 17. 

  De Partij voor de Dieren (PvdD) beschouwt dieren als de allerzwaksten in de samenleving en wil dierenwelzijn terugbrengen op de politieke agenda. Politiek leider van de Partij voor de Dieren is Esther Ouwehand . De partij werd opgericht in 2002.
   
• 18. 

  De Partij voor de Dieren (PvdD) had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Esther Ouwehand als lijsttrekker. De titel van het verkiezingsprogramma luidde 'Plan B - Idealisme is het nieuwe realisme'. De partij haalde zes zetels bij de verkiezingen van 17 maart 2021, een zetel meer dan bij de verkiezingen in 2017.
   
• 19. 

  De Partij voor de Vrijheid (PVV) is een populistische partij, met zowel conservatieve, 'rechtse' als 'linkse' standpunten. De PVV is op 22 februari 2006 geregistreerd bij de Kiesraad door Geert Wilders, na zijn vertrek bij de VVD. Hij is sindsdien ook de politiek leider.
   
• 20. 

  De PVV had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Geert Wilders als lijsttrekker. De titel van het verkiezingsprogramma luidde 'Het gaat om u'. De partij haalde bij deze verkiezingen 17 zetels, een verlies van 3 ten opzichte van 2017.
   
• 21. 

  De SGP is een behoudende christelijke (reformatorische) partij aan de rechterkant van het politieke spectrum, die strikt volgens Bijbelse normen politiek wil bedrijven. Politiek leider van de SGP is Chris Stoffer. De partij werd opgericht op 24 april 1918 en is daarmee de oudste nog bestaande partij van Nederland.
   
• 22. 

  De SGP had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Kees van der Staaij als lijsttrekker. De titel van het verkiezingsprogramma luidde 'In vertrouwen'.
   
• 23. 

  De SP had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Lilian Marijnissen als lijsttrekker. De titel van het verkiezingsprogramma luidde 'Stel een daad'. Vóór de verkiezingen had de SP 14 zetels, na 17 maart waren dit er 9.
   
• 24. 

  De Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) is een rechtse liberale partij, met op onder meer ethisch gebied progressievere standpunten. Politiek leider is sinds 14 augustus 2023 Dilan Yesilgöz-Zegerius. De partij werd opgericht in 1948 als opvolger van de Partij van de Vrijheid (PvdV), die weer een voortzetting was van de vooroorlogse Liberale Staatspartij (LSP).
   
• 25. 

  De VVD had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Mark Rutte als lijsttrekker. De titel van het verkiezingsprogramma luidde 'Samen aan de slag'. De partij haalde bij deze verkiezingen 34 zetels. Daarvoor waren dat er 33.
   
• 26. 

  De BoerBurgerbeweging (BBB) had bij de Tweede Kamerverkiezingen van 17 maart 2021 Caroline van der Plas als lijsttrekker. De titel van het verkiezingsprogramma luidde 'Gezond verstand voor een gezond platteland'. De partij had na de verkiezingen 1 zetel in de Tweede Kamer.
   
• 27. 

  BIJ1 had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Sylvana Simons als lijsttrekker. De titel van het verkiezingsprogramma luidde 'Allemaal anders, maar toch gelijkwaardig'. BIJ1 heeft 1 zetel gewonnen bij de Tweede Kamerverkiezingen 2021.
   
• 28. 

  Code Oranje had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Richard de Mos als lijsttrekker. De partij had geen verkiezingsprogramma, maar wel een overzicht van 11 standpunten die zij 'De basiself van Code Oranje' noemen.
   
• 29. 

  De Feestpartij (DFP) had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Johan Vlemmix als lijsttrekker en enige kandidaat. Johan Vlemmix (1959) komt uit Leende en is zanger/presentator, oranjefan en ondernemer en was handelaar in tweedehandsauto's. De titel van het verkiezingsprogramma luidde 'Verlanglijstje'.
   
• 30. 

  De Groenen had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Otto ter Haar als lijsttrekker. Ter Haar (1958) is eigenaar van Ter Haar training/consultancy, particulier belegger en partijvoorzitter. Hij is oud-hockeyinternational. De titel van het verkiezingsprogramma luidde 'Aanpassen aan de draagkracht van de aarde'.
   
• 31. 

  De Piratenpartij (PPNL) had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Matthijs Pontier als lijsttrekker. Pontier (1985) is wetenschapper. Hij is gepromoveerd op kunstmatige intelligentie. Verder is hij fractievoorzitter van de Piratenpartij in het waterschap Amstel, Gooi en Vecht. Het verkiezingsprogramma van de partij luidde 'Visie met Lef'.
   
• 32. 

  Juiste Antwoord 21 (JA21) had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Joost Eerdmans als lijsttrekker. De titel van het verkiezingsprogramma luidde 'Het Juiste Antwoord'. De partij nam voor het eerst deel aan de verkiezingen en haalde daarbij 3 zetels.
   
• 33. 

  Jezus Leeft had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Florens van der Spek als lijsttrekker. Van der Spek (1992) komt uit Giessenburg en is hovenier. De partij had geen klassiek verkiezingsprogramma, maar had een aantal hoofdpunten op de website staan.
   
• 34. 

  JONG had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Jaron Tichelaar als lijsttrekker. Tichelaar (2001) uit het Drentse Noordscheschut is mede-eigenaar van DutchCraft, een ecologisch kledingmerk. De partij had geen klassiek verkiezingsprogramma in een boekje, maar een aantal hoofdpunten op de website staan.
   
• 35. 

  Lijst Henk Krol (LHK) had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Henk Krol als lijsttrekker. De titel van het verkiezingsprogramma luidde 'Koester wat goed is. Verander wat beter kan'.
   
• 36. 

  De Libertaire Partij (LP) had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Robert Valentine als lijsttrekker. Valentine (1985) is projectmanager bij de gemeente Amsterdam (programma minder regeldruk). De partij had geen klassiek verkiezingsprogramma in een boekje, maar had op de website wel enkele hoofdpunten geformuleerd.
   
• 37. 

  Modern Nederland had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Niels Heeze als lijsttrekker. Heeze (1985) komt uit Rotterdam en is eigenaar van Heeze Management. De partij had geen klassiek verkiezingsprogramma in een boekje, maar wel een aantal hoofdpunten op de website staan.
   
• 38. 

  NIDA had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Nourdin El Ouali als lijsttrekker. El Ouali (1981) is politiek leider van NIDA en zat tot januari 2020 in de gemeenteraad van Rotterdam. Hij was onderwijsadviseur bij kenniscentrum Forum. De titel van het verkiezingsprogramma luidde 'Bij de tijd: voor geloofwaardige politiek'.
   
• 39. 

  NLBeter had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Esther van Fenema als lijsttrekker. Van Fenema (1970) uit Maarn is psychiater en daarnaast columniste en schrijfster. De partij had geen klassiek verkiezingsprogramma, maar had wel enkele hoofdpunten geformuleerd op de website.
   
• 40. 

  OPRECHT had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Michael Ruperti als lijsttrekker. Ruperti (1972) is een Amsterdamse advocaat van Surinaamse afkomst. Bij advocatenkantoor Cleerdin & Hamer is hij hoofd van de sectie militair recht. De partij had geen klassiek verkiezingsprogramma, maar had wel enkele hoofdpunten geformuleerd op de website.
   
• 41. 

  De Partij van de Eenheid had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Arnoud van Doorn als lijsttrekker. Van Doorn is sinds 2010 gemeenteraadslid in Den Haag. Tot 2011 was hij dat voor de PVV. Hij bekeerde zich tot de islam en is eigenaar van de European Dawah Foundation. De titel van het verkiezingsprogramma van de Partij van de Eenheid luidde '10 puntenplan'.
   
• 42. 

  De Partij voor de Republiek had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Bruno Braakhuis als lijsttrekker. De titel van het verkiezingsprogramma luidde '10 over oranje'.
   
• 43. 

  Splinter had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Femke Merel Van Kooten-Arissen als lijsttrekker. De partij had geen klassiek verkiezingsprogramma in een boekje, maar had wel een pagina op de website met verschillende uitgewerkte hoofdpunten.
   
• 44. 

  Trots op Nederland (TROTS) had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Sander van den Raadt als lijsttrekker. Van den Raadt is sinds 2014 gemeenteraadslid in Haarlem. Hij is security controller bij het Spaarne Ziekenhuis. De titel van het verkiezingsprogramma luidde 'Vertrouwen en handhaven'.
   
• 45. 

  Ubuntu Connected Front (UCF) had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Regillio Vaarnold als lijsttrekker. Vaarnold is mensenrechtenjurist, bewindvoerder en voorzitter burgerrechtenbeweging D'Hero. De titel van het verkiezingsprogramma luidde 'Manifest voor NL transformatie'.
   
• 46. 

  Volt had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Laurens Dassen als lijsttrekker. De titel van het verkiezingsprogramma luidde 'Toekomst Made in Europe'. Volt haalde bij de verkiezingen 3 zetels.
   
• 47. 

  Vrij en Sociaal Nederland (VSN) had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Bas Filippini als lijsttrekker. Filippini komt uit Amsterdam en was eerder voorzitter privacystichting Privacy First. De partij had geen officieel verkiezingsprogramma, maar werkt met thema's die door de leden aangedragen worden, onder het oogpunt 'wij werken uit principes en niet vanuit programma's'.
   
• 48. 

  Wij zijn Nederland (WZNL) had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Erwin Versteeg als lijsttrekker. Versteeg is zelfstandig ondernemer in de grafische branche en sinds 2018 gemeenteraadslid in Enschede. Aanvankelijk was hij dat voor de PVV. Wij zijn Nederland had geen vast verkiezingsprogramma, maar had wel enkele kernpunten geformuleerd.
   
• 49. 

  De stichting PDC is een zelfstandige voortzetting van het voormalige Parlementair Documentatie Centrum van de Universiteit Leiden en partner van het Montesquieu Instituut. PDC verzamelt, redigeert en publiceert al tientallen jaren informatie over Kamerleden en bewindslieden in de vorm van een digitaal biografisch archief. Dit archief bevat alle personen (meer dan 5.000) die sinds 1796 tot op de dag van vandaag een rol spelen of hebben gespeeld in het landelijk bestuur zoals Kamerleden, bewindslieden, leden van het Europees Parlement, staatsraden en leden van de Rekenkamer. In het kader van Tweede en Eerste Kamerverkiezingen worden ook gegevens verzameld over (kansrijke) kandidaten.