Politiek verval (column ND) - Hoofdinhoud
In een verder ontspannen kerstvakantie had ik de gelegenheid om met een zekere regelmaat CNN te kijken. Zo aangenaam als de vrije dagen met mijn gezin waren, zo verbijsterend was het schouwspel op dit nieuwskanaal. Een journalist had een boekje - Fire and Fury getiteld - opengedaan over het presidentschap van Donald Trump en dat loog er niet om.
Dagenlang ging het over niets anders dan welke naaste medewerkers elkaar naar het leven stonden, en vooral over de verstandelijke vermogens van Trump zelf. Eerst vertelde hij in een tijdsbestek van een halfuur drie keer hetzelfde verhaal; daar heeft hij inmiddels nog maar tien minuten voor nodig. De machtigste man van de wereld zou verder zijn stukken niet lezen en geen idee hebben waartoe zijn presidentschap op aarde is. Diezelfde periode twitterde Trump dat zijn ‘atoomknop’ groter was dan die van de Noord-Koreaanse leider Kim en dat de zijne wél werkte. Bij een beetje gezond Amerikaans leiderschap zou dat een geruststellende mededeling zijn, maar bij een president die zelf twittert dat hij ‘een stabiel genie’ is, is dat het allesbehalve.
aftakeling
Hoe fijn mijn vakantie verder ook was, ik meende getuige te zijn van de live aftakeling van Amerika’s politieke systeem en cultuur. Wat ooit ‘een stad op een berg’ was en ‘de laatste hoop voor de mensheid’, dat is nu de angstaanjagende verwording van democratie. Het volk wilde stevig taalgebruik richting de rest van de wereld en kreeg een tierende man in het Witte Huis. Het volk wilde politiek spektakel en kreeg een instabiele twitteraar vlak naast de ‘rode knop’. Het volk wilde een zakenman die orde op zaken zou stellen en kreeg een man met grote eigen zakelijke belangen, zonder politieke ervaring en zonder het vermogen fatsoenlijke meerderheden voor fatsoenlijke voorstellen te krijgen.
Natuurlijk moet ik niet allereerst ‘het volk’ de schuld geven. Want het presidentschap van Trump is ook de verwording van een politieke cultuur, waarin politici niet langer het goede willen doen, maar alleen nog maar de volgende verkiezingen willen winnen. Ze zijn verwikkeld in een permanente verkiezingsstrijd, waarvoor veel geld nodig is, dat door allerlei belangengroepen en lobbyisten geleverd kan worden. Hierin verschillen Democraten niet van Republikeinen en is Hillary Clinton - ‘200.000 dollar per spreekbeurt’ - nauwelijks vertrouwenwekkender dan Donald Trump. Beide partijen maken deel uit van een destructieve cultuur, waarin de ander hoe dan ook moet verliezen, omdat zijn winst jouw verlies is. Liever geen besluit dan een goed besluit waarmee je tegenstander zou kunnen pronken. Liever zand in de raderen en een nachtje filibusteren dan een waterig compromis. Het is de verwording van een politieke cultuur waarin het buitenissige en destructieve veel eerder en veel meer media-aandacht krijgt dan het constructieve en het verbindende. En ik ben er niet zo zeker van dat het bij ons zoveel beter is. Want in dit land is de ‘politicus van het jaar’ niet een premier die voor de derde keer met een verrassende coalitie aan de slag mag, maar een man die politiek nog nergens ook maar enigszins het verschil heeft kunnen maken en in militair uniform in de Kamer verschijnt. Als hij al in de Kamer verschijnt.
een taboe doorbreken
Laat ik eens een taboe doorbreken en het toch een keer over de media hebben. Het is voor politici moeilijker om met een redelijk artikel over de Brexit op een opiniepagina te komen, dan met een onredelijk artikel waarin klimaatverandering wordt ontkend. Het is makkelijker om de aandacht te krijgen met een extreem en dus onhaalbaar voorstel (‘Nederland uit de EU’ of een aangifte tegen de premier) dan met een mogelijk compromis dat wet kan gaan worden. En dat helpt niet.
Democratie is geen natuurtoestand. We hebben geen enkele garantie dat we een samenleving blijven waarin iedereen voor de wet gelijk is en meerderheid en minderheden dezelfde rechten en plichten hebben. Democratie vraagt onderhoud, bescherming en verdediging. Want alles wat onze democratische rechtsstaat nodig heeft om ten onder te gaan, zijn onverantwoordelijke politici, sensatiebeluste kiezers en journalisten die de politiek verslaan alsof het een soapserie is.