NRC: EU-deur voor Turkije bijna dicht - Hoofdinhoud

Het EU-lidmaatschap is verder weg dan ooit. NRC Handelsblad bericht over het Turkije rapport 2016 dat Kati Piri als Turkije-rapporteur van het Europees Parlement heeft geschreven.

EU-deur voor Turkije bijna dicht

Zelden was Europa dichter bij het sluiten van de deur voor Turks EU-lidmaatschap. De Turkije-rapporteur van het Europees Parlement leverde woensdag een inktzwart jaarrapport over het land af. „Over integratie doorpraten heeft geen zin.”

Het EU-lidmaatschap van Turkije is verder weg dan ooit. Erdogans recente referendum waarmee hij zichzelf vergaande macht bezorgde; zijn bizarre vergelijkingen van EU-leiders met nazi’s; zijn snoeiharde optreden tegen oppositie, media en instituties in Turkije zelf, waarbij woensdag opnieuw honderden mensen werden gearresteerd. Het is teveel om te verteren.

„De EU moet nu snel stelling nemen”, zegt Turkije-rapporteur Kati Piri (PvdA), die woensdag voorafgaand aan een debat in het Europees Parlement een inktzwart jaarrapport over het land afleverde. „Over integratie doorpraten heeft geen zin. Het is totaal niet meer geloofwaardig.” Erdogans gesleutel aan de grondwet „gooit de deur naar de EU dicht”, zegt Marietje Schaake (D66). „De EU moet nu glashelder aangeven dat business as usual niet meer mogelijk is.”

EU-landen aarzelen nog. Ja, als Turkije de doodstraf invoert, zoals Erdogan dreigt te doen, is het einde verhaal, maar tot die tijd? Turkije is NAVO-lid. Een belangrijke speler in Syrië. Bondgenoot tegen terrorisme. Helpt bij het beheersen van migratiestromen richting Europa. „Ik kan het land geopolitiek niet verplaatsen”, zei minister Bert Koenders van Buitenlandse Zaken vorige week tegen de Tweede Kamer. „Turkije blijft een strategische partner, of u dat nou leuk vindt of niet.”

Deur dichtslaan

Elke werkdag de indrukwekkendste artikelen uit de wereldpers.

Tegelijk was Europa zelden zo dichtbij het dichtslaan van de deur. Eurocommissaris Johannes Hahn (Uitbreiding) zinspeelde afgelopen week voor het eerst nadrukkelijk op een ,,herdefiniëring” van de relatie. In plaats van lidmaatschap moet het gaan over het opwaarderen van de douane-unie. „De huidige situatie is onhoudbaar, voor Turkije noch voor ons.” EU-ministers van Buitenlandse Zaken overleggen vrijdag, en dan wil Hahn toestemming vragen om een nieuwe koers te onderzoeken.

Piri vindt dat de EU niet kan achterblijven bij de Raad van Europa, de mensenrechtenclub van 47 landen in Straatsburg. Die hakte dinsdag wel al een knoop door en besloot om Turkije ‘onder toezicht’ te plaatsen, een drastische maatregel die alleen wordt genomen als er ernstige twijfels zijn over de democratische mores van een land. Turkije stond het eerder, tussen 1996 en 2004, en het betekent in feite dat het land niet voldoet aan de ‘Kopenhagen-criteria’ die de EU stelt aan lidmaatschap.

Koenders noemde de toetredingsonderhandelingen met Turkije vorige week „comateus”. De facto liggen ze al stil. Waarom dan niet écht stoppen? Omdat, zegt Koenders, hierover geen „brede consensus” is. Vooralsnog wil alleen Oostenrijk dat. Veel EU-landen, inclusief traditionele vijanden van Turkije zoals Griekenland en Cyprus, vrezen dat zo een pressiemiddel uit handen wordt gegeven. Daar komt bij, zegt hij, dat bij zo’n zwaar besluit eensgezindheid de voorkeur heeft. Verdeeldheid speelt Erdogan in de kaart.

Getalm gunstig voor Erdogan

Volgens Steven Blockmans, van de Brusselse denktank CEPS, speelt juist het getalm de Turkse leider in de kaart. Het wekt de indruk, ook in Turkije zelf, dat de EU er nog niet uit is of Erdogan wel laakbaar handelt. Terwijl een harde, principiële opstelling „het meest effectieve tegengif” tegen Erdogans autoritaire koers zou zijn. Dat Erdogan EU-principes met voeten treedt is allang duidelijk. De vraag is eerder: verdedigt de EU die?

De 600 miljoen euro die de EU jaarlijks besteedt aan de voorbereiding van het Turkse lidmaatschap moeten wat Piri betreft vanaf nu rechtsstreeks naar de nog resterende democratische krachten in Turkije vloeien. „Die krachten verdienen het om volop ondersteund te worden”, zegt ze. „We moeten ervoor waken dat de terechte kritiek op Erdogan omslaat in anti-Turkse sentimenten - waarbij een hele bevolking wordt afgeserveerd.”

Piri is voorstander van een nieuwe, pragmatische, meer economisch georiënteerde relatie. Het is om te beginnen eerlijker: hoewel er al ruim tien jaar over lidmaatschap wordt gesproken is de animo in de EU nooit groot geweest. Cyprus ging ook nog eens flink op de rem staan. „We zaten in een proces zonder dat we echt in een proces zaten”, zegt Piri. „Dat was een fout, die eraan heeft bijgedragen dat Turkije uit de bocht is gevlogen.”

Erdogan is gevoeliger voor economische argumenten: Turkije gaat door een crisis. Mede ook daarom is de EU-vluchtelingendeal met Turkije, waarmee 6 miljard euro is gemoeid, nog niet geklapt. De EU is de belangrijkste handelspartner, goed voor tweederde van de buitenlandse investeringen. „Als Erdogan een meer transactionele relatie wil, is dat prima”, zegt Piri. „Maar we moeten er wel strikte voorwaarden aan blijven verbinden, op het gebied van democratie en mensenrechten.”

Stéphane Alonso