Eerste Kamerverkiezingen 1991

In de op 28 mei 1991 gekozen Eerste Kamer¹ was het CDA met 27 zetels veruit de grootste fractie. Na de slechte uitslag bij de Statenverkiezingen² was al duidelijk dat de PvdA een fors aantal zetels moest inleveren. Dat werden er tien. Winst was er voor D66, GroenLinks en SGP. Regeringspartijen CDA en PvdA hadden samen een meerderheid van 43 zetels.

De lijst van het CDA werd geleid door Eerste Kamervoorzitter Piet Steenkamp¹¹, gevolgd door fractievoorzitter Ad Kaland¹². Op de lijst stonden de oud-bewindslieden Gerrit Braks¹³, Kees van Dijk¹⁴ en Virginie Korte-van Hemel¹⁵, alsmede Tweede Kamerlid Huib Eversdijk¹⁶. Opvallende nieuwkomer was verder Jos van Gennip¹⁷, de directeur van het Wetenschappelijk Bureau voor het CDA. Lid werd ook fiscaal deskundige prof. Willem Stevens¹⁸. Partijvoorzitter Wim van Velzen¹⁹ keerde terug.

Bij de PvdA was de verkiezing van Herman Tjeenk Willink²⁰ met voorkeurstemmen opmerkelijk. Hij was namelijk beoogd Eerste Kamervoorzitter, maar stond niet op een verkiesbare plaats. Vijf stemmen in Provinciale Staten van Zuid-Holland zorgden voor zijn verkiezing. Dat ging ten koste van Joop van den Berg²¹, voormalig directeur van de Wiardi Beckman Stichting. Tot de nieuwkomers bij de PvdA behoorden Tweede Kamerlid Kees Zijlstra²².

De VVD-lijst werd geleid door fractievoorzitter David Luteijn²³. Oud-minister Frits Korthals Altes²⁴ kwam over vanuit de Tweede Kamer. Nieuwgekozen was verder de aanstaande partijvoorzitter Dian van Leeuwen²⁵.

Tot de D66-fractie trad als nieuweling wederom een hoogleraar toe, Jacqueline Soetenhorst-de Savornin Lohman²⁶. Andere nieuwkomers waren het voormalige Tweede Kamerlid Elida Tuinstra²⁷ en de architect Edo Spier²⁸.

Bij GroenLinks was Wim de Boer²⁹ (PPR) lijstaanvoerder, gevolgd door oud-CPN-senator Fenna Bolding³⁰. De lijsten van SGP, RPF en GPV werden geleid door respectievelijk Driekus Barendregt³¹, Egbert Schuurman³² en Kars Veling³³.

Overzicht

Neem contact op met de redactie van PDC voor een overzicht van de gekozenen.

Meer over

• 1. 

  De Eerste Kamer is deel van de volksvertegenwoordiging en heeft met name een rol op wetgevend gebied. Over een wetsvoorstel moet, als de Tweede Kamer het heeft aangenomen, ook door de Eerste Kamer worden gestemd. De Eerste Kamer kan een wetsvoorstel nog tegenhouden.
   
• 2. 

  Om de vier jaar worden de leden van de Provinciale Staten gekozen op basis van evenredige vertegenwoordiging. Aan deze verkiezingen kunnen, naast de landelijke politieke partijen, ook provinciale partijen meedoen. De leden van Provinciale Staten kiezen eens in de vier jaar de Eerste Kamer. Dat doen ze kort nadat ze zijn aangetreden. De laatste Provinciale Statenverkiezingen waren op 15 maart 2023.
   
• 3. 

  Het Christen-Democratisch Appèl (CDA) is een christelijk geïnspireerde partij in het centrum van het politieke spectrum. Henri Bontenbal is momenteel politiek leider van het CDA. De partij werd opgericht op 11 oktober 1980 als fusie van Anti-Revolutionaire Partij (ARP), Christelijk-Historische Unie (CHU) en Katholieke Volkspartij (KVP).
   
• 4. 

  De Partij van de Arbeid (PvdA) is een progressieve, sociaaldemocratische partij. De partij werd opgericht in 1946 als een voortzetting van de vooroorlogse Sociaal-Democratische Arbeiders Partij (SDAP), de Vrijzinnig-Democratische Bond (VDB) en de Christelijk-Democratische Unie (CDU). De PvdA trok samen met GroenLinks op en deed met een gezamenlijke lijst mee aan de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023. Frans Timmermans leidt de gezamenlijke fractie in de Tweede Kamer.
   
• 5. 

  De Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) is een rechtse liberale partij, met op onder meer ethisch gebied progressievere standpunten. Politiek leider is sinds 14 augustus 2023 Dilan Yesilgöz-Zegerius. De partij werd opgericht in 1948 als opvolger van de Partij van de Vrijheid (PvdV), die weer een voortzetting was van de vooroorlogse Liberale Staatspartij (LSP).
   
• 6. 

  Democraten 66 (D66) is een hervormingsgezinde sociaal-liberale partij. De huidige politiek leider is Rob Jetten. De partij werd opgericht op 14 oktober 1966 door 44 'homines novi', waarvan er 25 eerder bij andere politieke partijen actief waren geweest. Belangrijkste initiatiefnemer en voorman (tot 1998) was de oud-journalist Hans van Mierlo.
   
• 7. 

  GroenLinks is een progressieve partij, die duurzaamheid hoog in het vaandel heeft. De partij werd opgericht op 24 november 1990 als fusie van de Communistische Partij van Nederland (CPN), de Evangelische Volkspartij (EVP), de Politieke Partij Radikalen (PPR) en de Pacifistisch-Socialistische Partij (PSP). GroenLinks trok samen met de PvdA op en deed met een gezamenlijke lijst mee aan de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023. Frans Timmermans leidt de gezamenlijke fractie in de Tweede Kamer.
   
• 8. 

  De SGP is een behoudende christelijke (reformatorische) partij aan de rechterkant van het politieke spectrum, die strikt volgens Bijbelse normen politiek wil bedrijven. Politiek leider van de SGP is Chris Stoffer. De partij werd opgericht op 24 april 1918 en is daarmee de oudste nog bestaande partij van Nederland.
   
• 9. 

  De RPF was een protestants-christelijke partij die in 1975 ontstond en sinds januari 2000 samenwerkte met het GPV onder de naam ChristenUnie. Op 15 mei 2002 heeft de RPF ook niet meer zelfstandig aan de Tweede Kamerverkiezingen deelgenomen.
   
• 10. 

  Het Gereformeerd Politiek Verbond (GPV) was een in 1948 gevormde protestants-christelijke partij, die zich baseerde op bijbelse normen. De partij was sterk verbonden met de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt).
   
• 11. 

  Katholieke hoogleraar en 'geestelijke vader' van het CDA. Leidde met groot enthousiasme en vasthoudendheid de federatie van KVP, ARP en CHU en het fusieproces van die drie partijen, dat in 1980 uitmondde in het CDA. Was aanvankelijk ondernemer in de conservenindustrie en daarna hoogleraar sociaal recht in Eindhoven. Leidde ook een pastoraal concilie over vernieuwing van de Nederlandse katholieke kerk. Stond enige jaren bekend als 'Rooie Piet', maar was wel de architect van het centrumrechtse kabinet-Biesheuvel. Politieke peetvader van Dries van Agt. Als Eerste Kamervoorzitter leidde hij de vergaderingen met kenmerkende roomse blijmoedigheid. Na zijn afscheid als Kamervoorzitter nog acht jaar 'gewoon' senator. Samenbindende figuur die overeenkomstig de leer van Thomas van Aquino inzet voor de publieke zaak als opdracht zag.
   
• 12. 

  Bekende CDA-senator van CHU-huize, die zich tijdens het derde kabinet-Lubbers opwierp als verdediger van het dualisme. Ging als fractievoorzitter enkele keren de confrontatie met premier Lubbers aan over het kabinetsbeleid en keerde zich tegen een uit 'stemvee' bestaande Tweede Kamer. Boerenzoon, en na werkzaam te zijn geweest in de landbouw, enige tijd politiebeambte en ambtenaar bij de belastinginspectie. Selfmade bestuurder, die als Zeeuws gedeputeerde de bijnaam 'onderkoning van Zeeland' kreeg. Hij was ook enkele jaren wethouder van Middelburg. Was in de Eerste Kamer aanvankelijk woordvoerder landbouw en binnenlandse zaken.
   
• 13. 

  Vooraanstaand CDA-politicus uit een Brabants boerengezin. Werkte in Brussel als landbouwraad en werd toen hij nog maar drie jaar Tweede Kamerlid was al minister van Landbouw in het eerste kabinet-Van Agt. Keerde vervolgens na een jaar onderbreking in 1982 op die post terug. Kreeg als minister te maken met zaken als de mestproblematiek, problemen rond het dierenwelzijn en de visfraude. Omdat coalitiegenoot PvdA vond dat hij tegen dat laatste te weinig had gedaan en het vertrouwen in hem opzegde, trad hij in 1990 af. Werd daarna voorzitter van de KRO, senator en voorzitter van de CDA-Eerste Kamerfractie. Sloot zijn politieke loopbaan af als voorzitter van de Eerste Kamer, een ambt dat hij met de hem kenmerkende gemoedelijkheid vervulde. Was in 2007-2008 waarnemend burgemeester van Eindhoven
   
• 14. 

  Uit de CHU afkomstige CDA-politicus van streng gereformeerden huize. Begon zijn loopbaan in Zuid-Afrika en was daarna bestuursambtenaar in Nieuw-Guinea. Werkte vervolgens onder meer bij de Wereldbank en was raadslid in Rotterdam. In de Tweede Kamer aanvankelijk woordvoerder volkshuisvesting, maar hij hield zich spoedig ook bezig met financiën, handelspolitiek en economische zaken. Werd in het tweede kabinet-Van Agt minister voor ontwikkelingssamenwerking. Keerde in 1982 terug naar de Kamer en maakte toen furore als voorzitter van de parlementaire enquêtecommissie RSV. Op het eerste gezicht een steile calvinist, maar beschikkend over droge humor. In het tweede kabinet-Lubbers minister van Binnenlandse Zaken en toen enige tijd uitgeschakeld door hartklachten. Besloot zijn politieke loopbaan als senator.
   
• 15. 

  Katholieke advocate, die via de gemeentepolitiek van Bussum en het lidmaatschap van de Tweede Kamer voor het CDA staatssecretaris werd van Justitie in de eerste twee kabinetten-Lubbers en was onder meer belast met vreemdelingenbeleid. Kreeg onder meer de maken met de toestroom van Tamils en Koerden en daarnaast met forse bezuinigingen op het gevangeniswezen. Bracht een nieuwe Wet op het Nederlanderschap tot stand, waardoor naturalisaties niet meer bij afzonderlijke wet behoeven te worden geregeld. Eindigde haar loopbaan na een kortstondig lidmaatschap van de Eerste Kamer als lid in buitengewone dienst van de Raad van State.
   
• 16. 

  Opgewekte, hartelijke Zeeuwse christendemocraat met vele functies in het maatschappelijk leven. Was aanvankelijk leraar aardrijkskunde en maatschappijleer. Kwam als CHU'er in 1977 in de CDA-fractie en werd woordvoerder verkeer en waterstaat en ruimtelijke ordening. Vervolgens fractiesecretaris en vicefractievoorzitter en ondervoorzitter van de Tweede Kamer. Leidde een onderzoekscommissie naar de visfraudeaffaire. Had tientallen nevenfuncties onder meer in de binnenvaart en de verzekeringsbranche. Was later voorzitter van enkele waterschappen. In de periode 1991-2003 Eerste Kamerlid en onder meer voorzitter van de commissie voor Europese zaken.
   
• 17. 

  Gemoedelijke, hartelijke Brabander die als directeur van het Wetenschappelijk Instituut (1991-1999) en als senator (1991-2007) jarenlang een belangrijk CDA-ideoloog was. Kwam uit een boerenfamilie uit Nuenen en was zelf ook werkzaam als landbouwer. Werd echter vooral actief op het gebied van ontwikkelingssamenwerking en daardoor een groot kenner van dat beleidsterrein. Was later plaatsvervangend directeur-generaal internationale samenwerking op het ministerie van Buitenlandse Zaken. In de Eerste Kamer hield hij zich onder andere bezig met buitenlandse zaken en ontwikkelingssamenwerking en was hij voorzitter van de vaste commissie voor Buitenlandse Zaken. Vader van CDA-politica Karien van Gennip.
   
• 18. 

  Gerenommeerd fiscaal jurist, die twaalf jaar Eerste Kamerlid voor het CDA was. Begon zijn loopbaan als belastinginspecteur en was daarna advocaat en belastingadviseur in Amsterdam. Had zitting in de belastingsherzieningscommissie-Oort en leidde in 1990-1991 de opvolgende belastingcommissie-Stevens. Kritisch volger van de bewindslieden van financiën. Behalve woordvoerder belastingen en economische zaken was hij in de Eerste Kamer voorzitter van de vaste commissie voor financiën en van de commissie voor de Verzoekschriften.
   
• 19. 

  Voormalige topambtenaar van Onderwijs, die voorzitter van het CDA, senator en lid van het Europees Parlement was. Was, na leraar te zijn geweest, lange tijd werkzaam bij het Katholiek Pedagogisch Centrum en vervolgens plaatsvervangend directeur-generaal voortgezet onderwijs. Volgde in 1987 Bukman op als partijvoorzitter, nadat hij eerder voorzitter van het CDA in Noord-Brabant was. In de Eerste Kamer hadden Europese zaken en economische zaken zijn voornaamste belangstelling. Harde werker en goede organisator, die als partijvoorzitter echter niet zo'n sprankelende presentatie had en als technocraat te boek stond. Ontwikkelde zich in het Europees Parlement tot gezaghebbend specialist op het gebied van de liberalisering van de telecommunicatiemarkt, het Europese energiebeleid, R&D beleid en de toetreding van landen uit Midden- en Oost-Europa tot de EU.
   
• 20. 

  Politicus van PvdA-huize met veel gezag als topadviseur en kritisch beschouwer van politiek en bestuur. Topambtenaar ministerie van Algemene Zaken, die optrad als secretaris van achtereenvolgende kabinetsformateurs en jarenlang adviseur was van de minister-president. Regeringscommissaris reorganisatie rijksdienst. Hoogleraar bestuurswetenschappen. Als PvdA'er lid en voorzitter van de Eerste Kamer. Bepleitte een actievere rol voor de Eerste Kamer bij de bewaking van de kwaliteit van de wetgeving, ook Europees. Bijna vijftien jaar vicepresident Raad van State en in die positie de voornaamste adviseur van de koningin bij kabinetsformaties en zelf informateur in 1994, 1999, 2010, 2017 en opnieuw in 2021. Is sinds 2012 minister van staat.
   
• 21. 

  Vooraanstaande PvdA-ideoloog die acht jaar de Wiardi Beckman Stichting, de 'denktank' van zijn partij, leidde, en korte tijd fractievoorzitter in de Eerste Kamer was. Was aanvankelijk journalist en daarna wetenschapper in Leiden. Na zijn periode bij de WBS hoogleraar en hoofddirecteur van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. Was hoogleraar in Leiden en Maastricht. Leidde diverse adviescommissies en is publicist en columnist. Auctor intellectualis van begrippen als 'de Haagse kaasstolp' en 'het prefab-Kamerlid'.
   
• 22. 

  Energie- en milieuwoordvoerder van de PvdA-fracties in Tweede en Eerste Kamer. Kwam tussentijds in de Tweede Kamer na eerder ambtenaar, journalist en leraar te zijn geweest. Was verder fractievoorzitter van de PvdA in de Friese Staten. Voorzitter van de Waddenvereniging. Deskundig Kamerlid, dat een dissertatie in het Frans schreef over het Europese energiebeleid. Had als hobby schilderen en exposeerde in het Eerste Kamergebouw.
   
• 23. 

  Zeeuwse herenboer en landbouwvoorman. Nuchtere, zakelijke bestuurder uit Zeeuws-Vlaanderen. Actief in vele maatschappelijke functies, met name op het gebied van de landbouw. Landbouw-specialist en fiscaal woordvoerder, die in 1987 Zoutendijk opvolgde als fractievoorzitter. Speelde een voorname rol bij de breuk van de VVD met het tweede kabinet-Lubbers. Was na zijn politieke loopbaan enige tijd waarnemend Commissaris van de Koningin in Zuid-Holland toen Commissaris Leemhuis-Stout was afgetreden vanwege de Ceteco-affaire.
   
• 24. 

  Vooraanstaand Rotterdams advocaat, die achtereenvolgens partijvoorzitter, Kamerlid, minister, Eerste Kamervoorzitter en minister van staat was en die een grote staat van dienst in de VVD had. Was onder meer geruime tijd secretaris en voorzitter van zijn partij. Drong er als partijvoorzitter, met anderen, bij vicepremier Wiegel op aan steun te geven aan de lijn dat verdergaande bezuinigingen nodig waren, onder meer bij het aftreden van minister Andriessen. Minister van Justitie in eerste kabinet-Lubbers en tweede kabinet-Lubbers. Vond bij zijn aantreden, dat "oerstaatszaken" niet in gevaar mochten komen. Vergde daarom het uiterste van de rechterlijke macht en de politie, maar verwierf brede steun in het parlement. In 1997 de eerste liberale voorzitter van de Eerste Kamer sinds 1900. Kleine welsprekende heer; volbloed jurist. Toegewijd en krachtdadig bestuurder, die van zijn medewerkers een zelfde houding en loyaliteit verlangde. Was sinds 2001 minister van staat.
   
• 25. 

  Krachtige VVD-partijbestuurder die ook enige tijd zitting had in de Eerste Kamer. Was advocaat in Rotterdam en voor de KVP in die stad gemeenteraadslid. Stapte in 1973 over naar de VVD. Volgde in 1983 Eegje Schoo op als voorzitter van de Emancipatieraad en werd in 1991 voorzitter van de VVD. Als Eerste Kamerlid woordvoerster volksgezondheid en sociale zaken. Leidde als eerste voorzitter het College van Toezicht Sociale Verzekeringen. Moest echter al na anderhalf jaar het veld ruimen, vanwege de bestuurlijke problemen bij dat college. Haar echtgenoot was onder meer burgemeester van Zoetermeer.
   
• 26. 

  Vier jaar woordvoerster volksgezondheid, onderwijs en wetenschapsbeleid van de D66-Eerste Kamerfractie. Groeide op in Nederlands-Indië en was advocaat en wetenschappelijk ambtenaar. Promoveerde in 1975 op een proefschrift over strafrechtpleging en werd in 1982 hoogleraar jeugdhulpverlening en pedagogie in Amsterdam. Was goed ingevoerd in de terreinen waarmee zij zich in het parlement bezighield en daardoor een gewaardeerd Eerste Kamerlid. Voelde zich zelf minder thuis in de politiek.
   
• 27. 

  Actief Tweede en Eerste Kamerlid van D66, dat vooral bekend werd door haar strijd voor liberalisering van de abortus- en euthanasiewetgeving. Diende over beide onderwerpen een initiatiefvoorstel in. Dochter van een dominee en een lerares Nederlands. Werkte in het onderwijs en was ambtenaar, en kwam in 1977 vrij verrassend in de Tweede Kamer (een hoger geplaatste kandidaat bedankte voor de eer). In de Kamer een nauwgezet en veelzijdig lid, dat vooral op het gebied van justitie en volksgezondheid werkzaam was. Zette zich ook in voor emancipatie van de vrouw. Keerde vijf jaar na haar vertrek uit de Tweede Kamer in 1991 terug in de Haagse politiek als Eerste Kamerlid.
   
• 28. 

  Amsterdamse architect die vier jaar senator van D66 was. Deskundige op het gebied van de volkshuisvesting, die vooral belangstelling had voor de sociale woningbouw. Charmante, op consensus gerichte man, die vaak een geruit jasje en vlinderdasje droeg. Trouwde met de voormalige 'Miss World' Corine Rottschäfer.
   
• 29. 

  Vooraanstaand politicus van GroenLinks, die in de Eerste Kamer als een geducht opposant gold van het kabinet-Lubbers III en de paarse kabinetten. Was ondernemer in de recreatie en gemeenteambtenaar in Zutphen. In de jaren tachtig voorzitter van de PPR en na zijn aftreden warm voorstander van klein-linkse samenwerking. Vanaf 1989 campagneleider van GroenLinks bij diverse verkiezingen. In 1991 volgde hij De Gaay Fortman op als senator en hij bleef dat ruim twaalf jaar. Slagvaardig debater met een bij tijd en wijle wat cynische ondertoon. Interpelleerde twee minister-presidenten. Deed in 1993 tevergeefs een poging om lijsttrekker van GroenLinks te worden. Was na zijn vertrek uit de Senaat wethouder van Leiden.
   
• 30. 

  Jong CPN- en GroenLinks-Eerste Kamerlid; bij haar binnenkomst de tot dan jongste parlementariër in de geschiedenis. Hield zich in de Eerste Kamer bezig met uiteenlopende onderwerpen. Leidde in de periode 1990-1991 de eerste (gezamenlijke) GroenLinks-senaatsfractie. Voor het Kamerlidmaatschap ambtenaar bij de Sociale Dienst van Lelystad en later werkzaam bij de provincie Flevoland. Werd in de periode dat zij Kamerlid was moeder. Vriendelijke, maar met directheid optredende politica.
   
• 31. 

  Vriendelijke SGP-senator en boer die op authentieke wijze de standpunten van zijn partij uitdroeg. Was ook gemeenteraadslid in Barendrecht, Statenlid in Zuid-Holland en lid van de Rijnmondraad. Gerespecteerd door zijn medeleden vanwege zijn nuchtere, maar ook principiële kijk op de dingen. Krachtig stemgeluid en opvallend (IJsselmonds) accent. Maakte vaak speelse vergelijkingen en gebruikte bijzondere woordspelingen.
   
• 32. 

  Vriendelijke senator van gereformeerden huize met een grote staat van dienst. Zat achtentwintig jaar in de Eerste Kamer, eerst als eenmansfactie (RPF) en later in gezamenlijkheid van RPF en GPV en als voorzitter van de ChristenUnie-fractie. Verwierf gezag als verdediger van de positie van de Eerste Kamer, waarbij hij in 1990 zelfs premier Lubbers interpelleerde. In zijn werkzame leven opereerde hij op het scheidsvlak van wetenschap en wijsbegeerte; hij was bijzonder hoogleraar reformatorische wijsbegeerte in Delft, Eindhoven en Wageningen. Als voorzitter van de Kamercommissie voor Landbouw initieerde hij een debat over genetische modificatie en later gaf hij de aanzet voor een parlementair onderzoek naar privatiseringen.
   
• 33. 

  Bescheiden, aimabele en gewaardeerde senator van het GPV en later van de ChristenUnie, waarvan hij in 2002 ook de eerste lijsttrekker werd. Als docent, rector en hoogleraar goed ingevoerd in het onderwijs. Was geïnteresseerd in toepassing van ICT, zowel in het onderwijs als op andere terreinen. Raakte na voor zijn partij teleurstellend verlopen Tweede Kamerverkiezingen oververmoeid. Toen hij niet opnieuw gekandideerd werd, trok hij zich terug uit de politiek en keerde hij terug naar het onderwijs. Was in 2011-2016 directeur van het Huis voor democratie en rechtsstaat (ProDemos).
   
• 34. 

  De 75 leden van de Eerste Kamer worden eens in de vier jaar door middel van 'getrapte verkiezingen' gekozen. Burgers kiezen de leden van de Provinciale Staten of kiescolleges en zij kiezen op hun beurt de leden van de Eerste Kamer. Dit gebeurt binnen drie maanden na de verkiezingen van de Provinciale Staten. Sinds een Grondwetswijziging in 2017 stemmen ook de inwoners van Bonaire, Sint-Eustatius en Saba over de samenstelling van de Eerste Kamer. Aangezien de bijzondere gemeenten geen Provinciale Staten hebben, gaat dit via afzonderlijk gekozen kiescolleges. In 2022 is er een vierde kiescollege toegevoegd, het kiescollege niet-ingezetenen. Door te stemmen voor dit kiescollege kunnen kiesgerechtigde Nederlanders die in het buitenland wonen, invloed uitoefenen op de samenstelling van de Eerste Kamer.