Debat spoorfraude NS: gelegenheid maakt de dief - Hoofdinhoud

Het vertrek van de NS-topman afgelopen vrijdag was het voorlopige sluitstuk van een somber stemmende reeks van incidenten. Fraude, vertrouwelijke informatie die door consultants met derden wordt gedeeld, het inhuren van mensen van de concurrent via een schijnconstructie met medeweten van de top, het opzettelijk benadelen van andere vervoerders, en daarmee het ondermijnen van de inschrijving van een concurrent. Stuk voor stuk acties die de concurrenten dupeerden, en daarmee de reiziger. En alsof dat allemaal niet al erg genoeg was, het rapport ook nog onder de pet willen houden via de rechter en het simpelweg ordinair liegen hierover. De reactie was steevast: niks aan de hand mensen, doorlopen.

De trap moet van boven af schoon geveegd worden: het vertrek van de directeuren van NS en Abellio is onvermijdelijk en volkomen terecht. Fraude, leugens en bedrog zijn altijd fout, en zeker bij een staatsbedrijf dat in opdracht van ons allemaal, en van ons belastinggeld, zijn werk moet doen.

Een diepgravend verdergaand onderzoek spreekt voor zich, maar mijn fractie heeft daar nog wel vragen bij:

• - 

  Wie is nu de opdrachtgever of initiatiefnemer van dit onderzoek?
• - 

  Hoe onafhankelijk is dat onderzoek?
• - 

  De minister zegt dat de ‘misstanden en het verkeerde gedrag vrij breed door de organisatie zijn verspreid, zowel door de verschillende organisatieonderdelen als de hiërarchische lagen’. Ook is van een aantal mensen bekend dat ze betrokken waren. Zitten die mensen nog op hun plek?
• - 

  ‘NS moet door een diep cultuurveranderproces gaan’. Volgens de VVD is een verandering van cultuur essentieel. Hoe ziet de minister dit? Hoe moet dit cultuurveranderproces vorm gaan krijgen?
• - 

  Er is al nav het onderzoek door de Brauw naar de wandel van de president directeur binnen NS een verdergaand onderzoek gestart naar de interne procedures en gedragsregels voor aanbestedingen en de naleving daarvan. Hoe kan er sprake zijn van een onafhankelijk onderzoek als de opdrachtgever de NS is waar het verkeerde gedrag breed door de organisatie zijn verspreid? Een dubbele pet dus voor een onderzoek naar dubbele petten - geen heel goed plan.
• - 

  De VVD wil gezien de puinhopen die er liggen, dat de minister als aandeelhouder zelf opdrachtgever wordt van dit onderzoek i.p.v. de NS. Kan de minister hierop reageren?
• - 

  En hoe waardeert de minister het gedrag van de Raad van Commissarissen? Heeft de raad van commissarissen op tijd ingegrepen? Zijn zij zelf tijdig geïnformeerd? Immers, de minister geeft ook zelf aan dat hij te laat is geïnformeerd?
• - 

  Hoeveel te laat is de minister geïnformeerd?
• - 

  Het gerotzooi van een aantal kopstukken dupeert de 33.000 NS’ers die iedere dag keihard werken aan het openbaar vervoer In Nederland. Zij worden aangesproken in de trein, op het station op hun NS. Hoe gaan de directie en Raad van Commissarissen het vertrouwen in de top weer herstellen?

Dit gezegd hebbende, zijn wij als Kamer, als politiek verplicht om ook te kijken naar de kaders die wij hier vast stellen, waarbinnen de NS moet en mag opereren. Er is sprake van een structureel en fundamenteel probleem binnen de organisatie en structuur van de NS. De zinssnede perverse prikkels is hier op zijn plaats. De kat is op het spek gebonden. En we weten dat gelegenheid de dief maakt.

Enerzijds heeft de NS de conducteurspet op en rijdt treinen, anderzijds is NS eigenaar van de stations en bijbehorende faciliteiten waaronder het gebruik van kaartautomaten, het huren van personeelsruimten, het plaatsen van chippalen, en servicepunten die de NS gewoon eerlijk en transparant moet aanbieden aan andere vervoerders. Zonder dat deze informatie wordt gedeeld met de eigen mee biedende organisatie.

Vorige week dinsdag hebben wij in deze Kamer nog gestemd over een VVD-amendement om het aanbieden van voorzieningen door NS aan andere vervoerders van te voren te laten toetsen door de Acm. Hiermee voorkom je namelijk de situatie zoals die is ontstaan in Limburg rondom de aanbesteding. Tot het laatste moment was de staatssecretaris hiertegen. Het bevreemdt ons dan ook zeer dat een dag na de stemmingen de NS dit zelf als te nemen maatregel aankondigt en dat dit wordt omarmd. Hoe kan dit, wat is er die nacht gebeurd, welke engel is er verschenen aan bed van de staatssecretaris? Graag een reactie Ook zijn er meerdere waarschuwingen geweest van andere vervoerders met het oog op machtsmisbruik door de NS. Hoe duidt de staatssecretaris dit nu gegeven alle misstanden en wat gaat de staatssecretaris nu actief doen om een level playing field te borgen?

De minister kondigt nu een hogere chinese muur aan als maatregel om de pettenproblematiek binnen de NS op te lossen. Maar je hebt geen fortune cookie nodig om te zien dat je met een hoger muurtje de perverse prikkels en weeffouten niet weghaalt! Het rapport van de Acm is klip en klaar, de NS geeft zelf aan dat Abellio gebruik kan maken van bepaalde voorzieningen en daardoor minder additionele kosten hoeft te maken. Er is dus wel degelijk sprake van kruissubsidiering en een hogere muur is een lapmiddel. Dit werkt marktverstorend en houdt andere vervoerders op oneigenlijke wijze buiten de deur waardoor consumenten beter en goedkoper openbaar vervoer wordt onthouden. De VVD wil daarom nu snel duidelijkheid en transparantie over de stationsactiviteiten, over de netto financiële effecten voor de Staat bij afsplitsing van deze activiteiten en over de relaties en financiële stromen tussen de verschillende NS-activiteiten. Een nieuw, diepgaand onderzoek nav waarvan we serieus kunnen afwegen om de stations, en de diensten en voorzieningen op de stations, af te splitsen van de NS.

Dan nog een aantal andere vragen:

• - 

  Hoe verloopt het aanbestedingsproces in Limburg nu verder, zeker gegeven de informatie die afgelopen vrijdag naar buiten is gekomen en waarbij 1 van de inschrijvers die op een achterstand is gezet door de NS, werd uitgesloten van de inschrijving op basis van niet volledige, niet tijdige informatie en informatie die is doorgespeeld naar de concurrent?
• - 

  En hoe zit het met de aanbestedingen in Overijssel, de lijnen Zwolle Kampen, Zwolle Enschede? Het is gebruikelijk dat bedrijven die frauderen worden uitgesloten van aanbestedingen op basis van de aanbestedingswet art 2.87. hoe kan dit in deze casus worden geinterpreteerd? Kan hier een zelfde soort situatie ontstaan als in Limburg?