Sjoerd in Brabants Dagblad - Wie recht op bijstand heeft, krijgt er straks ook extra plichten bij - Hoofdinhoud

Jarenlang in de bijstand: daar krijgt een mens slapeloze nachten van. Zegt de wethouder van Den Bosch. Maar hoeveel onrust zou de aangescherpte Bijstandswet zelf teweeg gaan brengen? Debat tussen twee wethouders en een Kamerlid.

door René van der Lee en Tom Tacken

Meer drang en dwang: daarmee krijgt de bijstandsgerechtigde vanaf 1 januari te maken. Is dat een opgave waarmee een wethouder Sociale Zaken uit de voeten kan? Bosschenaar Huib van Olden (CDA) en zijn Tilburgse collega Auke Blaauwbroek (PvdA) houden de strengere Bijstandswet tegen het licht. 'Rond de tafel' zit ook een Tweede Kamerlid uit de regio: VVD'er Sjoerd Potters.

Niet zonder slag of stoot loodste staatssecretaris Jetta Klijnsma (PvdA) de nieuwe Wet Werk en Bijstand begin deze maand door de Tweede Kamer. Kleed je netjes voor je op sollicitatie gaat. Leer Nederlands. Verhuis als je daar een baan van een jaar of langer aan overhoudt. En lukt het echt niet om de arbeidsmarkt weer op te komen, lever dan een tegenprestatie waar de samenleving wat aan heeft.

Links van haar PvdA kreeg Klijnsma het verwijt bijstandsgerechtigden als profiteurs weg te zetten. Het kwam de PvdA dan ook niet verkeerd uit dat D66, ChristenUnie en SGP wat scherpe randjes van de wetswijziging afhaalden. Zo kregen gemeenten ruimte voor 'maatwerk' bij het opleggen van verplichtingen. En is het niet langer nodig eerst vier weken naar werk te zoeken alvorens een uitkering aan te kunnen vragen. Coalitiegenoot VVD hield er desondanks vertrouwen in dat de 'vrijblijvendheid' uit de bijstand is gehaald. "Dat was nodig", zegt het liberale Kamerlid Sjoerd Potters, voor zijn vertrek naar Den Haag wethouder in Waalwijk. "Sociale zekerheid was misschien ooit een keuzemenu, maar dat kunnen we ons niet meer permitteren. De bijstand wordt activerend."

Wie niet in zijn eigen inkomen kan voorzien, heeft in Nederland recht op bijstand: het vangnet onder de sociale zekerheid. Waarom hoort daar een tegenprestatie bij?

Potters: "Omdat sociale zekerheid wederkerig moet zijn: voor wat hoort wat. De tegenprestatie is daar het symbool van. Een extra instrument om ook degenen voor wie re-integratie op de arbeidsmarkt er niet in zit, actief te krijgen. Een tegenprestatie kan uit mantelzorg bestaan. Bezoek je moeder eens wat vaker en trek dan ook haar steunkousen aan. Of ga koffie schenken in een verzorgingstehuis. En hoeveel voetbalteams zitten ook niet om een coach verlegen?"

Blaauwbroek: "Hier verschillen we. We hebben in Nederland een florerend vrijwilligersleven. Daar moet je van afblijven. Van iemand die tegen heug en meug langs de lijn staat te coachen wordt niemand kampioen. Zo dreigt de tegenprestatie het karakter van een verplichting of een straf te krijgen. Wij draaien het in Tilburg om door uit te gaan van de intrinsieke motivatie van mensen. 'Wij willen in je investeren': dat moet de boodschap zijn."

Van Olden: "In Den Bosch staan we achter het idee om mensen weer regelmaat in hun bestaan te geven. Wie te lang in de bijstand blijft hangen, houdt daar slapeloze nachten aan over. Er is een enorme in- en uitstroom, maar van de 3.500 Bosschenaren komt zo'n 30 à 40 procent de bijstand niet meer uit. Van de omvang van dat granieten bestand ben ik echt geschrokken. Ook mensen die ontslagen zijn van hun sollicitatieplicht kunnen nog actief zijn. Op een lagere school hand- en spandiensten verlenen, bijvoorbeeld."

Potters: "Of taalonderwijs geven aan kinderen met een achterstand. Zou ik als vrijwilliger ook best willen doen."

Blaauwbroek: "Maar dat is toch gewoon werk? Hier zet ik mijn oude vakbondspet weer even op. Je moet oppassen dat je niet op een glijdende schaal terechtkomt door met tegenprestaties banen op de arbeidsmarkt te verdringen."

Van Olden: "Dat soort werk is er toch niet meer? Het waren gesubsidieerde banen, ooit bedacht door meneer Melkert cum suis, maar ze zijn wegbezuinigd. De maatschappelijke behoefte eraan is wel gebleven. Prima dus als mensen vanuit de bijstand het oppakken."

Potters: "Ik ken een man in Waalwijk die de buurt schoonhoudt en daar sociale contacten aan overhoudt. Dat is voor hem vrijwilligerswerk, maar waarom zou iemand vanuit de bijstand niet hetzelfde kunnen doen? Begin nou eens met mensen de vraag van Kennedy te stellen: wat kun jij voor je samenleving doen? En voor de kleine groep die daar niet toe bereid is moet je op de uitkering kunnen korten."

Van Olden: "Je hebt altijd mensen die zeggen: 'Ik doe effe niks'. Daarvoor moet je als gemeente wel een sanctie achter de hand hebben."

Blaauwbroek: "Besef wel dat veel mensen in de bijstand niet het maatschappelijk talent hebben om boven zichzelf uit te stijgen. Ik kom bij mensen thuis die niet bij machte zijn een formulier in te vullen. Als ik over een tegenprestatie begin, kijken ze me glazig aan. Die mensen moet je niet een verplichting opleggen, die moet je intensief begeleiden. Daarom vind ik het ook zo belangrijk om de Bijstandswet in samenhang met de Participatiewet te zien. Dankzij die wet kan ik samen met werkgevers uit de eigen regio op zoek naar betaalde arbeid. We maken de arbeidsmarkt flexibel, waardoor werkgevers niet meer voor de volle honderd procent loonwaarde opdraaien. Ik baal ervan dat we er als partij in Den Haag niet in slagen om het evenwicht van die beide wetten uit te dragen en ons sociale gezicht te laten zien. Als ik in Tilburg langs de deur ga, heb ik daar echt last van."

Ander element: wie vanuit de bijstand een baan krijgt aangeboden, moet bereid zijn daarvoor te verhuizen. Dat is nogal wat.

Potters: "Valt wel mee. Ik denk dat je zo'n offer best mag vragen. De werknemers van Oad die voor baanbehoud van de ene regio van het land naar de andere moesten hoorde je toch ook niet klagen?"

Blaauwbroek: "Toch moet je er goed mee opletten dat je mensen uit een lagere sociale klasse niet ook nog eens uit hun vertrouwde omgeving haalt. Gemeenten moeten die afweging kunnen maken."

Van Olden: "Verhuizen brengt ook extra kosten met zich mee. Je wilt mensen niet met een extra bult schuld opzadelen. Het is niet verkeerd dat die verhuisplicht in de wet staat, maar daar krijg ik echt geen honderden mensen mee aan het werk. Ik zie het als een academische kwestie, net als de kledingeis bij het solliciteren."

Potters: "Maar onbelangrijk is het niet. Ik weet ook wel dat je de grens tussen wel of niet netjes gekleed moeilijk kunt trekken. En ik snap dat niet iedereen een driedelig pak tot zijn beschikking heeft. Maar als je drie keer van een werkgever hoort dat iemand op slippers is op komen dagen, dan weet je als gemeente drommels goed dat diegene niet op een baan uit is."

Over één zaak zijn de drie politici het roerend eens: fraude met bijstandsuitkeringen moet keihard aangepakt worden.

Van Olden: "Er is nog veel te winnen in het uitwisselen van bestanden tussen belasting, gemeenten en justitie. De samenleving accepteert het niet langer dat vrijplaatsen van uitkeringsfraude ongemoeid worden gelaten."

Blaauwbroek: "Het gaat vaak om ronduit gewetenloos, zelfs crimineel gedrag. Toch ervaar ik dat het nog moeilijk genoeg is om de eigen raad, maar ook gemeenten in de regio, van de noodzaak van een gezamenlijke fraudebestrijding te overtuigen."

Potters: "We moeten ook voor onze baliemedewerkers gaan staan. Je wilt niet weten wat voor verwensingen die naar hun hoofd geslingerd krijgen. Als we daarvoor buigen, faciliteren we het frauderen."