In dank aanvaard? - Hoofdinhoud
Geloof het of niet: de overheid krijgt met enige regelmaat legaten van particulieren die daarmee iets waardevols – beeldende kunst, monumenten – beschikbaar willen stellen voor het grote publiek. Een aantal van die gulle gevers draait zich nu om in zijn graf.
interieur van een stijlkamer in het Witsenhuis, Oosterpark 82, Amsterdam.
De VVD-er Stef Blok is in het kabinet belast met twee ambitieuze klussen: het om zeep helpen van de sociale huursector -daar wil ik het nu niet over hebben- en het aftoppen van de rijksdienst. Bijkomend effect daarvan is het afstoten van vastgoed dat eigendom is van het rijk. Daaronder veel kantoren: het rijk is de grootste veroorzaker van de leegstand in de kantorensector. Maar Blok wil ook de rijksmonumenten kwijt die geen direct nut (meer) hebben. Onlangs boog de Kamer zich over een eerste serie van 38 monumenten(complexen) die de minister van de hand wil doen. Daaronder de vesting Naarden. Een monument met een zeer lage economische, maar een extreem hoge culturele waarde, zoals de gemeente Naarden de minister meerdere keren liet weten. Bij verkoop ligt versnippering en verpaupering op de loer. De Monumentenwet kent namelijk geen onderhoudsplicht.
Waarom zou het rijk eigenlijk rijksmomenten afstoten? Van de 30.000 zijn er 1.600 in eigen bezit, dat lijkt me niet bijzonder veel. Ik stelde minister Jet Bussemaker (OCW) de vraag of het Rijk in het kader van zijn voorbeeldfunctie niet een substantieel van het monumentale bezit in eigen beheer moet houden. Geen antwoord.
Een extra wrang aspect van de verkoop van de monumenten is dat een flink aantal ervan via een schenking/legaat in eigendom van het rijk beland zijn. Daaronder de beroemde Schotse huizen in Veere en het Witsenhuis in Amsterdam. Het Witsenhuis is door de weduwe van de kunstschilder Willem Witsen in 1943 aan de staat nagelaten, samen met een grote som geld om het pand tot in lengte van jaren te kunnen onderhouden. Drie appartementen in het pand worden voor perioden van vijf jaar om niet ter beschikking gesteld van talentvolle jonge schrijvers.
De commissie van beheer van het Witsenfonds schrok zich in maart dan ook rot toen ze vernamen dat het Rijk het Witsenhuis wil afstoten. Een brief van 20 maart om opheldering te vragen was begin juni (tijdens het debat met Blok en Bussemaker) nog niet beantwoord. Ik vroeg minister Bussemaker of ze niet bang is dat door zo’n handelswijze niemand er meer zal over peinzen om nog ooit ook maar iets na te laten aan het Rijk. Stilte.
Positief is dat het kabinet inmiddels besloten heeft om de te vervreemden monumenten in principe te verkopen aan de Nationale Monumentenorganisatie. Daarbij zijn momenteel aangesloten: Vereniging Hendrik de Keyser; N.V. Bergkwartier, Maatschappij tot Stadsherstel (Deventer); Utrechtse Maatschappij tot Stadsherstel N.V.; Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen; Woningstichting Van Alkmaer voor Wonen; N.V. Monumentenfonds Brabant en Nationale Maatschappij tot behoud, ontwikkeling en exploitatie van Industrieel Erfgoed (BOEI). Zekerheid of alle objecten naar NM overgaan is er niet. Om die reden zal ik een motie aan de Kamer voorleggen die uitspreekt dat het Rijk af te stoten monumenten die via een schenking verworven zijn uitsluitend om niet aan een non-profit monumentenorganisatie mag overdragen.
De overheid moet het goede voorbeeld geven bij een zorgvuldig beheer van ons erfgoed. En dat geldt dubbel als dat erfgoed via een schenking verworven is.