Project X Haren: de dader liep op straat - Hoofdinhoud
Deze week debatteerde de Kamer over Project X Haren, hieronder een tekst op basis van mijn geleverde inbreng:
Het rapport van de commissie Cohen maakt veel duidelijk. Er blijven na het lezen bij mij twee beelden sterk hangen.
Aan de ene kant het beeld dat de gemeente straatnaambordjes weghaalt zodat jongeren niet zouden weten waar ze naartoe moeten. Terwijl jongeren alleen naar de plattegrond op hun telefoon kijken en amper doorhebben dat er nog straatnaambordjes bestaan.
Aan de andere kant de rare sfeer die er die avond in Haren moet hebben gehangen. Inwoners die niet precies weten wat er op ze af komt, feestgangers die niet lijken te weten waar ze mee bezig zijn en relschoppers die het niet lijkt te interesseren wat ze aanrichten. En daartussen agenten en andere hulpverlenende helden die voor hetere vuren staan dan vooraf was ingeschat. Voor hen heeft de VVD diep respect, zij hebben zich tot het uiterste ingespannen.
Het zou te makkelijk zijn om achteraf allerlei voorbeelden op te sommen die nu raar ogen, te beweren dat je het zelf allemaal veel beter zou hebben gedaan en dan te roepen ‘nooit meer een Haren’.
Het rapport toont inhoudelijk namelijk ook veel overeenkomsten met eerdere incidenten en rapporten, zoals Hoek van Holland: massagedrag, invloed alcohol, het puberbrein, het stond er allemaal in. Dat goede bedoelingen, protocollen en bewonderenswaardige inzet van politie en hulpverleners op straat niet garanderen dat alles goed loopt, is ook eens te meer bewezen. Laat dan ook niemand denken dat we aan het eind van dit debat een protocol hebben dat als een soort bezweringsformule garandeert dat zoiets in Nederland nooit meer gebeurt. Wat we hopelijk wel doen is zaken verbeteren die structureel tekort schieten of waar nog onvoldoende de ernst van werd ingezien.
En hopelijk is het rapport verplichte kost voor iedereen die overweegt bestuurder te willen worden. Bij een volgend incident zal het effect namelijk weer voor een groot deel afhangen van hun intuitie, beoordelingsvermogen en improvisatietalent om de juiste beslissingen te nemen. Want iets als Project X in Haren gaat, in een andere vorm, geheid nog een keer gebeuren.
Veel concrete aanbevelingen van de Commissie Cohen zijn door minister en politie al overgenomen. Dat doet de VVD deugd. Ik ga ze niet allemaal herhalen, maar wil me richten op drie punten: de echte daders, de politie en de bestuurlijke kant.
Daders
Alcohol, relpoeder, de opzwepende werking van de media, creativiteit en lol van te voren en de frontale kwab van pubers. Het is allemaal interessant om te weten en te lezen. Maar je zou bijna vergeten dat de jongeren zelf nog verantwoordelijkheid hebben.
Ten eerste heb je daar eigenlijk niks te zoeken. Ik snap wel dat ‘t spannend is, maar je draagt bij aan een risico door erheen te gaan. Er zijn feesten, festivals en kroegen genoeg waar je wel welkom bent. Als de burgemeester zegt dat je niet welkom bent, ben je niet welkom.
Ten tweede, als je er toch bent, kun je je nog steeds gedragen. Niemand dwingt je om teveel te drinken, de Albert Heijn leeg te jatten, tuinen te vernielen of tegen de ME te gaan rellen.
Een veelzeggend citaat uit het rapport: “de politie had zich gewoon tussen het publiek moeten begeven. Dan ga je je gedragen.” Alsof je dat niet zelf gewoon kunt doen. Triest dat je zo de verantwoordelijkheid voor je eigen gedrag afschuift op de overheid. Hier ligt een taak voor eigen verantwoordelijkheid, voor ouders en elkaar durven aanspreken op gedrag.
Dit brengt me wel bij een gemiste kans: opruiing via social media moet je meteen meenemen in de zaken tegen de relschoppers, dat is nu niet gebeurd. Is daar voortaan wel meer alertheid op? Online en offline lopen in elkaar over, ook in de rechtszaal.
Het OM moest pionieren met schadeverhaal voor schade geleden door bewoners van Haren: eerste pogingen mislukten, later wel modus gevonden via het snel ingestelde Schadefonds Openlijk Geweld. Heeft dat specifieke fonds bredere werking voor de toekomst? Is dat nu voldoende helder en stevig geregeld binnen de wettelijke kaders die er zijn? Of is daar nog wettelijke ruggesteun bij nodig? Dat heb ik de minister gevraagd.
Eerder hebben wij al gesproken over het verhalen van de kosten door overheid op organisator van een illegaal evenement. Ik ben benieuwd met welke testcase de minister komt.
Politie
We hebben een briefing gehad over de stappen die Nationale Politie na Haren gezet heeft waar het gaat om monitoren, analyseren, gebruiken en het snappen van social media. Erg verhelderend, goed te zien hoe binnen NP in korte tijd flink gereageerd kan worden en de boel verbetert. Wel bleef ik nog met vragen zitten die ik de minister gesteld heb waar het gaat om het interveniëren.
-
-Als je op internet ziet dat het opbouwt, waarom dan niet aanspreken of verstoren?
-
-Als je op straat een groep mensen groter ziet worden en een agent ruikt onraad, stapt hij er toch ook op af om te waarschuwen?
-
-Facebook pagina’s zijn openbaar: politie kan daar ook aanwezig zijn. Duidelijk maken dat het niet mag, wat de gevolgen zijn.
-
-Niet alleen zenden in reactie op ontwikkelingen, maar ook gericht online mensen aanspreken op hun uitingen en de mogelijke consequenties. Ziet de minister dit als een reële optie? Zo ja, hoe kan hij de politie dan voorzien van de expertise die nodig is?
-
-Rapport stelt dat men houwtje-touwtje oplossingen moest bedenken. Je moet wel snappen wat je leest, dat vereist eerder een gevoel voor social media dan een protocol. maar gaat Minister ervoor zorgen dat bij de Nationale Politie structureel kennis hiervan is en expertise in de omgang? En dat die dan benut kan worden in ‘t hele land? Zonder hier een bureaucratie en structuur op te leggen die tegen de natuur en snelheid ingaat van hoe SM werken?
-
-Social media monitoren: Twitter en Facebook zijn tot op grote hoogte openbare uitingen. Maar hoe zit het één stap verder? Internetfora die gebruikersnaam en registratie vereisen?
-
-We merken ook dat de wetten niet gemaakt zijn voor deze nieuwe tendensen. Agenten hebben er recht op te weten dat ze binnen de wet opereren. Dan gaat het niet alleen om specifieke nieuwe bevoegdheden die in de ogen van de VVD nodig zijn, maar ook het vertalen van hele gebruikelijke bevoegdheden als volgen en stelselmatig volgen naar de online wereld. Is de minister bereid dit door te lichten?
Bestuurlijk
Er zijn bestuurlijk ook fouten gemaakt. De aanwijzing dat je geen alcohol mocht drinken, maar wel bij je mocht hebben, dat is natuurlijk niet het meest heldere signaal.
Er is gekeken of tijdelijk en plaatselijk de verkoop van alcohol kon worden stilgelegd. Daar is echter niet voor gekozen, maar kan me voorstellen dat het nuttig kan zijn. In rapport staat dat dit juridisch moeilijk is. Ik heb de minister gevraagd of een burgemeester met noodverordening een verbod op drinken of het bij je dragen van alcohol ook de verkoop aan banden kan worden gelegd.
Tot slot zijn er de zogenaamde GRIP-schalen die het protocol regelt voor de incidentenbestrijding. Het is van groot belang om in geval van een ramp of incident er duidelijkheid is over de taken en bevoegdheden van het openbaar bestuur. Rampen hebben de oneigenlijke eigenschap om zich niet aan onze bestuurlijke indelingen te willen houden. Dat betekent niet dat deze schalen een dwangbuis moeten zijn. Energie moet een dag tevoren zitten in hoe je ‘t probleem op straat aanpakt, niet het probleem op papier. De minister onderkent dat gemeenten elkaar zonder formele structuren moeten kunnen helpen, maar is dit statement voldoende? Een structuur voor informaliteit is niet nodig, maar juist het besef bij de burgemeesters dat buurgemeenten elkaar kunnen en moeten helpen zonder dat dit in drievoud van tevoren aangevraagd moet zijn.
Je moet doen wat nodig is, niet een of andere structuur blind volgen. Vast goed bedoeld, maar de middag ervoor slachtofferhulp de wijk in sturen om te vragen of mensen gespannen zijn, lijkt me niet de prioriteit. Structuren zijn geen reden om te stoppen met zelf nadenken.
Al met al is er het nodige misgegaan in Haren. Het is onmogelijk te verdedigen dat zoiets nooit meer zal voorkomen, maar laten we dan in ieder geval lering trekken uit dit incident zodat we in de toekomst beter voorbereid zijn.
Foto: harry_nl