Verkiezingsdebat over regie in ruimtelijke ordening - Hoofdinhoud
Verschenen op bsnp.nl op 3 september 2012
In het heetst van de campagnestrijd stropen drie kandidaat-Kamerleden van VVD, SP en D66 de mouwen op voor een debat over de rol van de ruimtelijke ordening voor de concurrentiekracht van Nederland.
Betty de Boer, Tweede Kamerlid voor de VVD, Eric Smaling, Eerste Kamerlid voor de SP en Bart Vink, programmamanager bij het ministerie van I&M en kandidaat voor D66. Gespreksleider is Pieter van der Heijde, directeur Bureau Stedelijke Planning en kandidaat bestuurslid BNSP.
Gaat het Rijk er over?
"Moet het Rijk de regie over de ruimtelijke ordening voeren, bijvoorbeeld door het aanwijzen van internationale toplocaties?" vraagt Pieter van der Heijde. Betty de Boer vindt dat niet vanzelfsprekend: "Waarom zou de overheid moeten bepalen wat de toplocaties zijn? Dat kan het bedrijfsleven ook prima aangeven. Behalve als het gaat om locaties waar het Rijk een rol speelt, zoals bij de aanleg van infrastructuur of NIMBY-locaties." Eric Smaling ziet dat op veel plaatsen toplocaties vanzelf ontstaan, maar vindt dat de bewaking van de samenhang en ruimtelijke kwaliteit het beste bij het Rijk kunnen worden neergelegd. "In het intensief gebruikte Nederland is het zelden zo dat de hogere overheden zich helemaal kunnen onttrekken. De rijksinfrastructuur loopt dwars door de Zuidas heen. Dan kan je niet zeggen dat je er niet van bent." vindt Bart Vink.
Als Eric Smaling zijn twijfels uit over de regisserende kracht van de provincies, wordt hij door niemand tegengesproken. Bart Vink sluit hierop aan door enerzijds de rol van overheden te nuanceren ('de meeste investeringen komen van private partijen') en anderzijds te pleiten voor een sterker middenbestuur, met landsdelen in plaats van de huidige provincies. Maar ook het Rijk zal regie moeten voeren. Maar dan wel zeer selectief en in samenwerking met lokale en regionale partijen. "Zolang we ons in Den Haag maar niet gaan bemoeien met het aantal megabioscopen in de regio Amsterdam." sluit Betty de Boer dit onderwerp af.
Komt er één ministerie van Ruimte?
Dan volgt de vraag hoe je die regierol zou kunnen institutionaliseren. "Woningbouw en infrastructuur zijn de drijvende krachten achter de ruimtelijke ordening. Natuur en landschap moeten in dat proces worden beschermd. Deze zijn nu verdeeld over drie ministeries. Dat is niet handig." Een duidelijke stellingname vóór de oprichting van een ministerie van Ruimte door Bart Vink. Betty de Boer ziet dit ook, maar wijst er op dat ook de huidige indeling te verdedigen is. "En het moet in ieder geval passen binnen het streven naar een kleinere overheid en minder ministers." Pieter van der Heijde vraagt of er ook een plek is voor economie in dit krachtenveld. "Het mainport-beleid was een ruimtelijk-economisch concept en heeft een enorme hoeveelheid investeringen op gang gebracht." beaamt Bart Vink. "Maar dat hoeft niet per se binnen het ministerie van Ruimte."
Eric Smaling ziet in de bundeling een voortzetting van een traditie die door VVD-ministers als Nijpels werd ingezet, toen milieu bij ruimte werd gevoegd. Hij is in principe vóór een ministerie van Ruimte, maar heeft nog wel de nodige reserves bij de capaciteit van een dergelijk departement om alles werkelijk in samenhang te bezien. "Je ziet dat minister Schultz het accent legt op de voormalige V&W-taken, zoals wegen." Betty de Boer vindt dat logisch, aangezien het Rijk via de aanleg van infrastructuur de meeste invloed kan uitoefenen op de inrichting van Nederland.
Wie lost de kantoren- en winkelleegstand op?
Is de leegstand op de kantorenmarkt, waar de BNSP al in 2010 aandacht voor vroeg in het Pre-advies nu een opgave voor het Rijk? De partijen zijn eensgezind: pas in laatste instantie. De partijen willen graag voorstellen doen in de randvoorwaardelijke sfeer - fiscaliteit, bouwbesluit - maar de lokale partijen moeten hun problemen zelf oplossen. D66 en SP hebben wel uitgesproken ideeën over nieuwbouw van kantoren: het moet in ieder geval duurzaam. En bij voorkeur pas nadat er gekeken is naar alternatieven. Eric Smaling wijst er op dat aan leegstand maatschappelijke kosten verbonden zijn, bijvoorbeeld door verpaupering van gebieden. "Zolang er geen krachtige lagere overheid is die bedrijven kan dwingen om eerst naar huisvesting in bestaande gebouwen te kijken, zal het Rijk daar een rol in moeten spelen." zegt Bart Vink. Een totale bouwstop ziet niemand zitten, ook niet in de krimpgebieden. "Daarmee smoor je ieder initiatief in de kiem en jaag je bedrijven naar het buitenland. Dat is zeer slecht voor onze concurrentiepositie." voert Betty de Boer aan.
"En de dreiging van de toename van leegstand in de winkelgebieden mede als gevolg van internet-winkelen? vraagt Pieter van der Heijde. "Het Rijk moet voorkomen dat de binnensteden worden beconcurreerd door weidewinkels. Zeker nu winkels onder druk staan is dat van belang." stelt Bart Vink. Hij vindt echter de VVD tegenover zich. "De markt en het lokale bestuur bepalen hoe ze om willen gaan met detailhandel. En in lege panden ontstaan vaak onverwachte initiatieven." zegt Betty de Boer. En dat geldt wat de VVD betreft ook voor factory outlet centers. De SP heeft een rijksstructuurvisie detailhandel opgenomen in het verkiezingsprogramma. "Hoewel die ook niet zaligmakend zal zijn." nuanceert Eric Smaling.
Wordt de woningmarkt vlotgetrokken?
De woningmarkt is een centraal thema in de verkiezingen. Welke ideeën hebben de partijen bij het vlottrekken van de woningmarkt? Betty de Boer: "Er is een enorme latente vraag naar woningen. Het gebrek aan consumentenvertrouwen is nu het grootste probleem." De partijen zijn het erover eens dat dit voor een groot deel zal worden opgelost als de overheid duidelijkheid schept over de te nemen maatregelen. Bart Vink: "Dan zal ook pas het aanbod aan goede nieuwbouwwoningen weer toenemen." Dat dit essentieel is voor de concurrentiekracht van Nederland is geen punt van discussie.
Alle partijprogramma's bevatten voorstellen voor zowel de huur- als de koopmarkt. De formatie lijkt in dat licht vooral nog te zullen gaan over de vraag wat de maximale hypotheekrenteaftrek wordt en wat een reële huur voor scheefwoners eigenlijk inhoudt. Eric Smaling ziet scheefwonen overigens niet per se als een probleem, ondanks het door de SP gesignaleerde tekort aan sociale huurwoningen. "Scheefwoners zijn vaak de trekkers van de diversiteit en activiteiten in de buurten. Dus dat vinden wij belangrijk."
De soep wordt niet zo heet gegeten
De verkiezingsprogramma's beloofden forse verschillen van mening. In een inhoudelijk debat blijkt dat de soep niet zo heet wordt gegeten. Parlementariërs zijn beschaafde, redelijke mensen die met de nodige zelfreflectie naar hun partijprogramma's kunnen kijken. Of we nu over rechts, over links of door het midden gaan na 12 september: er lonkt het perspectief van een Rijksoverheid die weloverwogen zijn rol pakt in de opgaven die voor ons liggen. En wie weet vormen SP, VVD en D66 met hun 81 gepeilde zetels samen wel een kabinet. Dan kennen we na dit debat ook meteen de contouren van de ruimtelijke paragraaf in het regeerakkoord!