De bende van Oss - Hoofdinhoud

Dankzij NRC Handelsblad was ik in de gelukkige omstandigheid dat ik ten behoeve van een recensie de film De bende van Oss in een zaaltje van de distributeur mocht zien voordat de film als openingsfilm van het Nederlands Filmfestival aan het grote publiek werd getoond. Het is een mooie speelfilm geworden: geen historisch verhaal, maar wel een film gebaseerd op historische gebeurtenissen en personages.

De film ‘liegt’ de waarheid. En ik doel dan op de verschrikkelijke waarheid voor de duizenden mensen in Oss die aan het eind van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw in de margarine- en vleesindustrie terecht kwamen. Tegen een uiterst karig loon werkten ze 72 uur per week, onder erbarmelijke omstandigheden. Hoewel reeds verboden werd er massaal gebruik gemaakt van 12-jarigen. De mensen kregen slaag, en voor het minste of geringste kregen ze een boete. De mensen werden getergd en uitgebuit.

Volgens de criminoloog Willem Nagel kende het Oss van toen een echte standensamenleving. De klassen waren strikt gescheiden: aan de ene kant de burgemeester, de politie, de kerk en de industriëlen, en aan de andere kant de voormalige ‘vrije’ keuterboeren die gedisciplineerd werden door de wetten van het moderne kapitalisme.

De twee golven van criminaliteit die Oss zo’n honderd jaar geleden hebben geteisterd worden door Nagel verklaard uit deze scherpe maatschappelijke tegenstelling. De normloosheid laat zich verklaren door twee dingen: het armoedige en onzekere bestaan van de mensen, en het hypocriete en bandeloze gedrag van de notabelen. Het gevolg: minachting voor de macht. Maar door onvoldoende ontwikkeling, gebrek aan kracht en het ontbreken van organisatie om de verontwaardiging effectief tot uitdrukking te brengen, leidde die uitzichtloosheid van het bestaan in combinatie met de minachting voor de macht tot buitensporig en willekeurig geweld.

Oorzaak en gevolg…goed om die dingen uit elkaar te houden. Ook op de dag van vandaag.