Moeten wij bang zijn voor hoogspanning? - Hoofdinhoud
De emoties liepen afgelopen donderdag hoog op tijdens het debat over de inpassing van het Randstad 380kV hoogspanningstrace in de omgeving van Hoofddorp, Oostzaan en Nieuwe Wetering/Rijpwetering. Omwonenden worden erg zenuwachtig van nieuwe masten in hun omgeving, of van het verhogen van de spanning op bestaande tracees. Hoe groot zijn de risico’s en wat kunnen we doen om die risico’s te verkleinen?
Hoogspanningsmasten veroorzaken een elektrisch veld zodra er spanning op de draden staat, ook al wordt er geen stroom getransporteerd. De sterkte van het veld wordt uitgedrukt in V/m (Volt/meter). Recht onder een 380kV trace bedraagt de elektrische veldsterkte 5000-6000 V/m, bij een 150kV trace ligt de waarde tussen 3500-5000 V/m. 5000 V/m is de gemiddelde waarde die nog als veilig beschouwd wordt bij langdurige blootstelling. De elektrische veldsterkte van hoogspanningstracees neemt snel af wanneer je je zijwaards verplaatst uit het hart van het trace.
Niet alleen hoogspanningleidingen veroorzaken een elektrisch veld, maar alle elektrische installaties en apparaten. Voor de meeste huishoudelijke toestellen bedragen de elektrische veldsterktes op gebruiksafstand tussen 5 V/m (gloeilamp) en 500 V/m (elektrische deken).
Zodra er stroom gaat lopen door een elektrisch circuit (bv. een hoogspanningstrace dat daadwerkelijk gebruikt wordt of een elektrisch toestel dat aan staat) ontstaat er naast het elektrisch veld ook een magnetisch veld. De sterkte van dat veld wordt uitgedrukt in ?T (microTesla). Voor magnetische velden is de aanbevolen grenswaarde van het gemiddelde veld 100 ?T (dat is gebaseerd op het voorkomen van acute effecten). In Nederland is dit de grenswaarde voor bestaande situaties. Voor nieuwe situaties is de grenswaarde 0,4 ?T, dat is 250 keer zo streng. Tijdens het debat van jl. heb ik erop gewezen dat juist dit grote verschil voor veel onrust zorgt, omdat bewoners nabij van bestaande tracees zich terecht afvragen waarom voor hen een 250 keer “slappere” eis gehanteerd zou moeten worden.
De grootte van de magnetische velden heeft een relatie met de grootte van de stroom door de kabel. Een 380kV trace met een capaciteit van 4000A veroorzaakt een magnetische veldsterkte van maximaal 15 ?T recht onder het trace. Deze waarden gelden voor de bekende portaalmasten. Bij de nieuwe Wintrack masten zijn de waarden lager. De veldsterkte loopt wanneer je je in zijwaardse richting verwijdert snel terug. Zo kom je bij 50 meter hoge Wintrac masten op een zijwaardse afstand van 50 meter onder de wettelijke grenswaarde van 0,4 ?T.
De hamvraag is vervolgens: hoe gevaarlijk is dat. Mijn GroenLinks collega Bruno Braakhuis hamerde tijdens het debat op het verhoogde risico op kinderleukemie, dat zelfs bij een magnetisch veld van 0,4 ?T zou optreden. Ik heb nog even nagekeken wat de wetenschappers hierover zeggen.
Serieus wetenschappelijk onderzoek meent een zwakke correlatie te zien tussen langdurige aanwezigheid (14 – 18 uur per dag) van kinderen tot 15 jaar in een 50Hz – magneetveld, als dat magneetveld >=0,4 ?T is. Die correlatie is op de grens van het detecteerbare en een logische oorzaak-gevolgrelatie is niet gevonden. Er zijn ook serieuze onderzoeken die geen correlatie hebben vastgesteld. Het staat niet vast of het magneetveld de oorzaak is of andere, aan de hoogspanningsleiding verbonden effecten zoals bijv. bestrijdingsmiddelen om de begroeiing in toom te houden.
Als we de onderzoeken die een zwakke correlatie gevonden hebben vertalen naar het daadwerkelijk effect op kinderleukemie betekent dat het volgende: Er zijn in Nederland 3 miljoen kinderen tot 15 jaar, waarvan er 11000 in de 0,4?T-zone wonen. Daarvan zouden er in 2 jaar 269 leukemie krijgen, als er in heel Nederland geen enkele hoogspanningsleiding hing. Met hoogspanningsleidingen zouden er dat 270 zijn. Je kan dus zeggen dat er een verhoogd risico is op kinderleukemie, maar dat ligt wel meerdere orden van grootte lager dan het extra overlijdensrisico voor kinderen door het afschaffen van schoolzwemmen, een drukke weg tussen huis en school, of de aanwezigheid van vrije asbestdeeltjes in schoolgebouwen.
Ik heb het idee dat sommige mensen, inclusief enkele kamerleden, de verhoudingen van risico’s inmiddels wat uit het oog verloren zijn. Datzelfde geldt voor de mensen die roepen dat alle hoogspanningsleidingen morgen onder de grond gebracht moeten worden. Ik heb de afgelopen 57 jaar geleerd dat het -voordat je dit soort standpunten gaat verkondigen- verstandig is om te luisteren naar de mensen die er echt verstand van hebben. Als die zeggen dat de techniek nog niet ver genoeg ontwikkeld is om meer dan 20km 380kV hoogspanningsleidingen ondergronds te brengen, moet je dat advies serieus nemen, tenzij je beschikt over harde bewijzen dat je een rad voor ogen gedraaid wordt. Zonder elektriciteit komt heel Nederland in een vloek en een zucht tot stilstand. Voorzieningszekerheid en veiligheid mogen niet in het geding komen.
Dat gezegd hebbend wil de SP de blootstelling van omwonenden aan elektromagnetische velden van hoogspanningstracees zoveel mogelijk beperken. Dat kan door 150kV tracees ondergronds te brengen (technisch haalbaar), door portaalmasten te vervangen door Wintrac masten, tracees om te leggen (als dat kan zonder het probleem te verschuiven), door mensen die onder masten wonen tegen een ruimhartige vergoeding uit te kopen en door onderzoek te doen naar het ondergronds brengen van 380kV tracees. De hoogste prioriteit zouden daarbij de locaties met de hoogste blootstelling moeten krijgen, dat zijn bestaande tracees. Het zou ook niet meer dan redelijk zijn om de normen voor nieuwe en bestaande tracees dichter bij elkaar te brengen. Een verschil van een factor 250 is onacceptabel.
Meer informatie over elektrische en magnetische velden (ook in relatie tot GSM en UMTS) kan je vinden bij het kennisplatform elektromagnetische velden, een samenwerkingsverband van kennisinstellingen TNO, RIVM, KEMA, de GGD’s, agentschap Telecom en ZonMW.