De kleptocratie van Kazachstan - Hoofdinhoud
Afgelopen week was ik in Kazachstan met een groep sociaal-democraten uit heel Europa, Europarlementariërs en medewerkers van onze stichtingen die democratie proberen te bevorderen in landen die een duidelijke relatie hebben met Europa. Kazachstan is rijk aan olie, gas en uranium. Zo wordt het uranium van de kerncentrale in Borssele gekocht in Kazachstan en is het land voor het ministerie van Economische Zaken (nu ELI) een prioriteit om in de toekomst deals te kunnen sluiten over energie.
We begonnen ons bezoek in Astana voor ontmoetingen met parlementariërs, (onder)ministers en de vice-burgemeester van de stad. Astana is in 12 jaar opgebouwd tot hoofdstad. Futuristisch, zonder hart. Een stad van 700.000 mensen inmiddels. Eén van de ontmoetingen was met de onderminister voor olie en gas die aangaf dat Kazachstan graag minder afhankelijk zou worden van Rusland voor het exporteren van gas. Er wordt geïnvesteerd in een pijpleiding naar China en levering aan Europa zou een mogelijkheid zijn, maar voorlopig is al het gas al verkocht. Het behoeft geen toelichting wie er het meest profiteert van de inkomsten uit olie, gas en grondstoffen als uranium. De familie Nazabajev en de politieke partij Nur Otan vormen een geoliede machine die het land onderdrukken en er zelf het meest van profiteren. In Kazachstan bestaat een kleptocratie zoals die in wel meer voormalige Sovjetrepublieken bestaat.
In Astana mochten we dat ook ervaren. Uit de hotelkamers van twee Nederlandse medewerkers van de PvdA en de Europese fractie werden papieren gestolen met contactgegevens van mensen die in Kazachstan of andere landen in de regio actief zijn in de politiek, de media of opkomen voor mensenrechten. Zoiets heb ik nog nergens anders ooit meegemaakt. Je realiseert je hoe het leven in Kazachstan moet zijn. Zodra je ergens een opvatting over hebt en die uit, ben je niet meer vrij. Het stelen van documenten van buitenlandse bezoekers is een uitwas van het systeem, maar voor Kazachen zal het geen verbazing wekken.
In Almaty spraken we mensenrechtenverdedigers en mensen die politiek actief zijn en het beeld van een onderdrukkend regime werd verder bevestigd. De bekendste mensenrechtenactivist is voor vijf jaar de cel in gegooid. We organiseerden ook een conferentie met politici uit andere Centraal-Aziatische landen. De situatie verschilt per land, maar de rode draad is die van onderdrukking en controle.
Op 1 en 2 december vindt is Astana een top plaats van de OVSE, voor het eerst sinds vele jaren. De Kazachse regering overvoert de bevolking met propaganda over de aanstaande top. Kazachstan telt mee! Westerse regeringsleiders reizen af voor een ontmoeting met leiders van voormalige Sovjetrepublieken die vrijwel zonder uitzondering in handen zijn van autoritaire regimes die ruimte bieden aan oligarchen om hun zakken te vullen. Mark Rutte is ook uitgenodigd. Het zou goed zijn als hij zijn eventuele gang naar de top gebruikt om niet alleen eeconomische belangen te dienen, maar de aandacht te vestigen op de mensenrechten in Kazachstan en landen in de regio.