Politieke situatie Italië - Hoofdinhoud

Op 25 september 2022 vonden in Italië vervroegde parlementsverkiezingen plaats, nadat Mario Draghi i in juni opstapte als premier van de regering van nationale eenheid. De radicaal-rechtse oppositiepartij Fratelli d'Italia (FdI) van Giorgia Meloni i won die verkiezingen en behaalde met het rechtse blok een ruime meerderheid in het parlement. Op 22 oktober 2022 werd zij minister-president. Naast Fdl bestaat het rechtste blok uit de extreem-rechtse Lega van voormalig minister Salvini i en het rechts-liberale Forza Italia van oud-premier Berlusconi i.

Italië heeft een roerige politieke geschiedenis. Tussen 1945 en 1994 volgden een vijftigtal Italiaanse kabinetten elkaar in hoog tempo op. Deze kabinetten waren vooral christendemocratisch. In 1993 begon een nieuwe fase, toen het door de christendemocraten en socialisten gedomineerde politieke stelsel door diverse schandalen 'failliet' was gegaan. Per referendum werd besloten tot een nieuw kiesstelsel, dat nieuwe partijformaties bevorderde. Sinds deze politieke hervormingen is er sprake van twee grote coalities van partijen, waarvan de naam per verkiezing kan wisselen. De traditionele machtsblokken verliezen sinds 2011 aan invloed door de opkomst van de populistische Vijfsterrenbeweging en de Lega.

Sinds de eurocrisis was de EU in conflict met Italië over haar begroting. De EU vond dat Italië niet genoeg deed om haar overheidsfinanciën op orde te krijgen. De Italiaanse regering wilde juist meer geld uitgeven om de economie te stimuleren. In 2018 kwam de confrontatie tot een hoogtepunt toen de Europese Commissie een zogenaamde buitensporigtekortprocedure i wilde instellen. Deze procedure kan leiden tot hoge boetes. Uiteindelijk gaf Italië toe aan de eisen van de Commissie.

Bron: IPU.org

Italië is een republiek met een parlementair tweekamerstelsel. Het politieke overwicht ligt bij de minister-president. Diens kabinet is afhankelijk van het vertrouwen van de Camera dei deputati (Kamer van Afgevaardigden) en de Senato della Repubblica (Senaat). Het land kent een vrij strikte scheiding der machten. Het parlement heeft de wetgevende macht.

De uitvoerende macht ligt bij de minister-president, de ministers en het kabinet. De president, die voor een termijn van zeven jaar door Kamer en Senaat gezamenlijk wordt gekozen, benoemt de minister-president, die vervolgens zijn kabinet samenstelt. De president heeft vooral representatieve taken, is opperbevelhebber en staat formeel aan het hoofd van de rechterlijke macht. Hij heeft verder een taak bij het bewaken van de grondwettelijke waarden. Zo kan hij wetten die hij strijdig acht met de Grondwet (eenmalig) blokkeren.

Kiesstelsel

Het in 2017 aangepaste Italiaanse kiesstelsel ('Rosatellum') bepaalt dat de leden van de beide Kamers gekozen worden volgens twee verschillende systemen: 36 procent van de zetels gaat naar parlementariėrs die gekozen zijn volgens het districtenstelsel. Voor de andere 64 procent geldt het systeem van evenredige vertegenwoordiging. Sinds 2005 is er een 'zetelbonus’ voor de grootste partij. De Kieswet voorziet verder in een kiesdrempel van drie procent voor partijen die alleen en op eigen kracht aan de verkiezingen deelnemen, en van tien procent voor partijen die als coalitie meedoen. De kiesgerechtigde leeftijd is 18 jaar. Door een grondwetswijziging werd het aantal zetels in beide Kamers bij de parlementsverkiezingen van 25 september 2022 teruggebracht van 945 naar 600.

Partijen

Sinds de politieke hervormingen van de jaren negentig is er sprake van twee grote coalities van partijen, waarvan de naam per verkiezing kan wisselen. Bij de verkiezingen van 2018 trad een centrumrechts blok op van Berlusconi, Lega Nord en de toen nog kleine rechtse partij Fratelli d'Italia. Op de linkerzijde is er een coalitie van de PD (Partito Democratico, Democratische Partij), IEI (Italia Europ Insieme), +Eu (Pił Europa) en CP. De PD ontstond in 2007 uit de in 1996 gevormde Olijfcoalitie van Romano Prodi i en omvat sociaaldemocraten, sociaal-liberalen, links-socialisten, linkse christendemocraten en voormalige communisten.

Naast het centrum-rechtse en centrum-linkse blok zijn populistische partijen in opkomst. Een nieuwkomer na de verkiezingen van 2013 was MoVimento 5 Stelle (de Vijfsterrenbeweging) van de populist Beppe Grillo. De partij is anticorruptie, eurosceptisch, libertair en ecologisch. Onder ex-partijleider Luigi Di Maio werd een gematigdere koers gevaren, wat resulteerde in een overwinning bij de parlementsverkiezingen van 4 maart 2018. Ook heeft de Lega Nord zich onder leiding van Matteo Salvini omgevormd van separatistische, regionale partij tot een landelijke eurosceptische anti-immigratiepartij onder de naam Lega. Bij de parlementsverkiezingen van 25 september 2022 groeide Fratelli d'Italia (Broeders van Italië) uit tot de grootste partij. FdI wordt omschreven als een radicaal-rechtse, post-fascistische partij.

*Per 2020 is hoeveelheid zetels van het huis verminderd van 630 naar 400 zetels, en de senaat van 315 naar 200 zetels.