Partij voor de Vrijheid (PVV)

De Partij voor de Vrijheid (PVV) is een populistische partij, met zowel conservatieve, 'rechtse' als 'linkse' standpunten. De PVV is op 22 februari 2006 geregistreerd bij de Kiesraad door Geert Wilders¹, na zijn vertrek bij de VVD. Hij is sindsdien ook de politiek leider.

De PVV behaalde in de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023² 37 zetels, een winst van 20 zetels ten opzichte van hun resultaat in 2021. De PVV werd hiermee voor het eerst in haar bestaan de grootste fractie in de Tweede Kamer. De partij heeft vier zetels in de Eerste Kamer en zes zetels in het Europees Parlement.

De PVV was tot 2 juli 2024, met uitzondering van de periode 2010-2012 waarin het het kabinet Rutte I³ gedoogde, in de oppositie. Sinds 2 juli 2024 is de PVV één van de regeringspartijen.

*Hoewel er wel een vereniging bestaat met de naam 'Partij voor de Vrijheid' (voorheen Vereniging Groep Wilders) is het niet mogelijk lid te worden van de PVV. Geert Wilders is het enige lid van deze vereniging.

De PVV neemt sinds 2006 deel aan de Tweede Kamerverkiezingen¹⁹. Hoeveel zetels behaalde de partij per verkiezing en nam de partij vervolgens deel in de oppositie of regering?

De PVV is sinds 2011 vertegenwoordigd in de Eerste Kamer. Hoeveel zetels behaalde de partij en met welke kandidaten deed de partij mee?

Het leidende beginsel van de PVV is ijveren voor een 'vrij, welvarend en onafhankelijk Nederland'. De PVV keert zich met name tegen 'islamisering van de Nederlandse samenleving', waarvan in haar ogen sprake is, en zet zich verder af tegen 'links' in brede zin (subsidies, ontwikkelingssamenwerking, bureaucratie, Europese samenwerking, publieke omroep).

In 2005 werden in een verklaring de strijd tegen de 'nationale en Brusselse elite' en fundamentele aanpak van problemen op het gebied van migratie, economische ontwikkeling en veiligheid als kernpunten genoemd. Nederland moet volgens die verklaring weer politiek, cultureel en economisch onafhankelijk worden.

De PVV kent geen leden. Geert Wilders is het enige lid van de vereniging Partij voor de Vrijheid. De PVV kent dus ook geen lokale organisaties of afdelingen.

Meer informatie over de interne organisatie van de PVV:

Oprichting en opkomst

In juni 2004 presenteerden de VVD-kamerleden Geert Wilders en Gert-Jan Oplaat³⁰ een tienpuntenplan waarin voor een rechtsere koers voor de partij werd gepleit. Naast het tweede punt uit dit plan ('Turkije mag nooit lid worden van de EU') veroorzaakte vooral het feit dat de twee hun partij niet vooraf hadden ingelicht en in plaats daarvan zelf de publiciteit hadden gezocht problemen. Het kwam uiteindelijk in september 2004 definitief tot een breuk tussen de VVD en Wilders, die met behoud van zijn zetel in de Tweede Kamer bleef. Mede-opsteller van het plan Gert-Jan Oplaat bleef de VVD trouw.

Tussen 2004 en 2006 vormde Wilders de eenmansfractie die aangeduid werd als de 'Groep Wilders'. In zijn in maart 2005 gepubliceerde 'Onafhankelijkheidsverklaring' zette hij de visie uiteen waarop hij zich politiek zou baseren. Tegelijk met de publicatie van dit document richtte hij de Vereniging Groep Wilders op. Het oprichten van deze vereniging was een vereiste om deel te nemen aan Tweede Kamerverkiezingen.

In november 2006 nam de Vereniging Groep Wilders deel aan de verkiezingen onder de naam 'Partij voor de Vrijheid'. De PVV kreeg 5,9 procent van de stemmen en daarmee negen zetels in de Tweede Kamer. Wilders bleef de meest toonaangevende politicus van de negen PVV-kamerleden, maar ook anderen zoals 'partij-ideoloog' Martin Bosma³¹ en de intern kritische Hero Brinkman³² kwamen uitgebreid in de belangstelling.

Gedoogpartner

De felle oppositie die de PVV gedurende vier jaar had gevoerd werd in 2010 beloond met een ongekende winst van vijftien zetels in de Tweede Kamer. Hoewel Wilders steeds in het defensief werd gedwongen door in opspraak komende kandidaten en Kamerleden hadden Mark Rutte³³ (VVD) en Maxime Verhagen³⁴ (CDA) voldoende vertrouwen in zijn partij om hem bij het formatieproces te betrekken.

De constructie van het kabinet Rutte-I³ was uniek voor Nederland: VVD en CDA zouden een minderheidsregering vormen die in het parlement op de gedoogsteun van de PVV kon rekenen. Het kabinet echter ten val toen in het voorjaar van 2012 de PVV niet akkoord wilde gaan met aanvullende bezuinigingen en de gedoogsteun opzegde. Deze 'Catshuiscrisis'³⁵ werd de PVV door de regeringspartijen zwaar aangerekend. VVD en CDA zien sinds dit conflict geen grond meer voor samenwerking met de PVV.

Uitbouw en oppositie

Sinds 2011 is de PVV ook buiten de Tweede Kamer vertegenwoordigd. In dat jaar nam de partij voor het eerst deel aan de verkiezingen voor de Provinciale Staten en behaalde ze 10 zetels in de Eerste Kamer. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2014 nam de partij alleen deel in Den Haag en Almere, bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 was dat in ca. 30 gemeenten.

Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2012 ging de winst uit 2010 weer deels verloren (negen zetels verlies). Ondanks dit verlies voerde de PVV wederom felle oppositie. In 2017 en 2021 haalde de PVV bij de Tweede Kamerverkiezingen respectievelijk 20 en 17 zetels. Daarmee is de partij een stabiele partij geworden op de rechterflank van de Tweede Kamer.

Meer over

Kijk voor meer informatie over de PVV op de website van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen (DNPP).

Van het DNPP verscheen bovendien de bundel Wilders Gewogen. 15 jaar reuring in de Nederlandse politiek (Boom, 2019).

• 1. 

  Geert Wilders (1963) is sinds november 2006 politiek leider van de PVV. Hij is sinds 25 augustus 1998 (met een korte onderbreking in 2002) Tweede Kamerlid. Aanvankelijk was hij dat voor de VVD, maar op 2 september 2004 werd hij een onafhankelijk Kamerlid. In 2023 was hij voor de zesde keer lijsttrekker. De heer Wilders was medewerker van de afdeling Verdragen bij de Ziekenfondsraad, wetstechnisch medewerker van de Sociale Verzekeringsraad en beleidsmedewerker en speechschrijver van de VVD-Tweede Kamerfractie. In 2010 zat hij enige tijd in de gemeenteraad van Den Haag.
   
• 2. 

  Op 22 november 2023 waren er Tweede Kamerverkiezingen. Het ging om een vervroegde verkiezing na de val het kabinet-Rutte IV op 7 juli 2023. Tevens lag een voorstel voor over opneming van het correctief referendum in de Grondwet. Oorspronkelijk stonden de volgende verkiezingen gepland voor het voorjaar van 2025.
   
• 3. 

  Dit minderheidskabinet van VVD en CDA werd gevormd na de Tweede Kamerverkiezingen 2010 en trad op 14 oktober 2010 aan als opvolger van het kabinet-Balkenende IV. Voor een meerderheid in de Tweede Kamer sloten de regeringspartijen een gedoogakkoord met de PVV. VVD-leider Mark Rutte werd de eerste premier van VVD-huize.
   
• 4. 

  De fractie van de Partij voor de Vrijheid (PVV) telde na de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023 37 leden en was daarmee voor het eerst de grootste partij in de Tweede Kamer.
  
   
• 5. 

  De Partij voor de Vrijheid is sinds 2011 in de Eerste Kamer vertegenwoordigd. De PVV-fractie telt vier leden. In de periode hiervoor, van 2019-2023, waren dat er vijf en van 2015-2019 waren dat er negen.
   
• 6. 

  Alexander van Hattem (1983) is sinds 9 juni 2015 Eerste Kamerlid voor de PVV en sinds 16 januari 2024 tevens fractievoorzitter. Hij is verder fractievoorzitter van de PVV in Provinciale Staten van Noord-Brabant. Eerder was hij projectmedewerker bij gemeenten en liep hij stage bij de PVV-Tweede Kamerfractie. In maart 2018 werd hij tot gemeenteraadslid in Den Bosch gekozen. Als Kamerlid houdt hij zich bezig met binnenlandse zaken, koninkrijksrelaties en europese zaken. Hij is voorzitter van de vaste commissie voor Immigratie en Asiel/JBZ-raad.
   
• 7. 

  De PVV-delegatie telt zes leden. Bij de Europese verkiezingen van 2019 kwam de PVV op 0 zetels uit, maar door de uittreding van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie werd een vrijgekomen zetel toegekend aan de partij. Op 20 januari 2022 splitste Marcel de Graaff zich echter af en ging verder voor Forum voor Democratie. De PVV maakte deel uit van de rechts-nationalistische fractie van Patriotten voor Europa (PfE).
   
• 8. 

  Sebastiaan Stöteler (1983) is sinds 16 juli 2024 lid van het Europees Parlement voor de PVV en maakt deel uit van de fractie van Patriotten voor Europa. Hij was sinds 2018 fractievoorzitter van de PVV in de gemeenteraad van Almelo. Daarnaast was hij sinds december 2022 Statenlid in Overijssel. De heer Stöteler was werkzaam als toegevoegd gerechtsdeurwaarder. In 2024 was hij lijsttrekker van de PVV bij de Europese verkiezingen.
   
• 9. 

  De PVV nam deel aan de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023 en behaalde 37 zetels. De fractie van de PVV heeft momenteel 17 zetels in de Tweede Kamer. Huidig fractievoorzitter Geert Wilders was de lijsttrekker voor de PVV.
   
• 10. 

  Hieronder een overzicht van de kansrijke kandidaten en zittende Kamerleden op de lijst
   
• 11. 

  De PVV had bij de verkiezingen van 17 maart 2021 Geert Wilders als lijsttrekker. De titel van het verkiezingsprogramma luidde 'Het gaat om u'. De partij haalde bij deze verkiezingen 17 zetels, een verlies van 3 ten opzichte van 2017.
   
• 12. 

  Dit kabinet van VVD, D66, CDA en ChristenUnie kwam na de langste formatie sinds de Tweede Wereldoorlog tot stand. Negen maanden na de verkiezingen van 17 maart 2021 en bijna een jaar na de ontslagneming van het kabinet-Rutte III stond er een nieuw kabinet op het bordes. Premier Mark Rutte leidde voor de vierde keer een kabinet.
   
• 13. 

  De Partij Voor de Vrijheid (PVV) had bij de verkiezingen van 15 maart 2017 Geert Wilders als lijsttrekker. De PVV haalde 20 zetels, daarvóór had de partij 15 zetels in de Tweede Kamer. De titel van het verkiezingsprogramma luidt 'Nederland weer van ons'.
   
• 14. 

  De Partij Voor de Vrijheid (PVV) had bij de verkiezingen van 15 maart 2017 Geert Wilders als lijsttrekker. De PVV haalde 20 zetels, daarvóór had de partij 15 zetels in de Tweede Kamer. De titel van het verkiezingsprogramma luidt 'Nederland weer van ons'.
   
• 15. 

  Dit kabinet van VVD, D66, CDA en ChristenUnie kwam na de tot dan langste formatie sinds 1945 tot stand. Zeven maanden na de verkiezingen van 15 maart 2017 stond er een opvolger van het kabinet-Rutte II op het bordes. Voor premier Mark Rutte was het de derde keer dat hij een kabinet leidt. Het kabinet bood op 15 januari 2021 ontslag aan, vanwege de harde conclusies van het parlementair onderzoek kinderopvangtoeslag. Hiermee werd het kabinet, en de leden hiervan, demissionair. Deze demissionaire periode zou 360 dagen duren, een record.
   
• 16. 

  De Partij voor de Vrijheid had bij de verkiezingen van 12 september 2012 Geert Wilders als lijsttrekker. De PVV haalde 15 zetels, daarvóór had de partij 24 zetels in de Tweede Kamer. Het verkiezingsprogramma heeft de titel 'Hún Brussel, óns Nederland'.
   
• 17. 

  De Partij voor de Vrijheid had bij de verkiezingen van 12 september 2012 Geert Wilders als lijsttrekker. De PVV haalde 15 zetels, daarvóór had de partij 24 zetels in de Tweede Kamer. Het verkiezingsprogramma heeft de titel 'Hún Brussel, óns Nederland'.
   
• 18. 

  Dit kabinet werd door VVD en PvdA gevormd na de Tweede Kamerverkiezingen van 12 september 2012. VVD-leider Mark Rutte werd voor de tweede keer premier. Onder leiding van informateurs Wouter Bos en Henk Kamp wisten de coalitiepartijen hun grote onderlinge verschillen te overbruggen. De formatie van het kabinet-Rutte II was één van de snelste kabinetsformaties ooit.
   
• 19. 

  De leden van de Tweede Kamer worden in principe eens in de vier jaar gekozen op basis van het stelsel van evenredige vertegenwoordiging. Ook na de val van een kabinet worden bijna altijd verkiezingen gehouden. Kiesgerechtigd zijn alle Nederlanders die op de dag van de kandidaatstelling 18 jaar of ouder zijn, mits niet het kiesrecht vanwege een veroordeling is ontnomen.
   
• 20. 

  De PVV behaalde bij de Eerste Kamerverkiezingen van 30 mei 2023 4 zetels. Marjolein Faber-Van de Klashorst was lijsttrekker bij deze verkiezingen. De PVV had voor de verkiezingen 5 zetels in de Eerste Kamer.
   
• 21. 

  Marjolein Faber (1960) is sinds 2 juli 2024 minister van Asiel en Migratie in het kabinet-Schoof. Van 6 december 2023 tot 2 juli 2024 was zij Tweede Kamerlid voor de PVV. Daarvoor was zij van 7 juni 2011 tot 6 december 2023 Eerste Kamerlid voor de PVV en vanaf juni 2014 fractievoorzitter. Zij was tevens lid (en PVV-fractievoorzitter) van Provinciale Staten van Gelderland. Zij was eerder laborante en werkzaam als IT-specialist. Als Tweede Kamerlid hield mevrouw Faber zich bezig met strafrecht en beleid mensenhandel.
   
• 22. 

  De PVV behaalde bij de Eerste Kamerverkiezingen van 30 mei 2023 4 zetels. Marjolein Faber-Van de Klashorst was lijsttrekker bij deze verkiezingen. De PVV had voor de verkiezingen 5 zetels in de Eerste Kamer.
   
• 23. 

  De PVV haalde bij de Eerste Kamerverkiezingen van 27 mei 2019 5 zetels in de Eerste Kamer. Lijsttrekker was Marjolein Faber-Van de Klashorst. Voor de verkiezingen had de PVV 9 zetels in de Eerste Kamer.
   
• 24. 

  De PVV haalde bij de Eerste Kamerverkiezingen van 27 mei 2019 5 zetels in de Eerste Kamer. Lijsttrekker was Marjolein Faber-Van de Klashorst. Voor de verkiezingen had de PVV 9 zetels in de Eerste Kamer.
   
• 25. 

  De PVV haalde bij de Eerste Kamerverkiezingen van 26 mei 2015 9 zetels in de Eerste Kamer. Lijsttrekker was Marjolein Faber-Van de Klashorst. Voor de verkiezingen had de PVV 10 zetels in de Eerste Kamer.
   
• 26. 

  De PVV haalde bij de Eerste Kamerverkiezingen van 26 mei 2015 9 zetels in de Eerste Kamer. Lijsttrekker was Marjolein Faber-Van de Klashorst. Voor de verkiezingen had de PVV 10 zetels in de Eerste Kamer.
   
• 27. 

  De PVV haalde bij de Eerste Kamerverkiezingen van 23 mei 2011 10 zetels in de Eerste Kamer. Lijsttrekker was Machiel de Graaf. Voor de verkiezingen was de PVV nog niet vertegenwoordigd in de Eerste Kamer.
   
• 28. 

  Uit Scheveningen afkomstig PVV-Eerste en Tweede Kamerlid. Werd na een jaar fractievoorzitter in de Eerste Kamer te zijn geweest PVV-woordvoerder integratie en islam in de Tweede Kamer. Voerde ook het woord over klimaat, milieu en financiën. Werd opgeleid als fysiotherapeut en was als zodanig vier jaar werkzaam. Hij werkte later negen jaar in de verslavingszorg en was ondernemer. In november 2010 werd hij beleidsmedewerker van de PVV-Tweede Kamerfractie en in 2010-2014 zat hij in de Haagse gemeenteraad (waarvan drie jaar fractievoorzitter). Momenteel is hij zelfstandig transformatief coach/traumatherapeut. Kon scherp uit de hoek komen en ging soms de verbale confrontatie aan.
   
• 29. 

  De PVV haalde bij de Eerste Kamerverkiezingen van 23 mei 2011 10 zetels in de Eerste Kamer. Lijsttrekker was Machiel de Graaf. Voor de verkiezingen was de PVV nog niet vertegenwoordigd in de Eerste Kamer.
   
• 30. 

  Gert-Jan Oplaat (1964) is sinds 13 juni 2023 lid van de BBB-fractie in de Eerste Kamer. Hij was eerder acht jaar landbouwwoordvoerder van de VVD in de Tweede Kamer en daarvoor vier jaar raadslid in Markelo. De heer Oplaat is deelgenoot in een grote agrarische onderneming die is gespecialiseerd dierveredeling. Na zijn Kamerlidmaatschap werd hij onder meer voorzitter van de Kamer van Koophandel in Gelderland en belangenbehartiger van de pluimveesector. Werd in 2022 lid van BBB. Als Eerste Kamerlid houdt de heer Oplaat zich onder meer bezig met Europese zaken en landbouw.
   
• 31. 

  Martin Bosma (1964) is sinds 14 december 2023 voorzitter van de Tweede Kamer en sinds 30 november 2006 lid van de Tweede Kamerfractie van de PVV. Hij was in de periode 2004-2006 medewerker van de fractie Groep-Wilders en daarvoor werkzaam in de journalistiek en onder meer mededirecteur van een mediabedrijf. De heer Bosma hield zich als Kamerlid vooral bezig met binnenlandse zaken, hoger en wetenschappelijk onderwijs, media en cultuur. Hij was fractiesecretaris en (tweede) ondervoorzitter van de Kamer. Eerder was hij lid van de onderzoekscommissie onderwijsvernieuwingen.
   
• 32. 

  Amsterdamse politieagent, die als PVV-dissident veel van zich deed spreken. Na de verkiezingswinst van de PVV kwam hij in november 2006 in de Tweede Kamer. Als woordvoerder binnenlandse zaken, politie, defensie, maar vooral Koninkrijksrelaties schuwde hij ferme uitspraken niet. Dat zorgde voor spanningen tijdens een delegatiebezoek aan de Antillen. In 2011 PVV-lijsttrekker bij de Statenverkiezingen in Noord-Holland en tot maart 2015 Statenlid. Kwam in 2012 in conflict met Wilders, toen hij kritisch was over organisatie en opereren van de PVV. Hij ging toen in politieke zin zijn eigen weg met nieuwe politieke bewegingen, maar zonder electoraal succes. Keerde daarna terug naar de politie, waarmee hij later echter in conflict kwam en opende later zijn eigen restaurant.
   
• 33. 

  Mark Rutte (1967) is sinds 1 oktober 2024 secretaris-generaal van de NAVO. Hij was van 14 oktober 2010 tot 2 juli 2024 minister-president en minister van Algemene Zaken. Sinds 2006 was hij politiek leider van de VVD. In 2006-2010 was de heer Rutte fractievoorzitter van de VVD in de Tweede Kamer. Hij was van 17 juni 2004 tot 28 juni 2006 staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap belast met wetenschapsbeleid, beroepsonderwijs en studiefinanciering. Daarvoor was hij bijna twee jaar staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid belast met onder andere volksverzekeringen, bijstand en arbeidsomstandigheden. De heer Rutte was eerder voorzitter van de JOVD en manager bij een werkmaatschappij van Unilever.
   
• 34. 

  CDA-voorman, die het tot minister van Buitenlandse Zaken in het kabinet-Balkenende IV en vicepremier in het kabinet-Rutte I bracht, maar die in 2012 afzag van het politiek leiderschap. Zoon van een Limburgse gedeputeerde. Als (jong) historicus werd hij fractiemedewerker en, in 1989, Europarlementariër, alvorens in 1994 de overstap te maken naar de CDA-Tweede Kamerfractie. Ontpopte zich als vaardig woordvoerder asielbeleid en buitenlandse en Europese zaken. Toen Balkenende in 2002 premier werd, nam hij het fractievoorzitterschap over. Als diens secondant schuwde hij harde uithalen naar tegenstanders niet ('Met Bos bent u de klos'). Genoot van het ministerschap van BZ, maar mede vanwege rugklachten werd hij in 2010 minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Stond bekend als emotioneel en slim en als strateeg. Vanaf 2013 was hij tien jaar voorzitter van Bouwend Nederland.
   
• 35. 

  Op zaterdag 23 april 2012 kwam het kabinet-Rutte I ten val, nadat de besprekingen in het Catshuis over verdere bezuinigingen waren mislukt. Over de inhoudelijke redenen was strikt genomen niets bekend, omdat wekenlang in beslotenheid was vergaderd. Het leek er op dat de onderhandelaars van VVD, CDA en PVV het eens waren geworden over een bezuinigingspakket van € 14,4 miljard. Dat bleek echter niet het geval.