PvdA en het buitenland

De PvdA¹ heeft altijd een sterke internationale oriëntatie gehad. Dat bleek zowel uit haar betrokkenheid bij de Europese samenwerking en ontwikkelingssamenwerking. Lange tijd steunde de PvdA ook volop het Atlantisch bondgenootschap, maar in de periode na 1965 was zij daarover kritischer.

Vanaf haar oprichting is de PvdA sterk voorstander van Europese samenwerking geweest. Vooral Van der Goes van Naters² en Nederhorst³, die beiden deel uitmaakten van het eerste Europese Parlement, waren daarvan pleitbezorger. Vanaf 1958 speelde Sicco Mansholt⁴ als Europees Commissaris voor de Landbouw een prominente rol bij het tot stand brengen van een Europees Landbouwbeleid.

In 1973-1977 was de PvdA'er Henk Vredeling⁵ Europees commissaris voor sociale zaken en werkgelegenheid. Doordat een draagvlak voor een socialer Europa ontbrak en door de economische crisis, kon hij niet veel tot stand brengen. Zijn belangrijkste succes was een Europese richtlijn over medezeggenschap bij multinationals.

In november 2014 kwam er in de persoon van Frans Timmermans⁶ opnieuw een PvdA'er in de Europese Commissie. Hij werd vicevoorzitter en commissaris voor betere regulering en duurzame ontwikkeling.

Ten tijde van de Koude Oorlog steunde de PvdA krachtig de samenwerking tussen West-Europa en de Verenigde Staten in de NAVO. Pas begin jaren zestig kwam daarin een geleidelijke verandering. Zo was de PvdA kritisch over het lidmaatschap van de NAVO van de autoritaire regimes in Portugal en Griekenland.

Ook het Amerikaanse optreden in Zuid-Oost-Azië en de toenemende kernbewapening werden bekritiseerd. Het PvdA-Tweede Kamerlid Huub Franssen⁷ pleitte in 1969 op het PvdA-congres tevergeefs voor het uit de NAVO treden door Nederland. Een aanzienlijke minderheid van de PvdA steunde hem.

Steun gaf de PvdA daarentegen aan de bevrijdingsbewegingen in Angola en Mozambique, aan het socialistische bewind van Allende in Chili en aan de verzetsbewegingen in Midden-Amerika. Max van der Stoel⁸ speelde een prominente rol op het gebied van de mensenrechten.

In de jaren tachtig keerde de PvdA zich tegen plaatsing van nieuwe kruisraketten, maar ook voor het door Nederland afstoten van atoomtaken. De voorgenomen (en door het kabinet-Lubbers/Kok) gesteunde deelname aan de internationale coalitie tegen het Irak van Sadam Hoessein in 1991 leidde tot intern verzet.

Moeizaam waren ook de discussies over de Nederlandse bijdrage aan de vredesmissie in Afghanistan. In 2003 stemde de PvdA daar uiteindelijk wel mee in en tijdens het vierde kabinet-Balkenende werd ook besloten tot verlening van de missie. Daaraan werd toen de voorwaarde verbonden dat Nederland in 2010 zijn leidende rol in Uruzgan zou opgeven. Een conflict hierover in het kabinet leidde uiteindelijk tot een kabinetscrisis.

De PvdA is vanaf de jaren zestig een krachtig voorstander van hulp aan derdewereldlanden. Ook op dat gebied speelde Van der Goes van Naters een rol, en daarnaast onder meer Geert Ruygers⁹. Vanaf de jaren zeventig was Jan Pronk¹⁰ dé pleitbezorger van andere internationale verhoudingen en van betere kansen voor ontwikkelingslanden. De werkzaamheden van de PvdA op het gebied van internationale solidariteit worden ondersteund door de Evert Vermeer Stichting.

In 2013 gingen de Alfred Mozer Stichting, die zich met Europese samenwerking bezighield, en de Evert Vermeer Stichting op in de Foundation Max van der Stoel (FMS).

Meer over

• 1. 

  De Partij van de Arbeid (PvdA) is een progressieve, sociaaldemocratische partij. De partij werd opgericht in 1946 als een voortzetting van de vooroorlogse Sociaal-Democratische Arbeiders Partij (SDAP), de Vrijzinnig-Democratische Bond (VDB) en de Christelijk-Democratische Unie (CDU). De PvdA trok samen met GroenLinks op en deed met een gezamenlijke lijst mee aan de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023. Frans Timmermans leidt de gezamenlijke fractie in de Tweede Kamer.
   
• 2. 

  'Rode advocaat' uit Nijmegen. Voor de oorlog justitie-woordvoerder van de SDAP en al snel vooraanstaand fractielid. Volgde in 1945 Drees op als fractievoorzitter en leidde in 1946 ook de eerste PvdA-fractie. Opereerde in die functie nogal solistisch. Kwam in 1951 in conflict met zijn partij over het beleid ten aanzien van Nieuw-Guinea en moest toen opstappen als fractievoorzitter. Pleitbezorger van Europese integratie, zorg voor het milieu, natuurbehoud en ontwikkelingssamenwerking. Was actief in het EGKS-parlement en het Europees Parlement. Kleurrijke, wat geaffecteerd sprekende, rebelse, maar ook vooruitziende figuur in sociaaldemocratische kring.
   
• 3. 

  PvdA-politicus en 'Europeaan' van het eerste uur. Idealistisch socialist, die in 1934 als jong econoom meewerkte aan het Plan van de Arbeid van SDAP en NVV. Als Tweede Kamerlid voor de PvdA jarenlang de constructieve opponent van minister Zijlstra. Was tijdens het kabinet-Cals fractievoorzitter. Verwekte opschudding met een veelvuldig verspreide brief over het huwelijk van prinses Beatrix. Toen Den Uyl hem was opgevolgd als fractievoorzitter weer 'gewoon' Tweede Kamerlid en ondervoorzitter van de Kamer. Stapte in 1971 over naar de Senaat, waarvan hij eveneens ondervoorzitter was. Enthousiast sportbeoefenaar.
   
• 4. 

  Vooraanstaande sociaaldemocratische minister en Europeaan. Afkomstig uit een rijke, sociaal betrokken Groningse landbouwfamilie. Was - na een korte tijd in de Oost - boer en verzetsman in de Wieringermeer en werd op zijn 36ste minister van Landbouw in het kabinet-Schermerhorn/Drees. Zorgde tijdens zijn tienjarige ministerschap voor herstel van de voedselvoorziening en bevorderde de modernisering van de Nederlandse landbouw. Als Europees landbouwcommissaris speelde hij vanaf 1958 eveneens een belangrijke rol bij de schaalvergroting in de landbouw en bij het ontwikkelen van een Europees landbouwbeleid. In 1972 negen maanden voorzitter van de Europese Commissie. Dynamische en sportieve man met groot nationaal en internationaal gezag en met duidelijk omlijnde visies over internationale economische en ecologische vraagstukken.
   
• 5. 

  Markant PvdA'er die naam maakte als Kamerlid, europarlementariër en minister, maar wiens lidmaatschap van de Europees Commissie op een teleurstelling uitliep. Was van gereformeerden huize en werd tijdens de bezetting socialist. Kwam via de vakbond in de Tweede Kamer en was daar landbouw-woordvoerder. Pleitbezorger van Europese samenwerking en een zeer actief europarlementariër. Werd - ondanks zijn afkeer van uniformen - in het kabinet-Den Uyl minister van Defensie. Kleurrijk minister door soms wat al te openhartige uitspraken en door opvallend optreden. Drukte tegen de wens van zijn partij de aanschaf van de F16 door ('congressen kopen geen vliegtuigen'). Als Europees Commissaris voor sociale zaken trachtte hij tevergeefs aanpak van de jeugdwerkloosheid en medezeggenschap Europees te regelen. Was in de persoonlijke omgang verrassend minzaam.
   
• 6. 

  Frans Timmermans (1961) is sinds 23 november 2023 fractievoorzitter van GroenLinks-PvdA in de Tweede Kamer. Sinds 6 december 2023 is hij Tweede Kamerlid en eerder was hij dat in 1998-2007 en 2010-2012 voor de PvdA. Van 1 november 2014 tot 22 augustus 2023 was de heer Timmermans vicevoorzitter van de Europese Commissie. In de Commissie-Juncker was hij verantwoordelijk voor 'betere regulering' en duurzame ontwikkeling en in de Commissie-Von der Leyen voor de Europese Green Deal. De heer Timmermans was in 2012-2014 minister van Buitenlandse Zaken in het kabinet-Rutte II. Daarvoor was hij staatssecretaris van Buitenlandse Zaken (belast met Europese samenwerking) in het kabinet-Balkenende IV. Eerder was hij adviseur en particulier secretaris van dr. M. van der Stoel, Hoge Commissaris nationale minderheden van de OVSE.
   
• 7. 

  Ethische hervormde socialist (christen-socialist) met grote kennis van het recht en de financiën der gemeenten. Was gemeente- en provincieambtenaar en chef van het kabinet van de CdK in Assen. In 1956 Tweede Kamerlid. Serieus en hardwerkend Kamerlid, dat zich behalve met het binnenlands bestuur (kiesrecht, Grondwet) en financiën lagere overheden ook bezighield met maatschappelijk werk, ontwikkelingssamenwerking en koninkrijksaangelegenheden. Verzette zich in de jaren zestig en zeventig met een kleine minderheid in de PvdA-fractie consequent tegen het lidmaatschap van de NAVO en tegen kernbewapening. Pleitte in 1969 op het PvdA-congres voor uittreding van Nederland uit de NAVO. Was na 1977 nog enige tijd waarnemend burgemeester.
   
• 8. 

  Vooraanstaande, bedachtzame PvdA-politicus met een grote internationale staat van dienst op het gebied van mensenrechten. Was international secretaris van de PvdA en daarna Eerste en Tweede Kamerlid. Staatssecretaris onder Luns in het kabinet-Cals. Keerde in 1967 terug in de Tweede Kamer en protesteerde toen krachtig tegen mensenrechtenschendingen door het Griekse kolonelsregime. Minister van Buitenlandse Zaken in het kabinet-Den Uyl die zich inzette voor ontspanning tussen Oost en West. Nadien als Kamerlid veel gematigder dan zijn fractiegenoten. Na een kort ministerschap in het kabinet-Van Agt II ambassadeur bij de VN, staatsraad en Hoge Commissaris voor de mensenrechten. Genoot lange tijd in het buitenland, vooral in Griekenland en Tsjecho-Slowakije, meer waardering dan bij zijn partijgenoten in eigen land. Speelde een bemiddelende rol in de kwestie-Zorreguieta.
   
• 9. 

  Bijna vijfentwintig jaar buitenland-woordvoerder van de PvdA-Tweede Kamerfractie. Katholieke leraar en journalist bij het corporatische en 'groot-Nederlands'-gezinde blad Brabantia Nostra. Werd in het begin van de bezetting actief bij de Nederlandse Unie als exponent van de vleugel die weinig op had met de parlementaire democratie. Schoof door de Nazi-terreur echter op in democratische richting, werd journalist bij illegale bladen en brak in 1945 via de Nederlandse Volksbeweging door naar de PvdA. Was in die partij één van de leidende figuren van de Katholieke Werkgemeenschap. In de Kamer een belangrijk woordvoerder over Europese eenwording, vrede en veilgheid en vooral ontwikkelingssamenwerking, waarvoor hij zich als één van de eersten sterk maakte.
   
• 10. 

  Bevlogen en vaak emotioneel betrokken PvdA-politicus, die gold als exponent van de linkervleugel van zijn partij. Zeer begaan met de problematiek van armoede in de wereld en deskundig op het gebied van de ontwikkelingssamenwerking. Vooral tijdens het kabinet-Den Uyl mikpunt van kritiek van behoudend Nederland vanwege de steun aan de bevrijdingsbewegingen in Afrika en aan Cuba. Na een periode in de Kamer en een functie bij de UNCTAD keerde hij terug in Den Haag. Als medeauteur van het rapport 'Schuivende Panelen' droeg hij bij aan een koerswijziging van de PvdA. Werd in 1989 wederom minister van Ontwikkelingssamenwerking. In het tweede kabinet-Kok minister van VROM. Kreeg veel waardering als voorzitter van de Wereldmilieuconferentie. Werd in 2001 gepasseerd voor de post van Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen.
   
• 11. 

  PDC, februari 2021