PvdA en vernieuwingen

Met dank overgenomen van Parlement.com.

Onder invloed van de maatschappelijke onrust in de jaren zestig werd de PvdA1 lange tijd een ferm pleitbezorger van democratisering. Behalve de opkomst van D662 speelde ook interne ontwikkelingen een belangrijke rol. Teleurstelling over het functioneren van het kabinet-Cals3 en over de - in de ogen van veel PvdA'ers door de KVP4 bewust veroorzaakte - voortijdige val, leidde tot een radicalisering van de PvdA.

 
15 maart 1969: Nieuw-Linksvergadering met onder andere Jan Nagel (links) en André van der Louw (rechts); bron: Beeldbank nationaal archief
© bron: Beeldbank nationaal archief
15 maart 1969: Nieuw-Linksvergadering met onder andere Jan Nagel (links) en André van der Louw (rechts)

Door toedoen van de vernieuwingsbeweging Nieuw Links5, door de opkomst van D66 en na teleurstelling over de voortijdige val van het kabinet-Cals/Vondeling, werd vanaf het eind van de jaren zestig een nieuwe politieke strategie ontwikkeld.

Nieuw Links stuurde aan op interne partijvernieuwing en op een scherpere politiek profilering. In 1969 nam het PvdA-congres een anti-KVP-motie aan, die samenwerking met de KVP van Schmelzer6 afwees. De gedachte leefde daarbij dat een tweedeling in de Nederlandse politiek de duidelijkheid voor de kiezers zou vergroten.

 
bron: www.verkiezingsaffiches.nl
© bron: www.verkiezingsaffiches.nl

Om dit te bewerkstelligen, moest het kiesstelsel worden herzien (voorgesteld werd een beperkt districtenstelsel in te voeren) en moest de minister-president worden gekozen. De PvdA sprak zich ook uit voor invoering van een correctief referendum en voor afschaffing van de Eerste Kamer7. Van deze hervormingen kwam echter niets terecht.

Na de periode-Den Uyl (1967-1986) werd de polarisatiestrategie verlaten en werd meer aangestuurd op samenwerking. Door het sterke verlies van de kleinere linkse partij, de vorming van GroenLinks en de opkomst van de (tamelijk anti-PvdA-partij) SP, en door een koerswijziging van D66, raakte de linkse samenwerking uit beeld.

 

Meer over

  • 1. 
    De Partij van de Arbeid (PvdA) is een progressieve, sociaaldemocratische partij. De partij werd opgericht in 1946 als een voortzetting van de vooroorlogse Sociaal-Democratische Arbeiders Partij (SDAP), de Vrijzinnig-Democratische Bond (VDB) en de Christelijk-Democratische Unie (CDU). De PvdA trok samen met GroenLinks op en deed met een gezamenlijke lijst mee aan de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023. Frans Timmermans leidt de gezamenlijke fractie in de Tweede Kamer.
     
  • 2. 
    Democraten 66 (D66) is een hervormingsgezinde sociaal-liberale partij. De huidige politiek leider is Rob Jetten. De partij werd opgericht op 14 oktober 1966 door 44 'homines novi', waarvan er 25 eerder bij andere politieke partijen actief waren geweest. Belangrijkste initiatiefnemer en voorman (tot 1998) was de oud-journalist Hans van Mierlo.
     
  • 3. 
    Dit centrumlinkse kabinet van KVP, PvdA en ARP was het eerste sinds 1958 met de sociaaldemocraten. Minister-president was KVP-leider Jo Cals. Zijn kabinet volgde het kabinet-Marijnen op, zonder dat er tussendoor verkiezingen werden gehouden. Het kabinet-Cals stond bekend als 'kabinet van sterke mannen' en had bij zijn aantreden op 14 april 1965 veel ambities.
     
  • 4. 
    De KVP was een christendemocratische partij, die, hoewel zij voor iedereen openstond, vrijwel uitsluitend aanhang had onder de katholieken. De partij was in 1945 de opvolger van de vooroorlogse RKSP. In 1980 fuseerde zij met ARP en CHU tot het CDA. De KVP had met name in sommige streken (Limburg, Noord-Brabant, delen van Gelderland, Twente) een sterke machtspositie.
     
  • 5. 
    In 1965 ontstond onder de naam 'Nieuw Links' een vernieuwingsbeweging in de PvdA. Deze groep vernieuwers streefde naar verbetering van de interne partijdemocratie en wilde door een radicaler programma de duidelijkheid in de politiek vergroten.
     
  • 6. 
    Leider van de KVP in de jaren zestig, toentertijd de grootste partij. Pragmatische christendemocraat, die na een ambtelijke loopbaan snel carrière maakte in de politiek, mede dankzij de steun van KVP-voorman Romme. Werd na staatssecretariaten in de kabinetten-Drees, -Beel en -De Quay eind 1963 fractievoorzitter. Speelde als zodanig een hoofdrol in de naar hem genoemde 'Nacht'. Een door hem ingediende motie leidde toen (14 oktober 1966) tot de val van het door zijn partijgenoot Cals geleide kabinet. Leidde daarna nog tot 1971 zijn partij en werd vervolgens minister van Buitenlandse Zaken in het kabinet-Biesheuvel. Charmante, hoffelijke man, die echter evenzeer als behendig machtspoliticus werd gezien. Door de cabaretier Wim Kan werd hij vanwege zijn rol bij de kabinetscrisis van 1966 omschreven als 'een (gladde) teckel met een vette kluif in zijn bek'.
     
  • 7. 
    De Eerste Kamer is deel van de volksvertegenwoordiging en heeft met name een rol op wetgevend gebied. Over een wetsvoorstel moet, als de Tweede Kamer het heeft aangenomen, ook door de Eerste Kamer worden gestemd. De Eerste Kamer kan een wetsvoorstel nog tegenhouden.
     
  • 8. 
    PDC, februari 2021