Inbreukprocedure

De inbreukprocedure (ook wel beroep wegens niet-nakoming genoemd) wordt gebruikt wanneer een lidstaat Europese wetgeving niet uitvoert. Door middel van de inbreukprocedure kunnen lidstaten verplicht worden Europese regelgeving alsnog goed en volledig toe te passen.

In het kort verloopt de inbreukprocedure als volgt. De Europese Commissie¹ of een lidstaat² ziet dat een andere lidstaat Europese regelgeving niet heeft ingevoerd of eigen regels heeft die in strijd zijn met de Europese regels. De Commissie stuurt een advies naar de lidstaat in kwestie waarin wordt uitgelegd op welke manier dat land Europese regels niet nakomt. De lidstaat moet hierop reageren. Wanneer de lidstaat het oneens is met de Commissie of geen actie onderneemt om alsnog aan de Europese regels te voldoen, begint de Commissie een zaak bij het Europees Hof van Justitie³. Na een schriftelijke behandeling stelt een rechter-rapporteur een rapport op en volgt de mondelinge behandeling. Het Hof doet daarna uitspraak.

Europese regelgeving moet goed worden ingevoerd in alle lidstaten, en nationale regelgeving mag niet in strijd zijn met Europees regelgeving. Het principe dat Europees recht altijd voorrang heeft boven nationaal recht, zorgt ervoor dat burgers en bedrijven erop kunnen vertrouwen dat Europese regels in alle lidstaten² van de Europese Unie gelden. Als lidstaten Europese regels niet implementeren, of niet goed implementeren, of nationale wetten hebben die Europese regels tegenspreken, doen zij afbreuk aan dit principe. De inbreukprocedure moet ertoe leiden dat zo'n lidstaat Europese regelgeving alsnog goed en volledig toepast.

De meeste zaken eindigen al in een vroeg stadium. Wanneer de Commissie aangeeft dat een lidstaat Europese regelgeving niet nakomt, zorgt die lidstaat er meestal voor dat het niet tot een zaak bij het Hof komt. Al dan niet met hulp van de Commissie wordt de Europese regel waar het om gaat alsnog op een goede manier ingevoerd. Meer dan driekwart van alle inbreukprocedures kunnen zo worden opgelost.

Het belang van een zaak hangt vooral af van het onderwerp. Een zaak tegen een lidstaat die bijvoorbeeld bepaalde richtlijnen voor beroepskwalificaties van havenmeesters niet correct heeft ingevoerd, is doorgaans minder belangrijk dan een zaak tegen een lidstaat die met een wet bewust bedrijven uit andere landen discrimineert en zo de interne markt⁴ verstoort.

Jaarverslag Commissie

De Europese Commissie schrijft ieder jaar een verslag waarin staat hoeveel klachten zijn binnengekomen, hoeveel inbreukprocedures er zijn gestart en hoeveel inbreukprocedures er nog open staan. Veel overzichten worden per land gegeven.

De Europese Commissie moet toezien op het uitvoeren van Europees recht door de lidstaten en daarom is de Commissie de meest aangewezen instelling om een procedure te beginnen. Ook andere lidstaten mogen een zaak beginnen tegen een lidstaat, mits zij eerst de Commissie op de hoogte hebben gesteld van hun klacht en de Commissie vervolgens niet tijdig met de klacht aan de slag is gegaan.

De Europese Commissie registreert ook klachten van burgers, bedrijven en non-gouvernementele organisaties (ngo's). Dergelijke klachten kunnen aanleiding zijn voor de Commissie om verder onderzoek te doen naar het niet nakomen van Europese verplichtingen door een lidstaat. Formeel spelen burgers, bedrijven en ngo's echter geen rol bij een inbreukprocedure.

Stap 1: vaststellen ingebrekestelling

Een mogelijke inbreuk kan op twee manieren worden vastgesteld :

• 1. 

  de Europese Commissie stelt dat een lidstaat in gebreke is (een lidstaat laat na Europese regelgeving in te voeren of heeft regels die in strijd zijn met Europese regelgeving) en verzoekt de lidstaat om uitleg. Indien de lidstaat niet of onbevredigend reageert, brengt de Commissie een advies uit waarin alle redenen waarom de Commissie vindt dat de lidstaat in gebreke blijft, worden opgesomd. De lidstaat heeft tot twee maanden de tijd om wetgeving aan te passen. Doet de lidstaat dit niet kan de Commissie die lidstaat voor het Hof dagen
• 2. 

  een lidstaat stelt dat een andere lidstaat in gebreke blijft en kaart dit bij de Europese Commissie aan. De Commissie kan de klacht overnemen en een advies uitsturen. Als de Commissie na drie maanden nog geen actie heeft ondernomen, kan de lidstaat zelf naar het Hof stappen

De contacten tussen de Commissie en een lidstaat over het mogelijk in gebreke blijven vóór het tot een zaak bij het Hof komt wordt ook de 'EU pilot fase' genoemd.

Stap 2: indienen zaak

De Commissie of een lidstaat stuurt een verzoekschrift naar de griffie van het Hof van Justitie. Als het verzoekschrift voldoet aan een aantal formele eisen wordt de zaak in behandeling genomen.

Vervolgens worden een aantal stappen genomen:

• - 

  het verzoekschrift wordt gepubliceerd in het Officiële Publicatieblad van de Europese Unie⁵ en is dus openbaar toegankelijk
• - 

  het Hof wijst een rechter-rapporteur en een advocaat-generaal⁶ aan die de zaak in behandeling nemen
• - 

  afhankelijk van hoe complex en belangrijk een zaak is, wordt deze aan een kamer van drie, vijf of vijftien rechters toegewezen. De instellingen van de Unie of een lidstaat kunnen verzoeken dat een zaak door de grote kamer wordt behandeld. Zaken van uitzonderlijk belang, zaken die door de Europese Ombudsman⁷ worden aangedragen over wanbeheer van de EU-instellingen en zaken over ontslag van eurocommissarissen⁸ of leden van de Europese Rekenkamer⁹ worden door het voltallige Hof behandeld
• - 

  de procestaal wordt vastgesteld (in principe de taal van de partij die de zaak aanhangig heeft gemaakt)
• - 

  lidstaten, of als de zaak door een lidstaat aanhangig is gemaakt, de Europese Commissie, kunnen zich voegen bij één van de partijen in een zaak als ze aannemelijk kunnen maken een belang te hebben in die zaak

In gevallen waar een lidstaat nalaat Europese regelgeving in te voeren, kan de Commissie meteen aangeven wat voor boete zij aan de lidstaat wil opleggen.

Stap 3: schriftelijke behandeling

De lidstaat die gedaagd wordt (door de Commissie of een andere lidstaat) stelt een verweer op, waarin hij reageert op de zaak. De Commissie of de lidstaat die de klacht heeft ingediend reageert hier op met een repliek. De gedaagde lidstaat kan ervoor kiezen om daarop te reageren met een dupliek.

De rechter-rapporteur stelt een voorlopig rapport op dat er vooral op gericht is het proces zo goed mogelijk te laten verlopen.

Bij zaken waar een nieuwe rechtsvraag aan de orde is stelt de advocaat-generaal⁶ na onderzoek te hebben gedaan een 'met redenen omklede conclusie' op. Bij de overige zaken gebeurt het zelden dat de advocaat-generaal (uitgebreid) onderzoek doet.

Het Hof, de rechter-rapporteur of de advocaat-generaal kunnen de partijen verzoeken om het Hof alle voor de zaak relevante stukken toe te sturen.

Indien het Hof het nodig acht kan het een deskundigenonderzoek instellen.

Stap 4: mondelinge behandeling

Het Hof hoort de partijen, de advocaat-generaal en indien het Hof het nodig acht, getuigen en deskundigen. Het Hof kan besluiten getuigen en deskundigen bij rechterlijk bevel horen - dit verplicht hen te komen, anders krijgen ze een boete.

Afhankelijk van de grootte en complexiteit van de zaak zijn één of meer zittingen nodig.

Als alle partijen zijn gehoord, mag de advocaat-generaal het woord nemen, als deze uitgebreid onderzoek heeft gedaan. De president van de kamer verklaart daarna de mondelinge fase voor gesloten. Als er vóór er uitspraak wordt gedaan nieuwe ontwikkelingen plaatsvinden, of een partij nieuwe feiten kan overleggen, kan het Hof besluiten dat een nieuwe zitting nodig is.

Zittingen van het Europees Hof zijn in principe openbaar. Het proces-verbaal van iedere zitting wordt alleen gedeeld met de bij de zaak betrokken partijen.

Stap 5: uitspraak

Het Hof doet in een openbare zitting uitspraak. Het vonnis van het Hof is vastgelegd in een arrest. In sommige gevallen bevat het arrest een korte samenvatting van de feiten en de overweging van het Hof.

Gaat het om een zaak waar een lidstaat Europese regelgeving niet op tijd heeft ingevoerd, dan kan het Hof meteen een geldelijke sanctie opleggen. Dat is in veel gevallen de sanctie die de Commissie aan het begin van de zaak heeft voorgesteld. De hoogte van deze sancties wordt door de Commissie vastgesteld op basis van de volgende vier factoren: het bbp van de betreffende lidstaat, het aantal zetels dat deze lidstaat inneemt in het Europees Parlement, de ernst van de overtreding die de lidstaat begaat en de duur van niet-naleving van de regels.

De sanctie bestaat uit een boete en/of een dwangsom. Een boete is een eenmalige zware straf (een boete loopt in de miljoenen) en een dwangsom spoort lidstaten aan snel te handelen (per dag of week die de lidstaat in gebreke blijft kost het de lidstaat duizenden of tienduizenden euro's).

Gaat het om een zaak waar een lidstaat in gebreke is gebleven (de lidstaat heeft Europese regelgeving verkeerd ingevoerd of heeft nationale wetgeving die in strijd is met Europese regelgeving), dan legt het Hof niet direct een sanctie op. Dat kan later alsnog, als de lidstaat ook na de uitspraak van het Hof in gebreke blijft (zie stap 6).

Het arrest wordt gepubliceerd in het Officiële Publicatieblad van de Europese Unie⁵ en is dus openbaar toegankelijk.

Stap 6: toezicht op naleving

Als het Hof oordeelt dat een lidstaat in gebreke is gebleven, moet de lidstaat snel een einde maken aan die situatie. De Europese Commissie moet erop toezien dat de lidstaat dat ook doet.

Wanneer de Commissie vaststelt dat de lidstaat zich niet houdt aan de uitspraak van het Hof en in gebreke blijft, dan kan de Commissie de zaak opnieuw voor het Hof brengen en om een sanctie vragen. In de praktijk gebeurt dat vrijwel nooit.

Overige bepalingen

Een zaak kan op ieder moment in het proces worden ingetrokken. Dat kan omdat de klacht is ingetrokken of omdat de partijen een compromis sluiten.

Instellingen van de Europese Unie en lidstaten mogen zich altijd mengen in een zaak voor het Hof, en aangeven dat zij het standpunt van een van de partijen ondersteunen.

De inbreukprocedure vindt zijn basis het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie¹⁰ (VwEU):

• - 

  klacht indienen: zesde deel VwEU titel I hoofdstuk 1 vijfde afdeling art. 258¹¹, 259¹²
• - 

  procedure: zesde deel VwEU titel I hoofdstuk 1 vijfde afdeling art. 260¹³

• 1. 

  Deze instelling van de Europese Unie kan worden beschouwd als het 'dagelijks bestuur' van de EU. De leden van de Europese Commissie worden 'Eurocommissarissen' genoemd. Elke Eurocommissaris is verantwoordelijk voor één of meerdere beleidsgebieden.
   
• 2. 

  Momenteel zijn 27 landen lid van de Europese Unie. De meest recente uitbreiding van de Unie vond plaats op 1 juli 2013, met de toetreding van Kroatië. Er wordt verder over uitbreiding gesproken met verschillende landen in Oost-Europa. Het Verenigd Koninkrijk is sinds 31 januari 2020 middernacht geen lid meer van de Europese Unie. Dat was het eerste land dat de EU verliet.
   
• 3. 

  Het in 1952 opgerichte Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ-EU) moet ervoor zorgen dat de wetten en regels die in Europa gemaakt worden, goed worden toegepast. De Europese wetten - het gemeenschapsrecht - moeten in alle lidstaten hetzelfde worden uitgevoerd. Het Hof van Justitie ziet er verder op toe dat het EU-recht in alle lidstaten op dezelfde manier wordt toegepast.
   
• 4. 

  De interne markt is de ruimte zonder binnengrenzen waarin het vrij verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal in de Europese Unie is gewaarborgd. Het begrip interne markt heeft alleen betrekking op het vrij verkeer binnen de Unie en niet op de handel met derde landen. Voor de import van goederen van buiten de Europese Unie hanteren de lidstaten een gemeenschappelijk importtarief.
   
• 5. 

  In het Publicatieblad staat alle nieuwe Europese wetgeving. Daarnaast staan er officiële mededelingen en bekendmakingen in. Het Publicatieblad verschijnt iedere werkdag en wordt uitgegeven in alle officiële talen van de Europese Unie. Voor wetgeving geldt dat de uitgave die in het Publicatieblad staat rechtsgeldig is. Met ingang van 1 juli 2013 is de elektronische uitgave van het PB (e-PB) leidend, voordien was alleen de papieren versie rechtsgeldig.
   
• 6. 

  Een advocaat-generaal doet voorbereidend werk in rechtszaken voor het Europese Hof van Justitie. De advocaten-generaal zijn volstrekt onafhankelijk. Ze doen onderzoek en leggen daarna een 'met redenen omklede conclusie' voor aan het Hof. Het onderzoek is erg uitgebreid en gaat vaak ook in op algemene juridische principes, terwijl de rechters van het Europese Hof alleen de feiten van de zaak zelf behandelen. De conclusies zijn niet bindend, het Hof mag ze naast zich neerleggen. In de praktijk echter, worden de conclusies wel vaak opgevolgd. De conclusies worden met het arrest van het Hof gepubliceerd.
   
• 7. 

  Europese burgers, bedrijven of instellingen kunnen een klacht over wanbeheer van een Europese instelling indienen bij de Europese Ombudsman. Deze stelt naar aanleiding van de klacht een onderzoek in. De meeste klachten betreffen onnodige vertraging bij procedures, weigering om informatie te verstrekken, discriminatie en machtsmisbruik. De Ombudsman kan ook op eigen initiatief een onderzoek instellen.
   
• 8. 

  Een Eurocommissaris is één van de 27 leden van de Europese Commissie en heeft als taak het behartigen van het algemeen belang van de Europese Unie. Iedere commissaris heeft een eigen portefeuille. Een aantal Eurocommissarissen zijn tevens vicevoorzitter van de Commissie.
   
• 9. 

  Dit orgaan controleert de wettigheid en regelmatigheid van alle inkomsten en uitgaven van de Europese Unie. In bredere zin moet zij de financiële belangen van de burger behartigen. De Europese Rekenkamer gaat na of de Europese middelen zo effectief, efficiënt en spaarzaam mogelijk worden ingezet. In die zin is deze instelling het financiële geweten van Europa dat erop toeziet dat de burgers 'waar voor hun geld krijgen'.
   
• 10. 

  Het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VwEU) is een gewijzigde versie van het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap (EG). De gewijzigde versie is in 2009 van kracht geworden. In het VwEU staat wat de bevoegdheden zijn van de Europese Unie, en op welke manier de Europese Unie die bevoegdheden kan uitoefenen. Dit verdrag vormt samen met het Verdrag betreffende de Europese Unie de basis van de Europese Unie.
   
• 11. 

  Indien de Commissie van oordeel is dat een lidstaat een van de krachtens de Verdragen op hem rustende verplichtingen niet is nagekomen, brengt zij dienaangaande een met redenen omkleed advies uit, na deze staat in de gelegenheid te hebben gesteld zijn opmerkingen te maken.
   
• 12. 

  Ieder van de lidstaten kan zich wenden tot het Hof van Justitie van de Europese Unie, indien hij van mening is dat een andere lidstaat een van de krachtens de Verdragen op hem rustende verplichtingen niet is nagekomen.
   
• 13. 

  1. Indien het Hof van Justitie van de Europese Unie vaststelt dat een lidstaat een der krachtens de Verdragen op hem rustende verplichtingen niet is nagekomen, is deze staat gehouden die maatregelen te nemen welke nodig zijn ter uitvoering van het arrest van het Hof.
   
• 14. 

  Het Hof van Justitie neemt een aantal verschillende soorten zaken in behandeling. De instellingen van de Europese Unie, de lidstaten en, in de meeste soorten zaken, bedrijven of individuen kunnen een zaak beginnen bij het Hof van Justitie als anderen zich niet houden aan de Europese regels, als Europese regelgeving of handelingen door een Europese instelling hen onterecht schaadt of wanneer lidstaten of de Europese Unie het nalaten om met regelgeving te komen wanneer zij dat wel hadden moeten doen. Nationale rechters kunnen in een procedure het Hof om advies vragen over de interpretatie van Europese regelgeving.