Christen-Democratisch Appèl (CDA)

Het Christen-Democratisch Appèl (CDA) is een christelijk geïnspireerde partij in het centrum van het politieke spectrum. Henri Bontenbal¹ is momenteel politiek leider van het CDA. De partij werd opgericht op 11 oktober 1980 als fusie van Anti-Revolutionaire Partij² (ARP), Christelijk-Historische Unie³ (CHU) en Katholieke Volkspartij⁴ (KVP).

De partij behaalde bij de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023⁵ 5 zetels, een verlies van 10 zetels ten opzichte van de Tweede Kamerverkiezingenin 2021. De partij heeft zes zetels in de Eerste Kamer en drie zetels in het Europees Parlement.

Het CDA is sinds 2 juli 2024 oppositiepartij, na tussen 2017 en 2024 in de regering te hebben gezeten.

Het CDA neemt sinds 1977 deel aan de Tweede Kamerverkiezingen (in dat jaar met een gemeenschappelijke lijst van de drie partijen die in 1980 in het CDA opgingen: KVP , ARP en CHU ). Hoeveel zetels behaalde de partij per verkiezing en welk kabinet werd vervolgens gevormd?

• * 

  nog niet bekend

CDA is sinds 1977 vertegenwoordigd in de Eerste Kamer. Hoeveel zetels behaalde de partij en met welke lijsttrekker deed de partij mee?

In het beginselprogramma staat dat het CDA politieke vraagstukken op een christendemocratische wijze wil benaderen. De partij aanvaardt de Bijbelse getuigenis van Gods beloften, daden en geboden als de beslissende factoren voor mens, maatschappij en overheid. De overheid is de dienaresse van God.

Belangrijk in de beginselen van het CDA is het uitgangspunt dat de mens de beheerder, de rentmeester, is van de door God geschapen wereld. Ook de overheid dient zich dusdanig te gedragen. De natuur en het natuurlijke leefmilieu moeten gerespecteerd en beschermd worden, zodat 'de vruchten van de schepping aan allen ten goede zullen komen'.

Het partijcongres (algemene ledenvergadering) is het hoogste orgaan. Het 'Dagelijks bestuur' is het hoogste bestuursorgaan binnen de partij.

De partij heeft 332 gemeentelijke afdelingen en 12 provinciale afdelingen. De provinciale afdelingen vormen de schakel tussen de gemeentelijke afdelingen en het landelijke bestuur. De provinciale afdelingen ondersteunen de gemeentelijke afdelingen met bijvoorbeeld trainingen, advies en ondersteuning tijdens de verkiezingscampagnes.

Oprichting

Als gevolg van de ontzuiling en de ontkerkelijking van de maatschappij, liep de kiezersaanhang van de drie confessionele partijen ARP, CHU³ en KVP⁴ vanaf de tweede helft van de jaren 60 terug. Er gingen daarom stemmen op voor een verregaande samenwerking tussen de partijen. Op 23 juni 1973 werd het CDA daarom als federatie van de drie partijen opgericht, met Prof. Steenkamp¹⁹ als voorzitter. Dit federatieve CDA kende ook zogenaamde rechtstreekse leden.

In 1977 namen de drie genoemde partijen onder één noemer en met één kandidatenlijst deel aan de landelijke verkiezingen, nadat er eerder al op gemeentelijke en provinciaal niveau gemeenschappelijke lijsten waren. Eerste lijsttrekker werd Dries van Agt²⁰, op dat moment vicepremier en minister van Justitie in het kabinet-Den Uyl²¹. Hij koos voor een centrumpositie van het CDA ('Wij buigen niet naar links, en wij buigen niet naar rechts').

Op 11 oktober 1980 werd het Christen-Democratisch Appèl definitief als partij opgericht en verdwenen ARP, CHU en KVP.

Dries van Agt

Lijsttrekker Dries van Agt stelde zich op als de politieke tegenhanger van PvdA-leider Den Uyl²². Tijdens het kabinet-Van Agt I²³ (1977-1981) had de gecombineerde lijst van het CDA 49 zetels. Wel was er toen sprake van verdeeldheid, omdat een deel van de Tweede Kamerfractie kritisch was over het beleid van het kabinet-Van Agt-Wiegel. Zij stonden bekend als 'loyalisten²⁴'. Bij de verkiezingen van 1981 waaraan het CDA als partij deelnam behaalde de partij 48 zetels en wederom werd Van Agt minister-president²⁵. Kort na de verkiezingen van 1982²⁶ stapte Van Agt op als politiek leider.

Ruud Lubbers

In de tweede helft van de jaren 80 bleek het CDA, geleid door de pragmatische rooms-katholiek Ruud Lubbers²⁷, zijn politieke verdeeldheid te boven te zijn. In de Tweede Kamerverkiezingen van zowel 1986 als 1989 kwam het als grootste partij uit de strijd te voorschijn. Ook niet-kerkelijke kiezers bleken voor de partij te stemmen.

De kabinetten onder Lubbers kenmerkten zich door een no-nonsense-beleid waarin flink bezuinigd werd om de overheidsfinanciën op orde te brengen.

Bij de landelijke verkiezingen van 1994 kreeg het CDA tot dat moment het grootste verlies uit de Nederlandse parlementaire geschiedenis te verwerken; de partij ging 20 zetels achteruit. Voor de partij betekende dit dat ze in de oppositie plaats moest nemen. Sinds 1918 was het niet meer voorgekomen dat een christelijke partij niet deel uitmaakte van de regering. Politiek leider Elco Brinkman²⁸ ruimde enige tijd na de verkiezingen het veld.

Na Lubbers wisselde het partijleiderschap enkele malen. Na Elco Brinkman kwamen Enneüs Heerma²⁹ (1994-1997), Jaap de Hoop Scheffer³⁰ (1997-2001) en Jan Peter Balkenende³¹ (2001-2010).

Jan Peter Balkenende

Onder Jan Peter Balkenende maakte het CDA in de jaren 2002-2010 opnieuw successen mee. In vier verschillende kabinetten (waaronder één overgangskabinet dat zonder nieuwe verkiezingen tot stand komt) regeerde Balkenende met wisselende partners en werd hij één van de langstzittende premiers uit de na-oorlogse geschiedenis.

Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2010 leed het CDA opnieuw een dramatisch verlies van 20 zetels. Na zich aanvankelijk op de achtergrond te hebben gehouden, bleek interimpartijleider Maxime Verhagen in de zomer van 2010 toch bereid deel te nemen aan het formatieproces. Hoewel veel prominente leden, onder wie oud-ministers Ernst Hirsch Ballin³² en Ab Klink³³, kritisch stonden tegenover de PVV³⁴, accepteerde Verhagen dat in een gedoogconstructie met die partij werd samengewerkt.

De samenwerking met de PVV bleef de partij verdelen. Bij de verkiezingen van 2012 was er wederom verlies. Het CDA behaalde met 13 zetels zijn slechtste resultaat ooit. Verhagen trad in 2012 terug als partijleider. Na een leiderschapsverkiezing volgde het Tweede Kamerlid Sybrand van Haersma Buma³⁵ hem op.

Sybrand van Haersma Buma

Onder leiding van Buma presenteerde het CDA zich als zeer kritische oppositiepartij tegenover het kabinet-Rutte II. De partij hield samenwerking met de regering in veel gevallen af. De christendemocraten hoopten op deze manier hun partij weer een duidelijker profiel te geven.

Bij de verkiezingen van 2017 behaalde het CDA 19 zetels. De partij kreeg een sleutelrol in de formatie en ging deel uitmaken van het kabinet-Rutte III³⁶.

Wopke Hoekstra

De leiding van Wopke Hoekstra kwam in 2021 tot stand na lang getouwtrek over het leiderschap van het CDA. Na een lijsttrekkersverkiezing kwam Hugo de Jonge³⁷ aanvankelijk als lijsttrekker uit de bus voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2021. Hij kon zijn functie van minister van Volksgezondheid in de coronacrisis echter niet combineren met het lijsttrekkerschap. Zo kwam Wopke Hoekstra vlak voor de verkiezingen alsnog als lijsttrekker bovendrijven.

Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 haalde het CDA 15 zetels. Op 12 juni 2021 zei Pieter Omtzigt zijn lidmaatschap van het CDA op. Na zijn terugkeer als zelfstandig lid op 15 september 2021 heeft het CDA daardoor nog 14 zetels. Het CDA is onderdeel van het kabinet Rutte IV³⁸.

Meer over

Kijk voor meer informatie over het CDA op de website van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen.

• 1. 

  Henri Bontenbal (1982) is sinds 18 januari 2022 lid van de Tweede Kamerfractie van het CDA en sinds 5 september 2023 fractievoorzitter. Eerder verving hij van 29 september 2021 tot 28 december 2021 Harry van der Molen, die met ziekteverlof was, en daarvoor van 1 juni 2021 tot 15 september 2021 Pieter Omtzigt. De heer Bontenbal is natuurkundige en was werkzaam als strategy consultant bij netbeheerder Stedin. Hij legt zich al jaren toe op duurzaamheid, energie en milieu, onder andere als medewerker van het Wetenschappelijk Instituut voor het CDA. Als Kamerlid houdt hij zich daarmee ook bezig en daarnaast met het algemene kabinetsbeleid, Europa en migratie en asiel.
   
• 2. 

  De ARP werd op 3 april 1879 opgericht door Abraham Kuyper. Daarmee kwam er een partijverband voor politieke stroming, de antirevolutionairen, die reeds sinds het begin van de 19e eeuw bestond. Zij was de eerste nationale politieke partij. De ARP was een christendemocratische, protestantse partij. In 1980 ging de ARP met KVP en CHU op in het CDA.
   
• 3. 

  De CHU was een christendemocratische politieke partij, die vooral aanhang had onder Nederlands-Hervormden. De CHU kende een los partijverband en daarom was er sprake van een unie. De CHU ontstond in 1908 door samengaan van de Christelijk-Historische Partij en de Friese Bond van christelijk-historischen. In 1980 fuseerde de CHU met ARP en KVP tot het CDA.
   
• 4. 

  De KVP was een christendemocratische partij, die, hoewel zij voor iedereen openstond, vrijwel uitsluitend aanhang had onder de katholieken. De partij was in 1945 de opvolger van de vooroorlogse RKSP. In 1980 fuseerde zij met ARP en CHU tot het CDA. De KVP had met name in sommige streken (Limburg, Noord-Brabant, delen van Gelderland, Twente) een sterke machtspositie.
   
• 5. 

  Op 22 november 2023 waren er Tweede Kamerverkiezingen. Het ging om een vervroegde verkiezing na de val het kabinet-Rutte IV op 7 juli 2023. Tevens lag een voorstel voor over opneming van het correctief referendum in de Grondwet. Oorspronkelijk stonden de volgende verkiezingen gepland voor het voorjaar van 2025.
   
• 6. 

  Het Christen-Democratisch Jongeren Appèl (CDJA) is een onafhankelijke politieke jongerenorganisatie die verbonden is aan het CDA. De jongerenorganisatie kwam tot stand na een fusie van de KVPJO (KVP-Jongeren), ARJOS (ARP-Jongeren) en CHJO (CH-Jongeren). De organisatie is opgericht in 1981 en is lokaal, landelijk en internationaal actief. Het CDJA heeft circa vijftig afdelingen die zich richten op provinciale en lokale politiek.
   
• 7. 

  De fractie van het CDA heeft sinds de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023 5 zetels. Na de verkiezingen van 17 maart 2021 waren dat er 15.
   
• 8. 

  Het Christen-Democratisch Appèl is vanaf 1977 ononderbroken vertegenwoordigd in de Eerste Kamer. De fractie heeft bij de Eerste Kamerverkiezingen van 2023 zes zetels behaald. In 2019-2023 had het CDA negen zetels en van 2015-2019 waren dat er 12.
   
• 9. 

  Theo Bovens (1959) is sinds 13 juni 2023 fractievoorzitter van de CDA-fractie in de Eerste Kamer. Hij was lijsttrekker bij de Eerste Kamerverkiezingen 2023. Hij was van 1 oktober 2011 tot 16 april 2021 Commissaris van de Koning(in) in Limburg. Op 9 april 2021 liet hij weten op te stappen na een door een affaire met subsidies ontstane bestuurscrisis. Eerder was de heer Bovens onder meer adjunct-secretaris van het CDJA, wethouder van Maastricht, voorzitter van het CDA Limburg en voorzitter van de College van Bestuur van de Open Universiteit Nederland. Tevens was hij kroonlid en lid van het dagelijks bestuur van de Sociaal-Economische Raad. Van 2 oktober 2021 tot 1 februari 2022 was hij waarnemend burgemeester van Enschede.
   
• 10. 

  Het CDA is met drie leden vertegenwoordigd in het Europees Parlement (EP). De CDA-leden maken deel uit van de fractie van de Europese Volkspartij (EVP).
   
• 11. 

  Tom Berendsen (1983) is sinds 2 juli 2019 lid van het Europees Parlement. Namens het CDA maakt hij deel uit van de fractie van de Europese Volkspartij. Hij was daarvoor beleidsmedewerker bij het Europees Parlement en adviseur duurzaamheid bij PriceWaterhouseCooper. In het Europees Parlement is de heer Berendsen lid van de commissies voor industrie, onderzoek en energie en voor regionale ontwikkeling. Hij was lijsttrekker voor het CDA bij Europese Parlementsverkiezingen in 2024.
   
• 12. 

  Het CDA nam deel aan de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023 en behaalde 5 zetels. De fractie van het CDA heeft momenteel 14 zetels in de Tweede Kamer. Kamerlid Henri Bontenbal was de lijsttrekker van het CDA.
   
• 13. 

  Hieronder een overzicht van de kansrijke kandidaten en zittende Kamerleden op de lijst
   
• 14. 

  Het CDA neemt sinds 1977 deel aan de Tweede Kamerverkiezingen (in dat jaar met een gemeenschappelijke lijst van de drie partijen die in 1980 in het CDA opgingen: KVP, ARP en CHU). Hoeveel zetels behaalde de partij per verkiezing en welk kabinet werd vervolgens gevormd?
   
• 15. 

  Het CDA haalde bij de Eerste Kamerverkiezingen van 27 mei 2019 9 zetels in de Eerste Kamer. Lijsttrekker was Ben Knapen. Het CDA had voor de verkiezingen 12 zetels in de Eerste Kamer.
   
• 16. 

  Het CDA haalde bij de Eerste Kamerverkiezingen van 27 mei 2019 9 zetels in de Eerste Kamer. Lijsttrekker was Ben Knapen. Het CDA had voor de verkiezingen 12 zetels in de Eerste Kamer.
   
• 17. 

  Het CDA haalde bij de Eerste Kamerverkiezingen van 26 mei 2015 12 zetels in de Eerste Kamer. Lijsttrekker was Elco Brinkman. Het CDA had voor de verkiezingen 11 zetels in de Eerste Kamer.
   
• 18. 

  Het CDA haalde bij de Eerste Kamerverkiezingen van 23 mei 2011 11 zetels in de Eerste Kamer. Lijsttrekker was Elco Brinkman. Het CDA had voor de verkiezingen 21 zetels in de Eerste Kamer.
   
• 19. 

  Katholieke hoogleraar en 'geestelijke vader' van het CDA. Leidde met groot enthousiasme en vasthoudendheid de federatie van KVP, ARP en CHU en het fusieproces van die drie partijen, dat in 1980 uitmondde in het CDA. Was aanvankelijk ondernemer in de conservenindustrie en daarna hoogleraar sociaal recht in Eindhoven. Leidde ook een pastoraal concilie over vernieuwing van de Nederlandse katholieke kerk. Stond enige jaren bekend als 'Rooie Piet', maar was wel de architect van het centrumrechtse kabinet-Biesheuvel. Politieke peetvader van Dries van Agt. Als Eerste Kamervoorzitter leidde hij de vergaderingen met kenmerkende roomse blijmoedigheid. Na zijn afscheid als Kamervoorzitter nog acht jaar 'gewoon' senator. Samenbindende figuur die overeenkomstig de leer van Thomas van Aquino inzet voor de publieke zaak als opdracht zag.
   
• 20. 

  CDA-voorman, jurist en premier van KVP-huize. Stond als hoogleraar strafrecht bekend als vernieuwingsgezind en bracht als minister van Justitie belangrijke wetten tot stand. Vicepremier in het kabinet-Den Uyl. Kwam in de kabinetten-Biesheuvel en -Den Uyl diverse malen in politieke problemen, onder meer door discussies over de vrijlating van de Drie van Breda, de abortuskwestie en de affaire-Menten. Werd in 1977 de eerste leider van het CDA en was daarna vijf jaar premier. Was toen de politieke tegenvoeter van PvdA-leider Den Uyl; even populair bij zijn achterban als verguisd door zijn tegenstanders. Stapte na de verkiezingen van 1982 op als politiek leider. Nadien Commissaris van de Koningin in Noord-Brabant en EG-ambassadeur. Relativeerde de politiek en zichzelf, maar was tactisch sterk. Formuleerde zorgvuldig en viel op door zijn kleurrijke en soms archaïsche taalgebruik.
   
• 21. 

  Dit kabinet wordt beschouwd als het meest links-progressieve kabinet uit de parlementaire geschiedenis. Het kwam tot stand na de moeizame formatie die volgde op de verkiezingen van 1972 en was de opvolger van de kabinetten-Biesheuvel I en II. Het bestond uit bewindslieden van de PvdA, D'66, PPR, KVP en ARP onder leiding van PvdA'er Joop den Uyl.
   
• 22. 

  Gedreven PvdA-ideoloog en -politicus en econoom. Voor sommigen 'ome Joop', voor anderen de verpersoonlijking van verfoeilijk socialisme. Kwam vanuit de journalistiek in de 'denktank' van de PvdA en werd in 1956 Tweede Kamerlid. Stapte in 1962 over het wethouderschap van economische zaken in Amsterdam en stimuleerde onder andere de industrievestiging. In 1965 minister van Economische Zaken in het kabinet-Cals. Volgde in 1966 Vondeling op als partijleider. Zou tot 1986 het gezicht van de PvdA zijn. Het door hem geleide kabinet ging als het meest linkse de geschiedenis in. Kon het succes bij de verkiezingen van 1977 niet omzetten in hernieuwde regeermacht. Zijn derde optreden als minister (ditmaal van Sociale Zaken onder Van Agt) verliep teleurstellend. Ondanks herstel in 1982 bleef zijn partij buiten het kabinet. Erudiet analyticus en scherp debater, die door zijn gedrevenheid echter soms drammerig overkwam.
   
• 23. 

  Dit kabinet van CDA en VVD kwam na een lange formatieperiode tot stand, nadat vorming van een tweede kabinet-Den Uyl was mislukt. Hoewel de PvdA bij de verkiezingen van 1977 de grootste partij was geworden, werd CDA-leider Dries van Agt premier.
   
• 24. 

  Met de Loyalisten werd een groep van zes, later zeven CDA-Tweede Kamerleden bedoeld, die het op 29 november 1977 tussen CDA en VVD gesloten regeerakkoord afwees, maar wel bereid was het te vormen kabinet-Van Agt I loyaal te steunen. De naam werd later ook breder gebruikt om de CDA-Kamerleden mee aan te duiden, die kritisch stonden tegenover het kabinet-Van Agt I.
   
• 25. 

  De minister-president, ook wel premier genoemd, is voorzitter van de ministerraad. In die functie coördineert de premier het regeringsbeleid. De minister-president is ook de minister van Algemene Zaken. De huidige minister-president is Dick Schoof.
   
• 26. 

  Op 8 september 1982 waren er vervroegde verkiezingen voor de Tweede Kamer. Deze waren nodig nadat het kabinet-Van Agt I al na acht maanden ten val was gekomen. De PvdA won de verkiezingen, maar kon desondanks geen aanspraak maken op regeringsdeelname. Onder leiding van Ed Nijpels maakte de VVD forse groei door, vooral ten koste van D'66. De komst van de extreemrechtse Centrumpartij zorgde voor veel beroering.
   
• 27. 

  Christendemocraat die twaalf jaar minister-president was. Werd in 1973 als jonge ondernemer minister van Economische Zaken in het kabinet-Den Uyl. Na zijn ministerschap en een jaar 'gewoon' Kamerlid voorzitter van de CDA-fractie. Was vier jaar steunpilaar van het kabinet-Van Agt/Wiegel. Na het mislukte kabinet-Van Agt/Den Uyl werd hij in 1982 premier en CDA-leider. Voerde in kabinetten met de VVD een 'no-nonsense'-beleid dat zorgde voor economisch herstel en vermindering van de staatsschuld. Leidde het CDA in 1986 naar verkiezingswinst en wist die in 1989 te consolideren. Werd daarna premier van een kabinet met de PvdA. Een meester in het vinden van compromisteksten, die vaak tot stand kwamen op zijn werkkamer, het torentje. Na zijn premierschap ontging hem het voorzitterschap van de Europese Commissie en de functie secretaris-generaal van de NAVO. Werd later wel onverwacht Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen, maar trad in 2005 voortijdig terug. Harde werker, manager.
   
• 28. 

  Vooraanstaand en ambitieus CDA-politicus en partijleider. Zoon van een antirevolutionaire burgemeester. Maakte als ambtenaar snel carrière en werd op jeugdige leeftijd minister in het kabinet-Lubbers I. Voerde op nogal zakelijke wijze een bezuinigingsbeleid op het gebied van welzijn, jeugdwerk en cultuur. Bedacht de term 'zorgzame samenleving'. Bracht een nieuwe Mediawet tot stand. Werd in 1989 fractieleider van het CDA en was een kritisch volger van het kabinet-Lubbers/Kok. In 1993 aangewezen als opvolger van Lubbers en voorbestemd om premier te worden. Lubbers nam tijdens de verkiezingscampagne echter afstand van hem, er kwam kritiek op zijn manier van campagnevoeren en het CDA verloor. Verliet toen de politiek. Na 1995 een invloedrijk bestuurder, onder meer als voorzitter van de belangenorganisaties van bouwondernemingen. Was in 2011-2019 CDA-fractievoorzitter in de Eerste Kamer.
   
• 29. 

  Friese antirevolutionair, die als wethouder van havenzaken een belangrijke rol speelde in de Amsterdamse politiek. Werd daarna staatssecretaris, eerst kort van buitenlandse handel, vervolgens van volkshuisvesting. Bracht de Huisvestingswet tot stand en herstructureerde de financiering van de woningbouw. Werd in 1994 als opvolger van Brinkman fractieleider van het CDA en oppositieleider. Wist zich die rol niet goed eigen te maken, ook al omdat hij in zijn partij en vooral in zijn fractie niet steeds voluit gesteund werd. Trad in in 1997 af. Kort daarna moest hij vanwege ziekte het burgemeesterschap van Hilversum weigeren. Overleed in 1999. Noeste werker, vasthoudend bestuurder, politicus wars van flauwekul en opsmuk.
   
• 30. 

  CDA-politicus en diplomaat. Begon zijn loopbaan als ambassadesecretaris in Ghana en werd later secretaris van de minister van Buitenlandse Zaken. Kreeg als Tweede Kamerlid snel een goede naam als woordvoerder asielbeleid en buitenlandse zaken en volgde in 1997 Heerma op als fractievoorzitter. Slaagde er echter niet in de neergang van zijn partij om te buigen en aan zijn politiek leiderschap kwam najaar 2001 een einde na een machtsstrijd met partijvoorzitter Van Rij. Maakte in juli 2002 een comeback als minister van Buitenlandse Zaken in het kabinet-Balkenende I. Stond bekend als atlanticus en zijn benoeming in december 2003 tot secretaris-generaal van de NAVO was daar feitelijk een logisch uitvloeisel van. Hij bekleedde aan de Leidse universiteit de Pieter Kooijmans-leerstoel. Is sinds 2018 minister van staat. Sportieve telg van een bekende Amsterdamse familie.
   
• 31. 

  Zeeuwse CDA-politicus die negen jaar partijleider en acht jaar premier was. Afkomstig uit de wetenschap en partijideoloog, die eigen verantwoordelijkheid van burgers voorstond. Als Tweede Kamerlid financieel woordvoerder. Werd in 2001 onverwacht lijsttrekker van het CDA na de machtstrijd tussen De Hoop Scheffer en Van Rij. Leidde vanaf 2002 als premier kabinetten van wisselende samenstelling in een na de moord op Fortuyn politiek instabiele periode. Probeerde terugkeer van 'normen en waarden' op de politieke agenda te zetten. Nadat zijn tweede kabinet diverse hervormingen had doorgevoerd, was zijn vierde kabinet op dat punt minder daadkrachtig. Een bankencrisis werd wel bezworen. In zijn publieke optredens soms wat onhandig, maar niettemin - of juist daardoor - lange tijd populair en succesvol. De verkiezingen van 2010 verliepen voor zijn partij echter desastreus, waarna hij de politiek verliet. Sinds 2022 minister van staat.
   
• 32. 

  Christendemocratische rechtsgeleerde en politicus die twee perioden minister van Justitie was. Zoon van een Joodse, Duitse vluchteling. Stapte in 1989 over van de Tilburgse universiteit naar het kabinet-Lubbers III en had aanvankelijk het imago van een studeerkamergeleerde en zedenmeester. Trad kort voor de verkiezingen van 1994 af vanwege de IRT-affaire en werd nadien Tweede en Eerste Kamerlid. Werd in 2000 staatsraad, maar keerde in 2006 terug als minister van Justitie en bleef dat opnieuw vier jaar. Was in 2010 tevens minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Bekwaam wetgever die als vurig verdediger van de rechtsstaat gezag had. Workaholic en voor alles jurist.
   
• 33. 

  Op Goedereede geboren CDA-ideoloog, Kamerlid en minister. Socioloog, die als directeur van het Wetenschappelijk Instituut voor het CDA, nauw samenwerkte met Jan Peter Balkenende en als ambtenaar van Justitie met Piet-Hein Donner. Werd in 2003 Eerste Kamerlid en maakte in februari 2007 de overstap naar het kabinet-Balkenende IV, waarin hij minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport was. Pleitbezorger van eigen verantwoordelijkheid en marktwerking in de zorg. Kwam met een rookverbod voor de horeca. Na de verkiezingen van 2010 werd hij als Tweede Kamerlid en secondant bij de formatie voornaamste tegenstander van samenwerking met de PVV; een opstelling die hem tot dissident maakte en tot zijn snelle vertrek leidde. Sinds mei 2011 is hij deeltijd-hoogleraar zorg, arbeid en politieke sturing aan de VU en in 2014-2021 zat hij in de directie van zorgverzekeraar VGZ.
   
• 34. 

  De Partij voor de Vrijheid (PVV) is een populistische partij, met zowel conservatieve, 'rechtse' als 'linkse' standpunten. De PVV is op 22 februari 2006 geregistreerd bij de Kiesraad door Geert Wilders, na zijn vertrek bij de VVD. Hij is sindsdien ook de politiek leider.
   
• 35. 

  Sybrand van Haersma Buma (1965) is sinds 26 augustus 2019 burgemeester van Leeuwarden. Hij was van 12 oktober 2010 tot 21 mei 2019 fractievoorzitter van het CDA in de Tweede Kamer en van 23 mei 2002 tot 29 mei 2019 Tweede Kamerlid. Bij de verkiezingen in van 2012 en 2017 was hij lijsttrekker van het CDA. De heer Buma was beleidsmedewerker justitie en plaatsvervangend ambtelijk secretaris van de CDA-Tweede Kamerfractie. In de Tweede Kamer hield hij zich tot hij fractievoorzitter werd vooral bezig met justitie (veiligheidsbeleid). Hij was fractiesecretaris en had zitting in het Presidium van de Kamer.
   
• 36. 

  Dit kabinet van VVD, D66, CDA en ChristenUnie kwam na de tot dan langste formatie sinds 1945 tot stand. Zeven maanden na de verkiezingen van 15 maart 2017 stond er een opvolger van het kabinet-Rutte II op het bordes. Voor premier Mark Rutte was het de derde keer dat hij een kabinet leidt. Het kabinet bood op 15 januari 2021 ontslag aan, vanwege de harde conclusies van het parlementair onderzoek kinderopvangtoeslag. Hiermee werd het kabinet, en de leden hiervan, demissionair. Deze demissionaire periode zou 360 dagen duren, een record.
   
• 37. 

  Hugo de Jonge (1977) was van 5 september 2023 tot 2 juli 2024 minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in het kabinet-Rutte IV. Daarvoor was hij tussen 10 januari 2022 en 5 september 2023 minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening in dat kabinet. Daarvoor was hij viceminister-president en minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport in het kabinet-Rutte III. In dat kabinet nam hij op 19 maart 2020 de taken over van de afgetreden minister Bruins en werd hij met name verantwoordelijk voor de (medische) aanpak van de coronacrisis. De heer De Jonge was in 2010-2017 voor het CDA wethouder van onderwijs, jeugd en (sinds 2014) zorg in Rotterdam. Eerder was hij politiek assistent van de onderwijsbewindslieden Maria van der Hoeven en Marja van Bijsterveldt. Hij begon zijn loopbaan als onderwijzer en was later ook ambtenaar op OCW. Sinds 15 september 2024 is hij waarnemend commissaris van de Koning in Zeeland.
   
• 38. 

  Dit kabinet van VVD, D66, CDA en ChristenUnie kwam na de langste formatie sinds de Tweede Wereldoorlog tot stand. Negen maanden na de verkiezingen van 17 maart 2021 en bijna een jaar na de ontslagneming van het kabinet-Rutte III stond er een nieuw kabinet op het bordes. Premier Mark Rutte leidde voor de vierde keer een kabinet.
   
• 39. 

  Op 11 oktober 1980 werd het CDA opgericht als nieuwe partij. Daarvoor bestond het CDA al sinds 1973 als federatief verband van KVP, ARP en CHU. De gedachte aan fusie ontstond in de jaren zestig toen de drie partijen te maken kregen met fors zetelverlies. Na een moeizaam proces, waarbij met name de grondslag ter discussie stond, slaagden de drie partijen er onder leiding van Piet Steenkamp in tot een fusie te komen.