Mr. P.S. (Pieter) Gerbrandy - Hoofdinhoud

Fries, jurist, hoogleraar, maar bovenal oorlogspremier. Was gedeputeerde in Friesland en hoogleraar handels- en procesrecht aan de VU en al in 1929 kandidaat-minister. Trad in 1939 tegen de zin van zijn partij toe tot het tweede kabinet-De Geer i en werd in september 1940 door de koningin aangezocht als premier, omdat hij, anders dan De Geer, onvoorwaardelijk streed voor herwinning van de vrijheid. Inspireerde vanuit Londen met zijn kenmerkende stemgeluid in radiopraatjes het verzet. Trad als premier vaak zonder overleg met collega's op, hetgeen tot de nodige conflicten leidde. Na de oorlog was hij fel opposant tegen de Indiëpolitiek van de kabinetten-Drees. Trok zich als Kamerlid vaak weinig aan van de lijn die door de fractie was uitgestippeld. Zette zich sterk in voor een gelijkwaardige positie van de Friese taal. Solist, eigengereid, maar ook standvastig en oprecht.

ARP
functie(s) in de periode 1939-1959: lid Tweede Kamer, minister

• - 

  lid gemeenteraad te Sneek, van 25 april 1917 tot januari 1920
• - 

  lid Provinciale Staten van Friesland, van 1 juli 1919 tot september 1930
• - 

  lid Gedeputeerde Staten (belast met financiën) van Friesland, van 13 januari 1920 tot 16 september 1930
• - 

  hoogleraar handelsrecht, burgerlijk procesrecht en faillissementsrecht, Vrije Universiteit te Amsterdam, van 26 september 1930 tot 10 augustus 1939
• - 

  minister van Justitie, van 10 augustus 1939 tot 21 februari 1942
• - 

  voorzitter van de ministerraad, van 3 september 1940 tot 25 juni 1945
• - 

  minister van Koloniën ad interim, van 17 november 1941 tot 21 februari 1942 (na het aftreden van minister Welter)
• - 

  minister van Koloniën, van 21 februari 1942 tot 21 mei 1942
• - 

  minister voor Algemene Oorlogsvoering van het Koninkrijk, van 21 mei 1942 tot 25 juni 1945
• - 

  minister van Justitie ad interim, van 23 februari 1945 tot 25 juni 1945
• - 

  lid Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 27 juli 1948 tot 3 juli 1956
• - 

  lid commissie van onderzoek buitenlandse perspublicaties over het Hof, van 28 juni 1956 tot 24 augustus 1956 (samen met Beel en Tjarda van Starkenborgh Stachouwer)
• - 

  lid Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 23 oktober 1956 tot 20 maart 1959

• - 

  minister van staat, van 5 april 1955 tot 7 september 1961

• - 

  belast met de reconstructie van het kabinet, van 1 juli 1941 tot 26 juli 1941 (in Londen)
• - 

  kabinetsformateur, van 8 februari 1945 tot 22 februari 1945 (in Londen)

U ziet een selectie van de loopbaan. In de uitgebreide versie is de gehele loopbaan in te zien.

In de uitgebreide versie is een overzicht van partijpolitieke functies opgenomen.

• - 

  lid Nederlandse delegatie naar de Tweede Conferentie van parlementsleden uit de NAVO-landen, van 19 november 1956 tot 23 november 1956
• - 

  lid Raad van Beheer N.V. dok- en scheepsbouw-maatschappij "Verolme", van januari 1955 tot 7 september 1961

• - 

  voorzitter begrotingscommissie voor Justitie (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van 29 september 1949 tot 15 september 1950
• - 

  tweede ondervoorzitter Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 3 februari 1953 tot 3 juli 1956 (gekozen als opvolger van Mr. Terpstra)

• - 

  erevoorzitter Vereniging voor Christelijke Schoolonderwijs te Sneek, vanaf 1930
• - 

  lid erecomité tot huldiging van Pieter Jelles Troelstra

U ziet een selectie van de nevenfuncties. In de uitgebreide versie is een overzicht van nevenfuncties in te zien.

In de uitgebreide versie is een overzicht van de opleiding(en) opgenomen.

• - 

  Hield zich als Tweede Kamerlid onder meer bezig met justitie. Sprak ook regelmatig over buitenlandse politiek en Overzeese Rijksdelen.
• - 

  Interpelleerde op 21 december 1950 de ministers s'Jacob en Van Maarseveen over de repatriëring van ex-KNIL-militairen (met name Ambonezen)
• - 

  Interpelleerde op 16 maart 1955 minister-president Drees over het vervoer van troepen door de Koninklijke Parketvaart Maatschappij

In de uitgebreide versie is een overzicht van opvallend stemgedrag opgenomen.

• - 

  Op 30 november 1954 hield hij, naast Kamervoorzitter Kortenhorst en premier Drees, in de Tweede Kamer een toespraak naar aanleiding van de 80e verjaardag van sir Winston Churchill
• - 

  Werd in 1956 opnieuw Tweede Kamerkandidaat na een voorkeursactie voor hem in de ARP. De partijleiding vond hem te solistisch.
• - 

  Liet zich in juni 1956 vanwege zijn lidmaatschap van het driemanschap dat de Greet Hofmansaffaire onderzocht niet beëdigen als Tweede Kamerlid

• - 

  In de hal van het Tweede Kamergebouw staat een borstbeeld van hem
• - 

  Zijn schoonvader, Johannes Cornelis Sikkel, was predikant en voorman van de christelijk-sociale beweging
• - 

  Zijn vader was 14 jaar wethouder van Wymbritseradeel en lid van Provinciale Staten van Friesland (1892-1904)

• - 

  Zei op 4 september 1944 in een radiotoespraak: "Nu de geallieerde legers in hun onweerstaanbare opmars de Nederlandse grens overschreden hebben, wil ik u, uit naam van ons allen, hartelijk welkom toeroepen op onze vaderlandse bodem." Hij ontketende daarmee 'Dolle Dinsdag'. Feitelijk stond in de door Radio Oranje-medewerker Van den Broek overhandigde tekst 'de Nederlandse grens genaderd'. Gerbrandy maakte daar zelf - op grond van onbevestigde berichten - van: 'de Nederlandse grens overschreden'.
• - 

  Toen de socialistische minister Albarda zich er bij hem over beklaagde dat Gerbrandy geen overleg had gepleegd over het afkondigen van de spoorwegstaking in bezet Nederland, zei hij: "Maar Albarda, jullie waren in 1903 toch ook al voor staken?".
• - 

  Als functionerend Tweede Kamervoorzitter sprak hij op 14 december 1953 tijdens een Tweede Kamervergadering die na middernacht werd voorgezet de woorden: "Wie flauw wil valt, valle flauw." [de woorden staan overigens niet in de Handelingen]. De communist Gortzak vond dat het te laat werd bij een begrotingsbehandeling, maar Gerbrandy zei als minister eens tot half drie te zijn doorgegaan.

• - 

  Stond in 1918 bij de Tweede Kamerverkiezingen op een onverkiesbare plaats op de ARP-kandidatenlijst in de kieskring XIV t/m XVII (Overijssel, Noord)
• - 

  Was in 1948 en 1952 bij de Tweede Kamerverkiezingen derde op de ARP-kandidatenlijst

• - 

  lid Eerste Kamer, september 1937 (na het niet aannemen van zijn benoeming door T. Nauta, H.W. van Marle en S. Sijtsma; de vacature werd vervuld door R.H. Woltjer)
• - 

  Commissaris van de Koningin in Friesland, 1945

• - 

  "De rode advocaat"
• - 

  "The Walrus"
• - 

  "Sherrybrandy" (bijnaam die Churchill hem gaf)

U ziet een selectie van wetenswaardigheden. In de uitgebreide versie is een overzicht van wetenswaardigheden opgenomen.

• - 

  "Pieter Sjoerd Gerbrandy" (Tentoonstellingscatalogus Algemeen Rijksarchief, 1985)
• - 

  C. Bremmer, D.Th. Kuiper en A. Postma, "Pieter Sjoerds Gerbrandy" (1985)
• - 

  W.F. de Gaay Fortman, "Gerbrandij, Pieter (1885-1961)", in: Biografisch Woordenboek van Nederland, deel I, 195
• - 

  J. de Bruijn, "Factotum en profeet. Mr. Pieter Sjoerds Gerbrandy als Kamerlid (1948-1959)", in: "De sabel van Colijn. Biografische opstellen over religie en politiek in Nederland" (2011)
• - 

  C. Fasseur, "Eigen meester, niemands knecht. Het leven van Pieter Sjoerds Gerbrandy. Minister-president in de Tweede Wereldoorlog" (2014)
• - 

  Persoonlijkheden in het Koninkrijk der Nederlanden in woord en beeld (1938)

In de uitgebreide versie is een overzicht van publicaties opgenomen.

In de uitgebreide versie zijn, indien bekend, de familierelaties opgenomen.

Speciaal voor de verkiezingen voor de Tweede Kamer zijn de biografieën van alle kansrijke (volgens de peilingen) kandidaten in uitgebreide vorm raadpleegbaar op parlement.com.

Voor de overige ruim 5000 biografieën geldt het volgende:

In het digitale biografisch archief van de Stichting PDC, partner van het Montesquieu Instituut, is een uitgebreide versie aanwezig met bijvoorbeeld partijpolitieke functies, maatschappelijke nevenfuncties, parlementaire activiteiten, opleiding en wetenswaardigheden. Voorlopig is het beschikbaar stellen van uitgebreide biografieën, en/of daarop gebaseerde statistische gegevens, opgeschort. Wilt u een uitgebreide biografie inzien? Laat het ons weten als u daar belangstelling voor heeft.