Verkiezingen - hoe werkt het? - Main contents
Alle Nederlanders van 18 jaar en ouder mogen Tweede Kamerleden, Statenleden en raadsleden kiezen. Alles rond de verkiezingen is geregeld in de Kieswet i. De wijze waarop de verkiezingen plaatsvinden, noemen we het kiesstelsel i.
Bij verkiezingen spelen partijen een belangrijke rol. Zij stellen een programma op en een kandidatenlijst en hun lijsttrekker i en politiek leider i voert de verkiezingscampagne aan. In Nederland kennen we evenredige vertegenwoordiging i: partijen krijgen zetels al naar gelang het aantal verkregen stemmen.
Ook de leden van het Europees Parlement worden gekozen. Dat gebeurt afzonderlijk in alle EU-lidstaten door de kiezers van het betreffende land.
Een democratie i wordt onder andere gekenmerkt door vrije, geheime en algemene verkiezingen waarbij het volk een volksvertegenwoordiging kiest. Volgens artikel 4 i van onze Grondwet mogen dan ook alle Nederlanders kiezen en gekozen worden, behalve bij de wet gestelde beperkingen.
Kiezers brengen een stem uit op een kandidaat die op het stembiljet staat. Zij krijgen daarvoor een oproep. Er is geen stem- of opkomstplicht. Voor de kandidaatstelling gelden regels. Zo moeten politieke groeperingen die kandidatenlijsten inleveren zich laten registeren. Verder moeten ondersteuningsverklaringen worden ingeleverd.
De stemmen worden in ieder stembureau geteld en de uitslagen per gemeente verzameld. De stemming is geheim. Het Centraal Stembureau (de Kiesraad ) stelt uiteindelijk de uitslag vast en bepaalt wie er zijn gekozen.
Op de verkiezingsdag zijn de stembureaus van half acht 's ochtends tot negen uur 's avonds open. Iedereen die stemgerechtigd is, kan dan zijn stem uit brengen. Een kiezer krijgt een stembiljet overhandigd. Wie niet zelf kan stemmen, kan iemand anders machtigen i. Een stembureau is verantwoordelijk voor een ordelijk verloop en voor het tellen van de stemmen. Het bestaat uit minimaal drie leden die door burgemeester en wethouders worden benoemd.
Voorkeurstemmen zijn stemmen die niet op de nummer 1 van de kandidatenlijst (de lijsttrekker i) worden uitgebracht, maar op een andere kandidaat van dezelfde lijst. Dit komt vaak voor. Zo zijn er bijvoorbeeld altijd veel kiezers die op de (hoogstgeplaatste) vrouwelijke kandidaat stemmen. Ook bekendheid van een kandidaat in een bepaalde regio speelt soms een rol.
De wijze waarop de volksvertegenwoordiging wordt gekozen, noemen we het kiesstelsel. Dit stelsel is medebepalend voor het type volksvertegenwoordiging en het type bestuur dat een land heeft. In Nederland hebben we evenredige vertegenwoordiging. Landen zoals Groot-Brittannië, Frankrijk en de Verenigde Staten hebben een meerderheidsstelsel.