Rechter stelt bewaarplicht buiten werking - Main contents

Rechter stelt bewaarplicht buiten werking

Door Joost Schellevis, woensdag 11 maart 2015 10:37, 301 reacties • Feedback

De bewaarplicht moet buiten werking worden gesteld. Dat heeft de voorzieningenrechter in Den Haag bepaald, in een zaak die was aangespannen door providers en andere organisaties. Volgens de rechter is de inbreuk op de privésfeer te groot.

Uit het vonnis blijkt dat de bewaarplicht, die dicteert dat de locatie en andere metadata van internet- en telefoongebruikers een halfjaar tot een jaar moeten worden bewaard, buiten werking moet worden gesteld. Volgens de rechter maakt de wet in zijn huidige vorm inbreuk op het Europese mensenrechtenverdrag.

"Je kunt zeggen dat de wet nu van tafel is", zegt advocaat Otto Volgenant van de eisers. Dat geldt ook voor providers die zich niet bij de zaak hebben aangesloten. "Privacy First heeft de zaak namelijk aangespannen namens alle burgers, en de rechter zegt vrij algemeen: de wet is buiten werking gesteld."

De zaak werd aangespannen door onder andere privacyorganisatie Privacy First, internetprovider BIT en de Nederlandse Vereniging van Journalisten. Ook twee voip-providers, SpeakUp en Voys, voegden zich bij de zaak, evenals de branchevereniging voor strafrechtadvocaten.

In het vonnis erkent de rechtbank dat het opheffen van de bewaarplicht nadelige gevolgen kan hebben voor het opsporen en veroordelen van misdadigers. Dat rechtvaardigt echter niet dat deze inbreuk op de privacy blijft voortbestaan, aldus de rechter. Inbreuk op het Europese mensenrechtenverdrag mag volgens de rechter namelijk enkel als dat 'strikt noodzakelijk' is.

De rechter ergert zich er onder meer aan dat er geen onafhankelijke partij als een rechtbank is die controleert of de overheid zich wel aan de regels houdt bij het opvragen van gegevens die onder de bewaarplicht vallen. Volgens de overheid is het Openbaar Ministerie dat, maar de rechtbank vindt het OM geen onafhankelijke partij. Ook zijn er geen waarborgen die ervoor zorgen dat de bewaarplicht enkel wordt gebruikt om ernstige criminaliteit te bestrijden, aldus de rechtbank. Die zouden er wel moeten zijn.

"Het is een geweldige uitspraak, schitterend dat de bewaarplicht van tafel is", aldus directeur Vincent Böhre van Privacy First. Volgens hem is het vonnis 'baanbrekend'. "Het gebeurt zelden dat een wet in een kort geding buiten werking worden gesteld", zegt hij. "Internetproviders moeten nu stoppen met het bewaren van de gegevens." Het ministerie van Veiligheid en Justitie had nog geen reactie.

Het is nog niet bekend of andere providers dan BIT, SpeakUp en Voys meteen zullen stoppen met de opslag van de bewaarplichtdata. Alleen de provider Tweak heeft aangegeven per direct te zullen stoppen met de opslag. "Wij zijn erg blij met deze uitspraak", aldus Tweak. Ziggo en UPC kunnen nog niet aangeven of ze dat ook zullen doen. "We bestuderen de uitspraak nog", aldus woordvoerder Erik van Doeselaar van beide kabelaars, die momenteel aan het fuseren zijn tot één provider. KPN was woensdagochtend niet bereikbaar voor commentaar.

Providers moesten gegevens over bellen, zoals de vraag wie met wie belt en sms't, een jaar bewaren. Gegevens over internetgebruik, zoals wie met wie mailt en wanneer een internetsessie wordt opgezet, moesten een halfjaar worden bewaard. Ook met welke zendmasten een gebruiker een verbinding heeft, werd bijgehouden. Daaruit is de locatie van gebruikers af te leiden.

Overigens betekent het afschaffen van de bewaarplicht niet dat de overheid helemaal geen gegevens meer kan opvragen bij providers. Mobiele providers houden voor facturering bijvoorbeeld doorgaans bij wie met wie belt, en die gegevens kunnen nog steeds worden opgevraagd. Providers hoeven de data echter niet meer verplicht een jaar op te slaan.

Eerder werd de Europese richtlijn waarop de Nederlandse bewaarplicht is gebaseerd, ongeldig verklaard door het Europese Hof van Justitie. Het Nederlandse kabinet stelde de Nederlandse bewaarplicht toen echter niet buiten werking, maar besloot dat de wet enigszins zal worden aangepast. Zo zou het moeilijker worden om data op te vragen. Het kabinet wilde dat de bestaande wet in de tussentijd geldig zou blijven.

Dat was tegen het zere been van de organisaties die de rechtszaak aanspanden. "Wij willen dat de Staat zich aan het Europese recht houdt", pleitte een van de advocaten van de eisers tijdens de zitting drie weken geleden. "Daarom moet de bewaarplicht buiten werking worden gesteld, totdat de wet in lijn is gebracht met de Europese regelgeving." De organisaties eisten niet dat de al verzamelde data moet worden verwijderd, enkel dat er geen nieuwe data wordt vastgelegd.

Volgens de overheid is de bewaarplicht echter een cruciaal wapen in de strijd tegen de misdaad. Advocaten van de overheid voerden tijdens de zitting aan dat de bewaarplicht nodig is omdat traditionele misdaad steeds vaker op internet plaatsvindt, en omdat internet heeft gezorgd voor nieuwe soorten misdrijven zoals 'grooming' - het verleiden van kinderen - en hacken.

Update, 16:05: Het ministerie van Veiligheid en Justitie zegt de beslissing van de rechtbank te betreuren en denkt na over een hoger beroep. "Inmiddels is er een wetsvoorstel dat voorziet in aanpassing van de Wet bewaarplicht. De inhoud van het vonnis wordt betrokken bij het wetsvoorstel, zodat de bescherming van de persoonlijke levenssfeer van de betrokkenen afdoende is gewaarborgd. Het vonnis laat daarvoor alle ruimte. Het is voor de opsporing en vervolging van groot belang dat het wetsvoorstel zo spoedig mogelijk in werking kan treden."