Troonrede 1948 (volledige tekst) - Main contents

De troonrede 1948 begon met een terugblik op de troonswisseling en ging daarna onder meer in op de kwestie-Indonesië en de gespannen internationale toestand.

In de integrale tekst van de troonrede 1948 is door de redactie structuur aangebracht, zodat u snel tussen de onderdelen kunt navigeren.

Leden der Staten-Generaal,

Slechts korte tijd is verlopen sedert ik, nadat mijn Moeder afstand deed van de troon en de regering door mij werd aanvaard, in Uw midden de eed aflegde en werd ingehuldigd.

Met ontroering en dankbaarheid denk ik terug aan de wijze, waarop het 50-jarig regeringsjubileum van mijn Moeder werd gevierd en bij de troonwisseling alom uiting werd gegeven aan warme gevoelens van aanhankelijkheid ten opzichte van Haar - en aan de wijze, waarop men mij heeft welkom geheten. De herinnering aan dit alles zal mij sterken bij het vervullen van de taak, die op mijn schouders is gelegd.

Groot zal de inspanning zijn, die van ons allen wordt gevergd om het hoofd te bieden aan de moeilijkheden, waarvoor het nog zo waar onder oorlogsgevolgen lijdende Koninkrijk gesteld is in een wereld, die nog geen wezenlijke vrede kent. 

De grote verwachtingen, die de samenwerking der Geallieerden in de strijd had opgewekt ook ten aanzien van samenwerking in de vrede, zijn niet in vervulling gegaan. Scherpe tegenstellingen blijven zich openbaren. De Regering zal voortgaan om in het kader der Verenigde Naties te streven naar versterking der internationals gemeenschapsgedachte.

Bijzondere aandacht wijdt zij aan de ontwikkeling van de kernen van internationale aaneensluiting, die in de Unie tussen Nederland, België en Luxemburg en de samenwerking der Vijf-Mogendheden ingevolge het Verdrag van Brussel reeds haar levensvatbaarheid hebben bewezen. 

Een spoedige totstandkoming van de Economische Unie met België en Luxemburg acht de Regering van groot gewicht. Zij werkt met kracht mede aan het wegnemen van de hinderpalen, die aan de realisering dier Unie in de weg staan.

Ook op sociaal-cultureel gebied wordt nauwer samenwerking binnen de Benelux, zowel als in verband met het Vijf-Mogendhedenverdrag voorbereid. In het bijzonder op het gebied van de gezondheidszorg is de werkzaamheid van Nederlandse zijde in de internationale sfeer toegenomen, mede door de totstandkoming van de Wereld Gezondheids Organisatie.

De toestand van 's lands financiën noopt er toe de militaire krachtsinspanning, voor wat betreft de Landmacht, vrijwel uitsluitend te blijven richten op het in Indonesië onderhouden van een voor haar taak berekende krijgsmacht. Voor zover betreft de Koninklijke Marine en de Luchtstrijdkrachten wordt daarnaast een begin gemaakt met de vorming van een bijdrage aan de gemeenschappelijke verdediging van de vijf door het pact van Brussel verbonden West-Europese Mogendheden.

In aansluiting aan de kortelings tot stand gekomen grondwetsherziening zal krachtig worden voortgewerkt aan het scheppen van een nieuwe rechtsorde tussen Nederland, Indonesië, Suriname en de Nederlandse Antillen, ter verwerkelijking van het gerechtvaardigde streven der volkeren overzee naar vrijheid, gelijkwaardigheid en zelfstandigheid.

Met verheuging mag worden geconstateerd, dat de staatkundige opbouw van de federalistische gebieden in Indonesië gestadige voortgang heeft gevonden. In al deze gebieden kan ook een bevredigend, zij het onderling gevarieerd, herstel van het economisch leven worden waargenomen.

De verhouding tot de Republiek blijft bij voortduring zorg baren. De op grondslag van de Renvillebeginselen gevoerde onderhandelingen hebben nog niet de zozeer gewenste oplossing kunnen brengen.

De herhaalde bemoeienis van de Veiligheidsraad met de Indonesische kwestie, ook nadat een Commissie van Goede Diensten in Indonesië haar werkzaamheden was begonnen, heeft niet steeds bijgedragen tot een weloverwogen behandeling van de ingewikkelde vraagstukken, welke zijn ontstaan door de groei van nieuwe verhoudingen in Zuid-Oost Azië. Vertrouwd mag intussen worden, dat onze ernstige wil om aan de gerechtvaardigde vrijheidsaspiraties der volkeren overzee te voldoen op een wijze, die tevens waarborg biedt voor recht en veiligheid, ook internationaal in toenemende mate begrip ontmoet.

Nog steeds moeten in Indonesië zware offers worden gebracht. Hulde zij hun gebracht, die - en hierbij denk ik in het bijzonder aan de strijdkrachten ter zee, te land en in de lucht - veelal onder zeer moeilijke omstandigheden met geduld en volharding hun plicht vervullen.

Met eerbied gedenk ik hen, die daarbij het offer van hun leven brachten, terwijl mijn warme medegevoelen uitgaat naar hun nabestaanden. Een krachtig optreden tegen orde- en rustverstorende elementen blijft noodzakelijk.

Een regeling van de rechtspositie van ambtelijke en particuliere werknemers onder het nieuwe bestel is in voorbereiding.

De Nederlandse en Surinaamse Regeringen beraden zich op een nauwere handelspolitieke samenwerking, waarmce gepaard gaat een regeling van het onderlinge betalingsverkeer. Het ligt in het voornemen om ook met de Nederlandse Antillen soortgelijke regelingen te treffen.

Het in de naaste toekomst wederom sluitend maken van de betalingsbalans met het buitenland blijft een voorwerp van aanhoudende zorg. Hoewel de resultaten, die tot nu toe, dank zij een gemeenschappelijke krachtsinspanning, konden worden bereikt, tot dankbaarheid stemmen, moet nog een moeilijke weg worden afgelegd. 

Nog steeds moet in belangrijke mate een beroep worden gedaan op vreemde hulpmiddelen. Indien de Amerikaanse hulpverlening niet tijdig ware geschied, zou een ernstige terugslag in het herstel van de volkswelvaart onvermijdelijk zijn geweest. Ons land is dan ook grote dank verschuldigd aan het Amerikaanse volk, dat op grootse wijze zijn daadwerkelijke belangstelling voor Europa toont. 

Zowel uit een oogpunt van exportbevordering als ter waarborging van voldoende werkgelegenheid voor de steeds groeiende bevolking is krachtige industrialisatie dringend noodzakelijk. Hoewel de Regering de technische vraagstukken, die hierdoor worden opgeroepen, geenszins onderschat, is zij van mening, dat het industrialisatie-vraagstuk in de eerste plaats een economisch probleem is. Zij acht het daarom een belangrijk deel van haar taak, voor zover dat in haar vermogen ligt, economische omstandigheden te scheppen, die het bedrijfsleven tot een gezonde uitbreiding der industriële capaciteit prikkelen.

Op het gebied der productie en der consumptie zal al het mogelijke worden gedaan om meer normale verhoudingen te herstellen, een en ander naarmate de deviezenpositie zulks toelaat. Afneming van de schaarste zal het mogelijk maken de overheidsbemoeiing met het bedrijfsleven te verminderen. Beperking van de invoer zal echter, als gevolg van het tekort aan buitenlandse betaalmiddelen, nog onvermijdelijk blijven.

De indiening van verschillende wetsontwerpen op het gebied van de middenstandspolitiek is in de loop van dit zittingsjaar te verwachten.

Gestreefd wordt naar verbetering van de materiaalpositie in de bouwnijverheid en mede daardoor naar opvoering van de arbeidsproductiviteit, teneinde het bouwprogramma, speciaal voor wat betreft woning- en bedrijfsbouw, te kunnen vergroten.

Met het oog zowel op de voorbereiding van de Economische Unie met de Benelux-partners als op de noodzakelijkheid tot verlichting van de lasten voor de schatkist, zullen de subsidies op levensmiddelen geleidelijk worden verminderd of beëindigd. De Regering zal daarbij nauwgezet rekening houden met gevolgen daarvan door de kosten van levensonderhoud en bij de te volgen loon- en prijspolitiek de instandhouding van sociaal gerechtvaardigde en economisch verantwoorde loon- en prijsnormen blijven bevorderen.

De zorg voor de behoeften van de kinderrijke gezinnen heeft de bijzondere aandacht van de Regering. Overwogen wordt op welke voet aan daartoe door werkgevers in het leven geroepen fondsen gelegenheid is te geven uitkeringen te doen in individuele gevallen, waarin mede als gevolg van de omvang van het gezin de inkomsten beneden het sociaal gerechtvaardigde peil blijven. Voorts is een wijziging van de wettelijke kinderbijslagregelingen in overweging, teneinde in die regelingen de nodige correcties aan te brengen. 

In aansluiting aan een enkele maanden geleden uitgebracht rapport wordt een algemene herziening van de sociale verzekeringen ter bevordering van meer eenheid en tot uitbreiding dier verzekeringen tot daarvoor in aanmerking komende groepen van zelfstandigen verder voorbereid, mede ten einde te voorzien in een duurzame regeling ten behoeve van de ouden van dagen bij beëindiging van de thans geldende tijdelijke voorziening.

De voorbereiding van een wetsontwerp op de ziekenfondsen, zomede van een nieuwe wettelijke organisatie van de gezondheidszorg, zal met bekwame spoed worden voortgezet.

De landbouwpolitiek van de Regering zal gericht zijn op verhoging van een rationele bodemproductie, op intensivering van het landbouwbedrijf, alsook op het verzekeren van bestaanszekerheid van boeren en tuinders in goed geleide bedrijven, mede door een zekere mate van productie- en marktordening, waarbij in het bijzonder aandacht zal worden geschonken aan het vraagstuk van de kleine boeren.

Door voorstellen tot verbetering van de ruilverkavelingswetgeving en van de pachtwetgeving, alsmede door het beheersen van pacht- en koopprijzen verwacht de Regering een doelmatig gebruik van de grond te bevorderen. Gezien de gunstige ontwikkeling van de binnenlandse productie en de toestand op de wereldmarkt mag een voortgaande verbetering in de voedselvoorziening worden verwacht.

Ofschoon de financiële toestand moeilijk is, vertoont de begroting voor 1949 een belangrijk gunstiger beeld dan die over het lopende jaar, een resultant, dat ten dele werd verkregen door gunstiger verwachtingen met betrekking tot de middelen en anderdeels door beperkingen in de uitgaven. 

Met vooropstelling, dat de bevordering van de volkswelvaart van primair belang is en dat aan de eisen der sociale rechtvaardigheid niet te kort mag worden gedaan, zal aan een verdere inkrimping van de overheidsuitgaven bij voortduring aandacht moeten worden geschonken.

Intussen dient er op te worden gerekend, dat voor het herstel van Indonesië ook in het komende jaar een beroep op Nederland voor financiële hulp in de vorm van credietverlening zal worden gedaan.

Hoewel dank zij de buitenlandse credietverlening en het verbeterde begrotingsbeeld het gevaar voor inflatie is geweken, dient te worden voorkomen, dat opnieuw inflatoire krachten de overhand krijgen. Zo zal met name in verband met de verdere afwikkeling der geldzuivering voorzichtigheid mocten worden betracht.

Op het gebied der belastingheffing zal worden voortgegaan met een herziening in sociale en economische zin. Enige verlaging van het tarief van de inkomsten- en loonbelasting is in overweging, evenals een tegemoetkoming aan het bedrijfsleven met betrekking tot de berekening van de belastbare winst. 

Voorts zal gestreefd worden naar een vergroting van de rechtszekerheid voor de belastingplichtigen en naar een vereenvoudiging van de bestaande belastingwetgeving.

De geboden uiterste soberheid leidt er toe, dat in het komende jaar in hoofdzaak slechts werkzaamheden, die nodig zijn voor behoud van bestaande verkeersverbindingen en andere waterstaatswerken of ter voltooiing van reeds aangegane overeenkomsten, zullen kunnen worden uitgevoerd. 

De indijking der Zuiderzee wordt verder voorbereid. 

Op korte termijn kan de indiening worden verwacht van een wetsontwerp betreffende samenwerking van gemeenten onderling en van gemeenten met andere lichamen.

De regeling van de verdeling van de taak en van de organisatie van de politie zal opnieuw onder het oog worden gezien. Daartoe zal een commissie worden ingested welke de Regering op korte termijn advies zal hebben uit te brengen.

Voorstellen zullen worden gedaan ter uitvoering van artikel 195a der Grondwet.

Aan een in te stellen commissie zal worden opgedragen de Regering van advies te dienen omtrent vereenvoudiging der pensioenwetgeving.

Werden in het voorjaar 1948 enkele maatregelen tot verbetering van de salarispositie van het Rijkspersoneel aangekondigd en reeds ten dele geëffectueerd, de verwezenlijking van de toegezegde technische herziening kan, naar het zich laat aanzien, binnenkort worden verwacht.

Het probleem der politieke delinquenten heeft de voortdurende aandacht der Regering. Een aanvang wordt gemaakt met, de behandeling der gevallen van de jeugdige delinquenten, ten aanzien van wie een onderzoek naar de mogelijkheid van reclassering zal worden ingesteld.

Liquidatie van de buitengewone maatregelen op het gebied van het recht en de rechtsbedeling zal met kracht worden nagestreefd. Wettelijke voorzieningen betreffende het gevangeniswezen zijn in vergevorderde staat van voorbereiding.

Bij de verschillende typen van onderwijs heeft het opvoedings- en vormingsaspect de bijzondere belangstelling van de Regering. Ter vervulling van de functie van het onderwijs ten opzichte van enkeling en gemeenschap zijn nauwe verstandhouding en samenwerking tussen de leerkrachten bij de onderscheiden soorten van onderwijs nodig.

De Regering streeft er naar, dat uitzonderlijke aanleg in onze maatschappij vroegtijdig wordt onderkend en dat er meer gelegenheid wordt geboden om die begaafdheid tot ontplooiing te brengen.

Om aan de eisen van de steeds verder voortschrijdende specialisering op wetenschappelijk gebied het hoofd te kunnen bieden, zal het nodig zijn om, zonder inbreuk te maken op de vrijheid van het onderwijs, in overleg met de instellingen van hoger onderwijs, op een taakverdeling aan te sturen.

Tot behoud en verhoging van het peil van het culturele leven zal aan de zorg voor de kunst bijzondere aandacht worden besteed.

In gevorderde staat van voorbereiding zijn wetsontwerpen tot regeling van het kweekschoolonderwijs, tot regeling van het voorbereidend hoger en algemeen vormend middelbaar onderwijs, tot regeling van het zuiver wetenschappelijk onderzoek en tot regeling van het tuchtrecht bij het perswezen.

Reeds zijn tal van belangrijke wetsontwerpen bij U aanhangig, op welker afdoening de Regering prijsstelt. lk noem in het bijzonder de ontwerpen inzake de regeling der materiële oorlogsschade, de publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie, de ondernemingsraden, de wachtgeld- en werkloosheidsverzekering, de bedrijfspensioenfondsen, de afwikkeling der geldzuivering, rechtshandelingen landbouwgronden, het tegengaan van lichtvaardige echtscheidingen, de wijziging van het ontslagrecht, de regeling voor de opsporing, de vervolging en de berechting van economische delicten, de credietverstrekking aan Nederlandsch-Indië, de oprichting van de Nederlands-Indonesische Maatschappij tot financiering van het herstel in Indonesië, en de tijdelijke voorzieningen ten behoeve van de wederopbouw en de bevordering van de bouwnijverheid. 

Veel zal dus van Uw werkkracht worden gevraagd.

Met de bede, dat God ons allen de kracht en de wijsheid moge schenken, nodig voor het vervullen van onze taak, verklaar ik de gewone zitting der Staten-Generaal geopend.

21 september 1948