Waarom een essay over de PvdA en de noodzaak van een waarde gedreven politiek? - Main contents
Verantwoording
Het was in de laatste week van juni, tijdens een vergadering van de Eerste Kamerfractie van de PvdA, dat ik mij onzeker voelde. Ik was bezig met een open brief aan mijn partijgenoten, waarin ik aandacht vroeg voor het steeds verder naar de achtergrond verdwijnen van een waarde gedreven sociaal-democratische politiek binnen de PvdA. In het concept had ik getracht greep te krijgen op hoe de partij functioneerde sinds de toetreding tot het kabinet Rutte II. De toonzetting was kritisch. Maar, zo stelde ik mij de vraag, was ik in mijn analyse wel evenwichtig genoeg? Kon ik daarvoor wel voldoende afstand nemen? Per slot van rekening ben ik zelf ook actor in het parlementaire spel. Had ik mijn eigen gedachten - of beter gezegd: mijn kritiek - wel goed genoeg gewogen?
Het was op dát moment, dat ik Willem Witteveen in de centrale hal van de Eerste Kamer aansprak en vroeg of hij even tijd had. “Ik moet je wat vragen. En misschien is het een vreemde vraag, want eigenlijk ben ik al klaar. Ik legde uit dat zojuist de laatste hand had gelegd aan een open brief aan de leden van de PvdA. Met enkele vertrouwde partijgenoten had ik er al over gesproken, en één had zelfs minutieus meegelezen. Toch was er nog onzekerheid en wilde ik, voor mijn eigen geruststelling, een finale check. Voor mij vertegenwoordige Willem een wandelend sociaal-democratisch geweten. Hij was een autonoom denker, iets wat in de politiek geenszins vanzelfsprekend is. Je zag aan hem wat hij oprecht vond; het was mooi hoe hij zijn wenkbrauwen fronste wanneer een partijgenoot, vaak met een veelheid aan woorden, opportunistische motieven probeerde te verhullen. Op zulke momenten genoot ik van zijn kritische, uitgesproken blik. “Willem, Ik wil heel graag dat jij mijn verhaal leest, en in feite wil ik maar één ding weten. Vlieg ik uit de bocht? Is het verhaal over de top? Heb ik mijn argumenten wel goed gewogen?
In de nacht van 2 juli stuurde ik Willem mijn verhaal toe. In de ochtend van 3 juli kreeg ik zijn e-mail, met de conclusie: “Een mooi integer en eerlijk verhaal. Publiceren dus. De centrale vraag die Willem - ook naar aanleiding van mijn essay - stelde, is hoe wij ons anders kunnen organiseren. Hoe zetten we onze waardevolle beginselen om in concrete actie? Daar zou het wat hem betreft over moeten gaan, en niet over de vraag hoe we ons eigen gelijk nog beter (kunnen) uitleggen. Op 8 juli, de laatste vergaderdag voor het zomerreces, spraken we door over zijn opmerkingen en kanttekeningen.
De open brief werd een zelfstandig essay, met de titel ‘ De PvdA staat met transactie-denken haar eigen waarden in de weg’, dat ik op 16 juli aanbood aan de voorzitter van de PvdA, Hans Spekman. Aan het eind van die week zou ik het essay openbaar maken. Een passend moment, in de luwte van het reces waarin de waan van de dag niet zou domineren en er tijd voor reflectie is.
Hoe anders liep het? In de middag van 17 juli kwam het afgrijselijke nieuws dat er boven Oekraïne een vliegtuig, eerder vertrokken vanaf Schiphol, was neergestort. Al heel snel werd duidelijk dat het hier niet om een ongeluk ging, maar dat het vliegtuig door rebellen uit de lucht was geschoten. De volgende ochtend ging de telefoon; Willem Witteveen, zijn vrouw Lidwien en dochter Marit - die nog maar net haar stage in de Eerste Kamer had afgerond - behoorden tot de 298 slachtoffers. Wat volgde, was een periode van verbijstering.
De ramp met vlucht MH17 veranderde (ook) mijn wereld. Het essay over de dominantie van het transactie-denken binnen de PvdA schoof logischerwijs naar de achtergrond. Maar zoals wij allemaal weten draait de wereld door. Het leven gaat door; de toekomst blijft. En de vraag hoe de PvdA haar sociaal-democratische waarden in het dagelijks handelen weet te vertalen blijft onverkort relevant. Dat neemt niet weg dat het beeld ten opzichte van 17 juli wezenlijk is veranderd. Het kabinet Rutte II heeft op het cruciale moment laten zien dat waardigheid een groot goed is. De manier waarop met name de minister-president en de minister van Buitenlandse Zaken zich na de ramp met vlucht MH17 naar het binnen- en buitenland hebben gepresenteerd en de keuzes die zij hebben gemaakt verdienen alle waardering. Want dat is waar het in de politiek om gaat; om op zo’n belangrijk moment substantieel inhoud te geven aan het recht op menselijke waardigheid. Tegelijkertijd is het misschien wel de meest indringende illustratie van het feit dat politiek primair waarde gedreven moet zijn. Voor mij is dat ook de kern van mijn essay, wat in essentie een pleidooi is om het transactie denken los te laten en daarvoor in het politiek handelen de eigen waarden centraal te stellen. De centrale vraagstelling van Willem Witteveen, zoals hij die formuleerde in reactie op mijn essay, kan daarbij een mooie leidraad voor het debat binnen de partij zijn:
“Dag Adri, (…) Hoe organiseren we ons anders? Hoe zetten we onze waardevolle beginselen in actie om? Daar moet het eerst over gaan. Niet: hoe leggen we ons gelijk nog beter uit. Groeten, Willem
Lees hier de aanbiedingsbrief aan de voorzitter van de PvdA; lees hier meer over het essay; lees hier het essay zelf.