Zijn we klaar met Different? - Main contents

Het lijkt zo simpel. Er zijn signalen dat een christelijke organisatie therapie aanbiedt om mensen te genezen van homoseksualiteit en die laat vergoeden door de zorgverzekering. De maatschappelijke en politieke kritiek daarop leidt ertoe dat de Inspectie onderzoek doet. De Inspectie concludeert na een bezoek bij die organisatie dat er van ‘homotherapie’ geen sprake is en dat de begeleiding die geboden wordt, past binnen de kaders van de geestelijke gezondheidszorg. Klaar.

Zo simpel is het echter niet. De discussie over Different laat namelijk twee dingen zien die ons wezenlijk te denken moeten geven. Om te beginnen valt het op hoe sterk de automatische reacties zijn en hoe makkelijk het ontaardt in een discussie voor of tegen religie. Sommige ‘seculieren’ zien er een bewijs in dat religie achterhaald en gevaarlijk is. Christenen (vooral orthodoxe) zien er een bewijs in dat er in deze samenleving geen ruimte meer is voor een orthodox standpunt. Van de weeromstuit nemen zij het onmiddellijk op voor Different en laten ze weinig ruimte voor kritische vragen, die er toch echt ook zijn.

Dat brengt bij het tweede punt: het valt op hoe oppervlakkig de discussie gevoerd wordt. Er wordt alleen gekeken of homo’s ‘genezen’ worden bij of volgens Different. Als dat niet gebeurt, zoals de Inspectie waarschijnlijk terecht opmerkt, is er niets aan de hand. En dan was dus alle commotie ten onrechte. Een ‘hetzerige hype’, aldus de algemeen directeur van de overkoepelende organisatie Tot Heil des Volks, gretig gesteund door CU en SGP. De kritische opmerkingen van de Inspectie bij de professionaliteit en bij Differents visie op homoseksualiteit worden gemakshalve weggelaten.

Daarmee zijn we echter niet bij het echte probleem. Dat Different mensen begeleidt die worstelen met geloof en homoseksualiteit is een goede zaak. Als ze erop gericht is mensen te helpen zichzelf te accepteren en vervolgens keuzes te maken die bij henzelf passen, dan is dat prima. En zolang het daarbij gaat om zorg die volgens algemene maatstaven onder de verzekering valt, is er niets aan de hand.

Waar staat Different nu?

Maar daarmee zijn we er niet. Zowel in de eigen publicaties van Different als in die van het overkoepelende Tot Heil des Volks klinkt namelijk een voortdurende boodschap over homoseksualiteit die haaks staat op de hulpverlening. Hun opiniesite Habakuk.nu bijvoorbeeld spreekt zich regelmatig uit tegen homoseksualiteit en schetst eenzijdige en negatieve beelden van homoseksuelen. Ze hadden zelfs bezwaar tegen kerken die een verklaring tekenden tegen geweld tegen homo’s. Ook de begeleiding van Different is er niet - zoals ze zelf zeggen - op gericht dat mensen hun eigen keuze ontdekken; het gaat er immers om dat ze niet toegeven aan hun homoseksualiteit. In die zin is Different minder cliëntgericht dan ze tegenwoordig graag doet voorkomen, zoals ook blijkt uit een aantal verhalen van ex-cliënten in de media en ook in het Inspectierapport.

Zo citeert Trouw een ex-cliënt van Different: “Zo lang is mij voorgehouden dat ik mijn homoseksualiteit moest vergeten. Er werd met mij gebeden en gesproken. Maar de heterochristen kruipt ‘s avonds lekker tegen zijn vrouw aan en ik lig alleen in mijn bed te bidden. En daar ging ik gewoon kapot aan. Ik heb er niks aan.” Vragen die mensen hebben bij hun homoseksualiteit worden alleen maar aangewakkerd.

Dat is ingebed in een problematisch net van ‘voorlichting’ door Different en haar zusterorganisaties. De kernboodschap is steeds dat homoseksualiteit waarschijnlijk vooral het gevolg is van tekorten in de relatie met de ouders, pesten, seksueel misbruik en dergelijke. “Er is steeds meer bewijs dat de omgeving de grootste invloed heeft op onze seksuele oriëntatie. Homoseksuelen hebben vaak een verstoorde relatie met hun ouders, of zijn het slachtoffer van misbruik.” (Aldus Onze Weg, een aan Different gelieerde vereniging van lotgenoten, onder Vraag en Antwoord). Wie als man de eigen mannelijkheid niet heeft leren accepteren, die probeert die mannelijkheid alsnog te verkrijgen door een seksuele gerichtheid op andere mannen. Die scheefgroei kan in therapie worden verholpen. Dat wil niet zeggen dat je hetero wordt, maar “volgens psychiaters krijgt ongeveer 30 % van de mensen die in therapie gaan heteroseksuele gevoelens.” (Onze Weg)

Of neem Exodus Global Alliance, een zusterorganisatie die zich richt op de 155 miljoen “people affected by homosexuality”. Daar gaat het nadrukkelijk wel over een ziekte of stoornis, een psychisch probleem waarvoor herstel mogelijk is: “Homosexually-oriented people can (…) reduce, manage and in some cases, practically eliminate homosexual feelings and attractions and in many cases (though not all), experience satisfying heterosexual relationships.” (Exodus) Ook op Differentvlaanderen vinden we dergelijke voorlichting en verwijzing naar boeken uit precies dezelfde traditie.

Deze visie op homoseksualiteit botst met algemene maatstaven van hulpverlening. In recente uitingen, vooral ook in reactie op kritiek uit politiek en samenleving, benadrukken medewerkers van Different dat ze niet geloven in ‘genezing’ en dat ze homoseksualiteit niet als ziekte zien. Dat is dan nieuw, want toen ze nog Evangelische Hulp aan Homofielen heette (EHAH), droeg ze dat nog wel uit. Maar als Different dit wetenschappelijk en therapeutisch onverantwoorde gedachtegoed inderdaad heeft verlaten, waarom nemen ze hier dan geen afstand van? Of is de huidige genuanceerde visie er alleen voor de bühne?

Een uitdaging voor kerken en theologen

Belangrijker nog dan dat dit hele verhaal over oorzaken wetenschappelijk onhoudbaar is, het is ook schadelijk. Het voortdurend uitdragen van een negatieve visie op homoseksualiteit is namelijk precies een deel van de oorzaak van de problemen die mensen hebben. De manier waarop ook Different voortdurend homoseksualiteit beschrijft als een strijd tussen het geloof en de zondige wereld, draagt eraan bij dat mensen daarmee worstelen. Als je opgroeit in een subcultuur waar de Different-visie wordt uitgedragen, dan is de kans groot dat je de problemen ontwikkelt waarbij Different je dan weer wil helpen. Het echte probleem is niet de hulp die Different biedt. Het echte probleem is de boodschap die er onder zit.

Dat raakt natuurlijk direct aan wezenlijke theologische vragen als het gaat om de beoordeling van homoseksualiteit. Die discussie kan niet worden beantwoord door de Inspectie voor de Volksgezondheid en evenmin door politici. Het is een opgave die op tafel ligt voor kerken en theologen. Zij hebben zich diepgaand te bezinnen op hun visie op homoseksualiteit en de gevolgen van die visie voor de mensen die het aangaat. Sommige kerken hebben die uitdaging al decennia geleden opgepakt, andere zijn er nu volop mee bezig. Wat zou het goed zijn als christelijke kerken, partijen en organisaties niet onmiddellijk in de verdediging schieten, maar open en eerlijk de fundamentele en kritische vragen onder ogen zien. Gelukkig is er voor dat gesprek steeds meer ruimte. Als we klaar zijn met Different, kunnen we misschien beginnen aan de echte dialoog.