Het doel van hoger onderwijs - Main contents

Wat is het doel van Hoger Onderwijs? Dat lijkt een open deur-vraag. Het doel van een sportvereniging is sportief, het doel van een bedrijf is economisch, het doel van Hoger Onderwijs is de ontwikkeling van mensen zodat ze zelfstandig en authentiek kunnen participeren in de samenleving en zo mogelijk voor zichzelf en anderen verantwoordelijkheid kunnen nemen. Je mag daar andere woorden voor kiezen, maar zoiets zou het toch moeten zijn. Onderwijs heeft primair een pedagogisch doel.

Dat dacht ik tenminste totdat ik de strategische agenda las van dit kabinet. Daar staat dat onderwijs primair dient om de verdiencapaciteit van Nederland te vergroten en het bedrijfsleven te ondersteunen. Pedagogische doelen zijn ingewisseld voor economische. Het studielandschap in onderwijs en onderzoek moet op de schop en daarbij zijn de economische topsectoren sturend. De titel van Martha Nussbaums boek over onderwijs kon niet toepasselijker zijn: ‘Niet voor de winst’.

Onderwijs moet beter. Daar zijn we het allemaal over eens. Maar dan is wel de vraag hoe je kwaliteit definieert. Het kabinet kiest voor excellentie. Dat wil zeggen dat een selecte groep studenten die de kwaliteiten en het geld heeft, gaat profiteren van uitzonderlijk goed onderwijs. Ik gun het ze. Maar ik gun ook al die andere studenten heel goed onderwijs. En ik zou willen dat het kabinet het advies van de Europese Commissie volgt om juist studenten uit kansarme achtergronden te stimuleren en financieel te steunen. Nederland zou een kansenmaatschappij moeten zijn.

Excellentie betekent in elk geval niet zomaar alle studenten over een kam scheren. Dit kabinet heeft in de strategische agenda een efficiënte productielijnfilosofie ontwikkeld. De ruwe grondstof van aankomende studenten gaat door de zeef van de selectie. Materiaal met een hoog potentieel gaat naar de specialistische afdeling waar extra geïnvesteerd en vooral extra verdiend wordt. De rest gaat in de bulkproductie en moet zo snel mogelijk verwerkt worden tot een arbeidsmarktklaar eindfabricaat. Beetje vertraging halverwege? Gewoon parkeren tot de volgende batch de productielijn ingaat. Zo leveren we handgemaakte designerstudenten en goedkope massaconfectie. Alles voor het rendement.

Maar onderwijs draait niet in de eerste plaats om zulk economisch denken van productie, rendement en marktaandeel. Het zo snel mogelijk afleveren van studenten is niet de beste maatstaf van kwaliteit. Ik hou vol: de kern van het onderwijs - ook van het hoger onderwijs - ligt niet in economische doelen maar in pedagogische.

(Inleiding bij debat over hoger onderwijs, Utrechtse Studentenvereniging Internationale Betrekkingen, 08.11.2011)