Wapenfeiten - Main contents
Na een jarenlange rituele stoelendans lijkt eindelijk een keerpunt te zijn gekomen in het Nederlands wapenexportbeleid. GroenLinks heeft al jaren actie gevoerd tegen het gemak waarmee de Nederlandse regering vergunningen uitgeeft voor wapenexport en doorvoer van wapens helemaal niet controleert. Nederland heeft de afgelopen twintig jaar veel wapens en militair materieel verkocht aan allerlei autoritaire regimes en notoire mensenrechtenschenders.
De afgelopen maanden hebben we de gevolgen gezien van ongecontroleerde wapenhandel. Met de inzet van pantservoertuigen in Bahrein en Egypte, tanks in Saoedi Arabië en soortgelijk materieel in andere Arabische landen probeerden regimes de roep om vrijheid in deze landen tot zwijgen te brengen.
Drie maanden geleden voerde ik een debat met de staatsecretaris Bleker en minister Rosenthal, waarin ik, gewapend met inmiddels talloze voorbeelden van misstanden, de bewindslieden ter verantwoording heb geroepen. In dat debat presenteerde ik een vijf punten plan met daarin de oproep voor: meer transparantie en parlementaire controle, aanscherping van de mensenrechtentoets bij export, echte controle van wapendoorvoer en een uitgesproken Nederlandse inzet bij de onderhandelingen over een wereldwijd wapenhandelsverdrag.
In verlegenheid gebracht door de mensenrechtenschendingen die plaatsvonden met zeer waarschijnlijk wapens die uit of via Nederland geëxporteerd zijn, beloofden de bewindspersonen wijzigingen in het beleid om daarmee tegemoet te komen aan onze zorgen.
Vorige week kreeg ik een brief van beide bewindslieden met daarin de aanpassingen die zij voorstellen om het wapenexportbeleid te wijzigen. Eindelijk lijkt er beweging te komen. Naast dat het kabinet zich inzet voor de totstandkoming van een wereldwijd wapenhandelsverdrag en zich op alle internationale fora gaat uitspreken hiervoor en dat de Tweede Kamer vaker en uitgebreider zal worden geïnformeerd over verleende vergunningen komt er een gedeeltelijke controle op wapendoorvoer en gaat het kabinet meer dan voorheen risico’s op mensenrechtenschendingen meenemen in de toets voor wapenexportvergunningen. Dat zijn stappen in de goede richting, maar het zijn wel baby-stapjes en er is nog een lange weg te gaan.
Er komt (gedeeltelijk) controle op doorvoer
Er wordt een eerste aanzet gegeven om doorvoer van wapens ook van bondgenoten en andere EU-lidstaten te controleren. Zij het aarzelend, komt er een vergunningsplicht voor bepaalde vormen van doorvoer en een negatieve lijst die extra gecontroleerd zal worden. Een beperking is echter dat het kabinet alleen doorvoer gaat controleren van complete wapensystemen, terwijl de staatsecretaris in het debat zei: ‘als we hadden geweten wat zich zou afspelen in een land als Libië, [..] wij een à twee jaar gelden niet [hadden] meegewerkt aan het leveren van onderdeeltjes voor Amerikaanse transporthelikopters, die weer door Italië aan Libië zijn geleverd’. Bovendien zal bij verdachte wapendoorvoer van bondgenoten alleen om uitleg of herziening worden gevraagd. Dat is vreemd. Goederen die over Nederlands grondgebied worden vervoerd, dienen bij voldoende aanleiding altijd gecontroleerd kunnen worden, ook als het land van herkomst het er niet mee eens is.
Het kabinet gaat zich inzetten meer aandacht voor mogelijke mensenrechtenschendingen
Het kabinet gaat inzetten op harmonisatie binnen de EU en gaat het meer dan voorheen risico’s meenemen bij de toetsing van aanvragen voor wapenexportvergunningen. Vraag is echter hoe dit zal gebeuren. Bijvoorbeeld: bij dictatoriale regimes is er een veel grotere kans dat burgers in opstand komen en dus dat het regime militaire middelen zal inzetten om haar macht te handhaven. Is dat al voldoende risico? Of wordt er toch soepel geoordeeld? Natuurlijk is de aanscherping van het wapenexportbeleid zinvoller als andere EU-lidstaten ook bereid zijn om op deze manier te toetsen. Het is goed dat Nederland pleit voor harmonisatie en dat het ontwikkelingscriterium ontwikkelt. Nederland is daarin een voorloper en zou andere lidstaten kunnen assisteren bij de technische analyse daarvan, al kan dat nog stukken beter.
Wat moet er nog gebeuren
Ondanks deze koerswijziging heb ik een aantal flinke kritische kanttekeningen en vragen. Wat betekent dit precies en hoe gaat dit in de praktijk werken? Deze vragen hebben we gesteld in een schriftelijk verslag dat binnenkort een repliek krijgt van het kabinet.