'De luiken moeten open' - Main contents
Trouw, 2 april 2011 door Cees van der Laan
Het CDA heeft een nieuwe lente nodig. Daarvoor pleit CDA-kamerlid Ad Koppejan op de dag dat zijn partij een nieuwe partijvoorzitter kiest en napraat over de twee recente forse verkiezingsnederlagen. Koppejan werd samen met collega Kathleen Ferrier bekend vanwege zijn verzet tegen de gedoogcoalitie met de PVV. ,,Als het moet ga ik tot het gaatje. Ik voel me vrij en onafhankelijk.’’
Tweederde van de CDA-achterban stemde vorig jaar oktober voor de zeer omstreden coalitie met de VVD en CDA. Diezelfde achterban gaat naar alle waarschijnlijkheid vandaag Ruth Peetoom tot partijvoorzitter kiezen. Peetoom stemde tegen de gedoogconstructie. Meneer Koppejan, kunt u deze paradox verklaren?
,,Omdat de meeste mensen binnen het CDA grote moeite hebben met Wilders. Zij vinden, net als ik, zijn ideeën verwerpelijk. Die afkeer is heel groot. Op het partijcongres, vorig jaar 2 oktober, werd ik door tal van mensen aangesproken. ‘Ad, we zijn het met je eens. Maar we gaan toch voor stemmen. Om Maxime Verhagen terug te sturen naar de onderhandelingstafel vinden we een te grote stap’. Ik hoorde het van alle kanten. Ik durf zelfs de stelling aan dat meer dan 90 procent van de CDA-leden moeite heeft met samenwerking met de PVV, maar Maxime niet wilde laten vallen. Vind ik overigens een gerechtvaardigde afweging. Ze wilden Maxime en deze coalitie vanuit hun loyaliteit een kans geven. Kortom, die 68 procent voorstemmers is erg geflatteerd. De paradox is er onder de oppervlakte niet.’’
We zitten in zijn werkkamer op het Binnenhof. Hij is blij met een portret van één van de voormannen van de CHU, Alexander de Savornin Lohman, dat achter zijn bureau hangt. Savornin Lohman stond bekend om zijn principiële, onafhankelijk houding en dat bracht hem in de politiek van de 19e Eeuw vaak in conflict met andere politici, met name Abraham Kuyper. Koppejan herkent zich wel in die karaktereigenschappen. ,,Ik ben ondernemer geweest. Een ondernemer is onafhankelijk en vrij. Dat is het mooie van het ondernemerschap. Bij moeilijke momenten denk ik altijd: ik kan altijd weer ondernemer worden. Onafhankelijkheid is een groot goed.’’
Ook zijn bureau is afkomstig uit de erfenis van Savornin Lohman. Het oogt oud en een tikje versleten. Hij trekt een la open. ,,Kijk, die witte strepen, dat is tandpasta. Misschien wel honderd jaar oud. Hij legde altijd zijn tandenborstel in deze la. Dat vind ik prachtig, zo’n mooie herinnering.’’
Collega’s van u en ook journalisten karakteriseren u als onverzettelijk, stug en met de hakken in de Zeeuwse klei, waar u vandaan komt? Dat bleek bijvoorbeeld bij uw verzet tegen de plannen om de Hedwigepolder onder water te zetten. Dat leidde tot een ruzie met België en grote problemen in het kabinet en Tweede Kamer.
,,Ik zou dat eerder willen typeren als standvastig. Als ik ergens in geloof dan ga ik tot het gaatje. Dat doe ik altijd in de zekerheid dat heel veel mensen het met mij eens zijn. Als CDJA-voorzitter probeerde ik dat al. Toch die resolutie op een partijcongres indienen, ook al werd er toen ook al veel druk uitgeoefend om het niet te doen, omdat het de partijtop niet goed uitkwam. Je moet een stap verder durven zetten. Dat bleek evenzeer met de Hedwigepolder en andere zaken rond ontpolderingen. Heel veel mensen vinden het maar niks dat polders onder water worden gezet. Ik verzeker je dat de Hedwigepolder nooit onder water wordt gezet. Als je veel steun hebt kun je heel ver gaan. Zo was het ook met mijn verzet tegen deze gedoogcoalitie met de PVV. Kathleen en ik stonden niet alleen. We wisten ons verzekerd van heel veel steun vanuit de partij. En trouwens ook in de fractie. Er waren veel collega’s -nog steeds trouwens- die grote moeite hadden met de samenwerking met de PVV. Ze kwamen desondanks tot een andere afweging. Maar onderhuids is er veel moeite met Wilders en steun voor ons. We gaan nog steeds zeer plezierig in de fractie met elkaar om. Er is geen verschil. We zijn één club.’’
Toch stemden u en Ferrier op het congres tegen en uw collega’s in de fractie niet? Zit het in uw karakter ingebakken om dan inderdaad tot het gaatje te gaan?
Lachend: ,,Nou misschien wel. Maar niet als een Don Quichotte. Ik weet waar mijn grenzen liggen. Ik vind wel dat je er alles aan moet doen om elkaar te blijven. Dat is altijd mijn uitgangspunt geweest.’’
Het gesprek gaat terug naar zijn jeugd in het Zeeuwse Zoutelande. Hij komt uit een gereformeerd vrijgemaakt nest. In deze kerkelijke gezindte werd altijd trouw GPV gestemd. Alleen niet door Ad Koppejan. Hij koos voor het CDJA, omdat het CDA als christelijke partij verantwoordelijkheid wilde nemen voor de inrichting van de samenleving en christenen van verschillende achtergrond wilde verenigen. Het GPV was in zijn ogen teveel een kerkelijke getuigenispartij. Werd u dat kwalijk genomen?
,,M’n ouders hadden er geen moeite mee. Ik kan me nog wel herinneren dat de dominee waar ik vier jaar catechisatie van had gehad een ingezonden brief naar het Nederlands Dagblad stuurde, waarin hij mij belerend aansprak op mijn lidmaatschap van het CDJA. Kwaad kon ik er niet om worden, ik vond het eigenlijk wel vermakelijk.’’
Tijdens de laatste fase van de formatie, september vorig jaar, verkregen Ad Koppejan en Kathleen Ferrier nationale bekendheid als de twee dissidenten in de CDA-fractie die niet in zee wilden gaan met Wilders. Nachtelijke onderhandelingen, zware gesprekken met CDA-minister Piet Hein Donner, met andere partijprominenten en in de fractie achter de bekende gesloten deur. De druk op de twee was groot. Zonder hun instemming was er geen meerderheid in de Tweede Kamer voor deze gedoogcoalitie. Minister en medeonderhandelaar Ab Klink stapte op. Hij wilde niet verder met de PVV.
Opstappen speelde in die tijd ook wel eens door Koppejans’ hoofd. ,,Het was een hele heftige periode. Mijn kinderen zagen me vaker op tv dan thuis. Ik heb Annemiek, mijn vrouw, in die tijd wel eens gebeld met de boodschap: ‘ik weet niet of we Prinsjesdag gaan halen als Kamerlid’. Na het aftreden van Ab Klink waren er zoveel mensen die een beroep op mij deden om als hun vertegenwoordiger in de Kamer te blijven dat ik hen niet in de steek wilde laten. In de fractie hebben we toen afgesproken dat wij de komst van het kabinet niet langer zouden blokkeren. We zullen de uitvoering van het gedoogakkoord kritisch volgen. Daar kan ik heel goed mee leven.’’
,,Maar…’’ Koppejan lijkt even na te denken over zijn woorden…,,mocht het toch mislopen… ach… dan word ik gewoon weer ondernemer. Dit gevoel geeft mij een grote mate van ontspannenheid. Ik heb er geen nacht minder om geslapen.’’
En hoe gaat die samenwerking met PVV’ers tot nu toe?
,,De samenwerking op persoonlijk vlak met PVV-collega’s valt me niet tegen. Die ideeën blijven natuurlijk abject, de meningsverschillen zijn groot, maar dat hoeft een goede persoonlijke verhouding niet in de weg te staan. Zo hoort het ook te zijn in de politiek. Nu het akkoord er is, werk ik wel loyaal mee, al kent iedereen mijn bedenkingen. Dat vind ik wel zo democratisch. De meerderheid op het CDA-congres heeft beslist.’’
Maxime Verhagen beloofde de achterban dat ook rekening zou worden gehouden met de 32 procent die tegen het akkoord was. Heeft u daar iets van gemerkt?
,,Te weinig. Het CDA slaagt er onvoldoende in het eigen geluid te laten horen ten opzichte van de PVV. Dat is jammer en niet goed. Voorbeelden hoe het wel kan is de wijze waarop mijn collega Mirjam Sterk kritisch reageerde op de uitspraken van VVD-Kamerlid Jeanine Hennis dat hoofddoekjes in openbare gebouwen verboden moesten worden. Staatssecretaris Bleker kraakte op goede wijze kritische noten over de ‘tuigdorpen’ van de PVV. Er zit dus wel vooruitgang in. Maar de grote vraagstukken moeten nog komen. We wachten af.’’
De veronderstelde strategie van VVD en CDA om de PVV in te kapselen in de coalitie en vervolgens onschadelijk te maken lijkt niet te werken. De partij blijft winnen. Hoe typeert u de huidige situatie in het CDA na twee opeenvolgende zeer zware verkiezingsnederlagen?
,,Het CDA zit in een diepe crisis. De PVV groeit maar door en het CDA wordt alleen maar kleiner. Dat kunnen we alleen onszelf verwijten. We hebben geen eigen verhaal, geen eigen gezicht, geen visie op de toekomst. Teveel op de macht gericht. We waren een VVD-light, zoals CDA-rapporteur Frissen verklaarde. We moeten terug naar onze traditionele rol van bruggenbouwer tussen de diverse belangen in de samenleving. We moeten een brede volkspartij blijven die de tegenstellingen kan verbinden vanuit het politieke midden. Daar zit onze kracht, niet bij conservatief rechts of progressief links.’’
Wat moet er volgens u gebeuren?
,,We moeten verjongen, vernieuwen, verfrissen. De luiken moeten open. Er moet weer een frisse wind door de partij waaien. De partij moet een levendige, open beweging worden, met een open, niet krampachtige debatcultuur. Laten we wat mij betreft in het kader van ‘Laat duizend bloemen bloeien’ open het debat met elkaar aan gaan over de toekomst van onze partij en onze visie op de samenleving. Daar kunnen mooie dingen uit voortkomen. Ik ben daar optimistisch over. Het borrelt in de partij van de initiatieven. In Friesland, Brabant en Zeeland, op internet, binnen het CDJA, overal wordt gediscussieerd. Het debat over de toekomst, over de noden in de samenleving, moet alle ruimte krijgen. Vanaf vandaag begint met dit partijcongres en een nieuwe partijvoorzitter wat mij betreft een nieuwe lente.’’
De nieuwe voorzitter zal leiding moeten geven aan dat proces. Wordt het de gedoodverfde Ruth Peetoom of toch Sjaak van der Tak? De eerste wil de partij in het politieke midden houden, de laatste ziet groeikansen op rechts, waar de huidige partijtop zichzelf ziet zitten. Koppejan zegt geen stemoproep voor één van de twee te willen uitspreken. ,,Onze leden zijn mans genoeg om zelf die afweging te maken. Ze hebben geen stemadvies van een Kamerlid nodig.’’ Toch valt uit alles op te maken dat zijn voorkeur bij Peetoom ligt, vanuit de gezamenlijke opvatting dat de partij thuishoort waar de partij altijd zat: in het politieke midden. Koppejan ontkent het niet.
Maar ligt die toekomst voor het CDA wel in het politieke midden? De kiezer lijkt, gezien de verkiezingsuitslagen, de voorkeur te geven aan relatieve one-issuepartijen als de PVV, SP, D66, GroenLinks en Partij voor de Dieren, die deels of geheel zich positioneren op de flanken van de politiek. Traditionele volkspartijen als CDA en ook de PvdA blijven kiezers verliezen.
Op zijn weblog schreef Koppejan dat zijn zoontje van zes later hetzelfde wil gaan doen als papa. ,,Maar bestaat het CDA dan nog wel als hij groot genoeg is?’’ vroeg Koppejan zich tegelijkertijd af. Dat waren sombere woorden?
,,Zeker. Het is vijf voor twaalf voor het CDA. Ik zou het rampzalig vinden voor Nederland als er geen plek meer is voor een partij als het CDA, een brede volkspartij in het politieke midden en als alles moet worden overgelaten aan one-issuepartijen die gaan voor hun eigen belang. Wie legt er dan nog verbanden en roept op tot solidariteit tussen jong en oud, tussen aow en pensioenen, tussen autochtonen en allochtonen, tussen arm en rijk, tussen werkenden, werkzoekenden en zzp’ers. Er zijn zoveel onderwerpen denkbaar, waar bruggenbouwers als het CDA onontbeerlijk zijn om tegenstellingen in de samenleving met elkaar te verbinden. Om een herkenbaar christendemocratisch antwoord te geven op de noden en vragen uit de samenleving moeten we ons wel heruitvinden. Het moet ons niet meer puur gaan om de macht, maar om de mensen en de samenleving.’’