Partijendemocratie overleeft ook Maurice de Hond - Main contents

De partijendemocratie is al vaak naar de mestvaalt van de geschiedenis verwezen. Zo ook door Maurice de Hond in zijn bijdrage aan de Forumpagina van 13 januari. De opiniepeiler is een groot voorstander van directe democratie en roept zowel de regering, het parlement als de politieke partijen op zich in hun standpuntbepaling meer te laten leiden door referenda en opiniepeilingen.

door Ronald van Raak, Eerste-Kamerlid voor de SP

Het falende partijensyteem wordt op deze manier ingeruild voor een peilingenanarchie, die burgers slechts schijnzeggenschap geeft. Als partijen er niet in slagen mensen meer te betrekken bij het politieke debat zullen meer peilingen slechts leiden tot nog meer onvervulde beloften en zal het wantrouwen in de politiek alleen maar groter worden.

Terecht stelt De Hond dat mensen de politiek niet vertrouwen als bestuurders geen vertrouwen stellen in de burgers. Kiezers zijn hoger opgeleid en beter geïnformeerd dan ooit, maar worden veel te weinig betrokken bij politieke beslissingen. De voorstellen van De Hond zijn echter een stap terug.

Referenda en opiniepeilingen kunnen burgers direct bij de besluitvorming betrekken, maar deze middelen zijn nogal consumptief. Mensen krijgen weliswaar keuzes voorgelegd, maar hebben weinig invloed op de onderwerpen die in de politiek aan bod komen en op de manier waarop de voorgelegde keuzes tot stand zijn gekomen.

Bovendien is wat mensen willen vaak nogal tegenstrijdig. Veel burgers hechten aan sociale zekerheid, maar weinig mensen willen veel belasting betalen. Mensen willen niet al te veel regels voor zichzelf, maar liefst wél voor de buren. Opiniepeilingen kunnen een goed middel zijn om voorafgaand aan een debat de diverse wensen te inventariseren. Maar democratie is meer dan een verzoekplatenprogramma. Ook in een peilingendemocratie zoals De Hond die voor ogen heeft, bestaat vervolgens de behoefte om de uiteenlopende belangen af te wegen. Beginselpartijen zijn bij uitstek het instrument om mensen ook hierover te laten meedenken en meediscussiëren.

Het is jammer dat vernieuwers als De Hond de politieke partijen zo snel opzij schuiven. Ik ben het niet eens met zijn opvatting dat partijen typisch zouden zijn voor de verzuilde samenleving van de eerste helft van de vorige eeuw, toen het volk zich nog eenvoudig op levensbeschouwelijke gronden liet indelen. Nu kan een Telegraaflezer lid zijn van de KRO en SP stemmen, merkt hij terecht op. De ontzuiling van de samenleving betekent echter niet het einde van de partijen, maar biedt juist nieuwe perspectieven voor een gezonde partijendemocratie: meer dan ooit bepalen mensen tegenwoordig hun keuze op basis van een open politiek debat, waarin veel stemmen te winnen en te verliezen zijn.

Het ontbreken van een vaste achterban dwingt partijen er toe om zich meer van elkaar te onderscheiden. Om dit te bereiken zullen politici scherper met elkaar moeten debateren, op basis van duidelijke uitgangspunten. De voortdurende ledengroei van de SP - ondertussen de derde partij van het land - toont dat juist nu uitgesproken partijen mensen kunnen enthousiasmeren voor de politiek. De beginseldebatten die op dit moment worden gevoerd in de PvdA, de VVD en GroenLinks laten zien dat ook deze partijen zich meer bewust worden van deze democratische taak.

De Hond heeft terecht kritiek op het huidige functioneren van politieke partijen, maar zijn pleidooi voor een peilingendemocratie is geen echt alternatief. Bestuurders en belangengroepen slaan elkaar nu al voortdurend met opiniepeilingen om de oren. Als regering, parlement en partijen bij verschil van mening ook allemaal nog eens gaan peilen, worden burgers weliswaar onderwerp gemaakt van politieke machtsstrijd, maar nog steeds niet inhoudelijk betrokken bij de politieke discussie.

De voorstellen van De Hond om burgers meer directe invloed te geven, klinken op het eerste gehoor charmant, maar getuigen van een uiterst beperkte opvatting van democratie. De hoog opgeleide en goed geïnformeerde burger is denk ik tot meer in staat dan het antwoorden van 'ja' of 'nee' op door politici en opiniepeilers voorgekauwde vragen. Partijen hebben tot taak om mensen te betrekken bij de totstandkoming van die keuzes. Als dit niet lukt, worden burgers gedegradeerd tot stemkastjes.

Een wildgroei aan opiniepeilingen is weinig zinvol voor politici en niet goed voor de betrokkenheid van burgers. Het zijn vooral opiniepeilers die werkelijk voordeel hebben bij de voorstellen van De Hond.

Dit artikel werd gepubliceerd in de Volkskrant, 18 januari 2005