Big Brother kijkt en luistert mee - Main contents

Het interview met Michael Chertoff, de Amerikaanse onderminister van Justitie in de Volkskrant van 26 september jl., bevestigt wat de Nederlandse regering heeft geprobeerd te ontkennen: de VS krijgen in toenemende mate grip op ons rechtssysteem en onze privacy. Dit betekent dat alle burgers in toenemende mate zullen worden afgeluisterd en bespied en dat de strafmaat door toedoen van de Amerikanen fors kan stijgen. De schending van privacy van Europese burgers wordt opgevat als bijkomende schade in de strijd tegen het terrorisme. De aanval op de rechtsstaat moet stoppen, zo menen Harry van Bommel, Jan de Wit en Erik Meijer, respectievelijk Tweede-Kamerleden en Europees Parlementslid van de SP.

Harry van Bommel, Jan de Wit en Erik Meijer, respectievelijk Tweede-Kamerleden en Europees Parlementslid van de SP

Nederland steunt Amerika in de strijd tegen terrorisme en heeft daarvoor de inlichtingendienst versterkt, de beveiliging doen toenemen, rampenplannen geoefend en surveillance van risicogroepen verhoogd. Een aantal van deze maatregelen is zeer nuttig en verstandig, zoals het aanscherpen van controles op vliegvelden en het zorgen voor een goede bereikbaarheid van crisisdiensten in het geval van aanslagen. Een belangrijk onderdeel van de strijd tegen terrorisme is echter gericht op het zoeken naar potentiële verdachten van terroristische activiteiten en daar gaat het mis. Dit brengt namelijk met zich mee dat grote groepen burgers bij voorbaat tot verdachte worden verklaard van terroristische misdrijven. Hierin wordt de rechtvaardiging gezocht om telefoongegevens, internetgebruik en e-mailverkeer van alle Europeanen op te slaan in een databank.

De Raad van Ministers van de EU werkt momenteel aan een voorstel om alle telefoonmaatschappijen en internetproviders te verplichten dataverkeer van gebruikers voor lange tijd op te slaan. Politie, Justitie en de inlichtingendiensten kunnen er dan voor opsporingsdoeleinden gebruik van maken. In de discussie over dit soort voorstellen wordt vaak gezegd dat zij die niets te verbergen hebben, zich geen zorgen hoeven te maken. Maar in werkelijkheid is dit een terugkeer naar de periode van voor het briefgeheim van 1848, een van de Nederlandse grondrechten, dat stelt dat het geheim dat aan de post of andere openbare instelling van vervoer wordt toevertrouwd, onschendbaar is. Als uitzondering hierop geldt een rechterlijk bevel, gevallen die in de wet staan omschreven en de staat van beleg. Een duidelijker voorbeeld van het kind dat met het badwater wordt weggegooid is op dit terrein nauwelijks denkbaar. Het doet ons denken aan George Orwell's meesterwerk '1984'; big brother is watching you. Chertoff ziet dat duidelijk anders. Naar zijn overtuiging moet 'het evenwicht tussen bescherming van privacy en veiligheid nader overwogen worden.' Een tegengeluid van Europese ministers van Justitie is tot op heden uitgebleven. Sterker nog, Justitieminister Donner (CDA) wil ons strafrechtstelsel doorlichten om te bezien waar nog scherper kan worden gereageerd op mogelijke bedreigingen.

Ook op andere gebieden proberen de VS begrip te kweken voor het eigen rechtssysteem en de Amerikaanse strafmaat. Zo blijkt uit een recente brief aan de Europese ministers van Justitie dat volgens de VS sommige landen 'misschien enige bedenkingen hebben bij de doodstraf' maar niet dat Europa dit categoriaal afwijst. Met de VS wordt door de ministers als 'gelijke partner' gesproken om het Europese beleid vast te stellen, als waren de VS een lidstaat van de EU. Op verzoek van de VS worden hier mensen als terrorist behandeld, zonder dat er sprake is van een aanklacht, laat staan van enig bewijs. Een schrijnend voorbeeld hiervan is de criminalisering van de politiek vluchteling prof. Sison, leider van de Filippijnse Communistische Partij, die door de Raad van State en de UNHCR wordt erkend maar desondanks zijn girorekening ziet geblokkeerd en het woonrecht en de uitkering is ontnomen. Ons voorland is in deze zin de VS zelf, waar er op zijn zachtst gezegd onzorgvuldig wordt omgegaan met de rechten van de eigen burger. Daar zitten verdachten zonder in staat van beschuldiging te zijn gesteld of zonder een advocaat te mogen zien, al maanden opgesloten. Medewerkers van Amerikaanse inlichtingendiensten gebruiken methodes waarvan wij hier via de commissie Van Traa hebben geconstateerd dat ze tot machtsmisbruik van de politie leiden en een onzorgvuldige bewijsvoering opleveren. Die technieken 'zijn door Amerikaanse rechtbanken geaccepteerd' zegt Chertoff, en voegt daar aan toe dat 'we landen aanmoedigen naar onze ervaringen te kijken.' In werkelijkheid worden deze technieken in Nederland al door DEA-agenten uit de VS toegepast. Zo zijn in de strijd tegen grensoverschrijdende drugshandel voorbeelden te vinden van infiltratie en uitlokking.

De druk die de VS op Europa uitoefenen, is bij weinig Nederlanders bekend, niet in de laatste plaats omdat het allemaal in het geheim gebeurt, bijvoorbeeld via informele bijeenkomsten van Europese ministers van Justitie. Velen voelen wel dat er iets niet in de haak is, getuige de uitgebreide reacties op de speciaal daartoe opgerichte site www.nederlandgeenafluisterstaat.nl. Daar zijn in enkele dagen meer dan 2300 brieven naar ministers en Kamerleden gegaan. Deze bezorgde burgers maken terecht bezwaar tegen het volgen en opslaan van dataverkeer zonder dat er sprake is van een redelijk vermoeden van schuld.

Elke toestemming van de bevoegde autoriteiten om dataverkeer te bewaren moet noodzakelijk, proportioneel en tijdelijk zijn. Een algemene bewaarplicht zoals nu wordt voorgesteld, is onaanvaardbaar. De 35 topjuristen die onlangs publiekelijk bezwaar maakten tegen de ongekende verruiming van de opsporingsbevoegdheden van politie en justitie verdienen alle steun. De aanval op onze rechtsstaat, ingezet door de LPF en andere rechtse rakkers, moet dringend een halt worden toegeroepen.

Dit artikel verscheen op 1 oktober 2002 in de Volkskrant