Hart van Europa - Main contents
In de Kroenungssaal van het Akense stadhuis ontving Bondskanselier Merkel op 1 mei uit handen van burgemeester Linden de Karlspreis. Zij kreeg de prijs omdat zij er tijdens het Duitse EU voorzitterschap vorig jaar in is geslaagd de impasse te doorbreken waar Europa in terecht was gekomen na het Franse en Nederlandse ‘nee’ tegen het Grondwettelijk Verdrag. Niet zo maar een prestatie, kan ik u verzekeren. Aan het begin van het Duitse voorzitterschap was iedereen het er over eens dat het maximaal haalbare voor Merkel zou zijn een agenda voor de onderhandelingen vast te stellen. Een akkoord zou op z’n vroegst ergens in 2008, misschien onder Frans voorzitterschap, tot stand komen. Merkel zag dat anders. In haar visie zou Europa de interne spelregels op orde moeten hebben tegen de tijd dat de burgers weer naar de stembus gaan voor de Europese verkiezingen in juni 2009. Omdat verdragen altijd in de nationale parlementen moeten worden goedgekeurd en dit doorgaans minstens een jaar duurt, zou het verdrag voor eind 2007 getekend moeten zijn. Om dat te laten slagen, zou een politiek akkoord er in de zomer van dat jaar al moeten liggen. Aan het eind van het Duitse voorzitterschap.
Merkel nam dit ambitieuze plan als uitgangspunt, hetgeen niet voor de hand lag, want geen enkele voorzitter wil teveel risico lopen. Het was een heel riskante benadering. De omstandigheden zaten wel mee. De voornaamste presidentskandidaat in Frankrijk, Sarkozy, had aangegeven dit probleem snel te willen oplossen met een vereenvoudigd verdrag dat precies deed wat het moest doen en niet meer dan dat: nieuwe spelregels voor de uitgebreide Unie opstellen. De Britse premier Blair wist dat zijn dagen in Downing Street geteld waren en wilde deze zaak niet overlaten aan zijn opvolger, dus was ook bereid snel te handelen. In Nederland trad een nieuw kabinet aan dat in overleg met de Kamer binnen een maand na aantreden expliciet aangaf hoe het Grondwettelijk Verdrag zou moeten worden aangepast om het ‘nee’ bij het referendum recht te doen.
Omdat Nederland als enige expliciet voorstellen deed, waren deze ideeën de basis voor de gesprekken die werden geleid door Bondskanselier Merkel. Zij had daarbij formidabele hindernissen te overwinnen, met name bij die landen die zich hadden vastgelegd op het Grondwettelijk Verdrag en de visie op de Europese toekomst die eruit sprak. Dat begon in haar eigen land, waar men zeer gehecht was aan dat verdrag, maar het lag ook moeilijk in landen waar een referendum was gehouden dat op een duidelijk ‘ja’ was uitgelopen, Spanje en Luxemburg. Ook België had zich er echt in vastgebeten.
In de onderhandelingen was Merkel direct, open en consensusgericht. Zij zette het gemeenschappelijk belang voorop, niet het Duitse belang en handelde daarbij in de beste traditie van Helmut Kohl. Premier Balkenende en ik hebben twee keer in kleine kring met de Bondskanselier onderhandeld. Eerst in Berlijn, aan het begin van het proces, om duidelijk te maken wat wij precies probeerden te bereiken, daarna vlak voor de beslissende Europese Raad, in een kasteel ergens in Brandenburg, om de balans op te maken. Van beide gesprekken is mij bijgebleven dat zij in oprecht vriendschappelijke sfeer verliepen, dat Merkel wars was van dikdoenerij (“So, Leute, was können wir für euch tun damit die Niederlande zufrieden sind?”), dat zij de toch best ingewikkelde dossiers tot in de puntjes beheerste en dat zij er geen enkel misverstand over liet bestaat wat wel en niet haalbaar was. Zij heeft vervolgens ook alles waargemaakt wat zij had toegezegd. Want ook tijdens de Europese Raad zelf, waar in het eindspel medewerkers er nauwelijks meer toe doen en het hele proces ‘Chefsache’ is, bleef zij meester van de onderhandelingen.
Laat er geen misverstand over bestaan: wij hebben keihard met haar moeten onderhandelen en wij hebben haar een aantal keren moeten overtuigen dat het eindbod voor ons onvoldoende was. Dat ging er soms stevig aan toe, maar altijd op een open manier, die de verhoudingen niet belastte. Ook moet je voortdurend steun zoeken bij andere landen voor wat je wilt bereiken, want alleen als de voorzitter in de gaten heeft dat je voldoende ‘massa’ weet te maken, zal zij gaan bewegen.
Het is niet verbazend dat de lofrede in Aken gehouden werd door de Franse President. Net als Nederland is ook Frankrijk weer terug in het hart van de Europese samenwerking mede dankzij het vakwerk van Merkel. Maar terug zijn in het hart van de samenwerking, is nog iets heel anders dan terug zijn in de harten van de burgers. Terecht wezen Merkel en Sarkozy er in hun toespraken op dat het vertrouwen van de burgers in het Europese project weer moet worden veroverd.
Meer informatie