Verdrag van Lissabon: overzicht van de belangrijkste veranderingen - Main contents

Besluitvorming EU: de medebeslissingsprocedure is de gewone wetgevingsproceduregeworden; de raadplegingsprocedure is een bijzondere wetgevingsprocedure geworden.

Tenzij anders gesteld wordt de gewone wetgevingsprocedure gevolgd.

De Raad, stemverhoudingen: een gekwalificeerde meerderheid betekent vanaf 2014 55% van de (deelnemende) lidstaten die 65% van de EU bevolking vertegenwoordigen.

De Raad, stemverhoudingen: voor voorstellen niet door de Commissie of Hoge Vertegenwoordiger gedaan betekent een gekwalificeerde meerderheid vanaf 2014 72% van de (deelnemende) lidstaten die 65% van de EU bevolking vertegenwoordigen.

De Raad, stemverhoudingen: codificatie van het "Ioannina systeem". Tussen 2014 en 2017 kan 75% van een blokkerende minderheid in de Raad, wanneer de Raad met gekwalificeerde meerderheid van stemmen zou beslissen over een kwestie, ervoor zorgen dat de Raad deze kwestie goed doorspreekt om aan bezwaren tegemoet te komen. In 2017 wordt dat op 55% van een benodigde blokkerende minderheid gesteld.

De Raad: er komt een permanent comité dat de operationele samenwerking op het gebied van de binnenlandse veiligheid versterkt. Andere betrokken instanties kunnen hierbij worden betrokken.

De Raad: er zal een vorm van versterkte samenwerking tussen de roulerende voorzitterschappen komen.

Makkelijker aanpassen besluitvormingsprocedures: de Europese Raad kan kiezen de besluitvormingsprocedures die het beleid van de EU aangaan te veranderen zonder dat daar een nieuw verdrag voor hoeft worden afgesloten. Daartoe wordt door lidstaten besloten met eenparigheid van stemmen. Samenwerking op defensiegebied blijft een verdragswijziging behoeven.

De Europese Raad: is een officiële instelling van de Europese Unie geworden. Het is geen medewetgever zoals de Raad van Ministers dat wel is.

De Europese Raad, voorzitter: is nu een vast persoon, los van het voorzittende land. De vaste voorzitter vertegenwoordigt de Europese Raad op het gebied van buitenlands- en veiligheidsbeleid. Wordt gekozen voor 2,5 jaar. De voorzitter mag geen functie hebben in een lidstaat.

De Europese Raad, stemverhoudingen: besluiten worden mits anders bepaald bij concensus genomen. Een belangrijke uitzondering is het goedkeuren van een nieuwe Commissie.

De Commissie, grootte: was één per lidstaat, per 2014 is het 2/3 van het aantal lidstaten, toegewezen in een roulatiesysteem. Lidstaten hebben één op de drie zittingsperiodes geen Eurocommissaris.

Aanvulling: de Europese Raad mag dit aantal - met eenparigheid van stemmen - aanpassen, en besloten is dat het aantal eurocommissarissen één per land zal gaan bedragen.

De Hoge Vertegenwoordiger voor het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid: de oude Hoge Vertegenwoordiger en Eurocommissaris externe betrekkingen worden samengevoegd. De nieuwe Hoge Vertegenwoordiger is vice-voorzitter van Commissie en zit de Raad voor BuZa / veiligheidszaken voor. Alleen vertegenwoordiger op punten waar alle lidstaten het over eens zijn. Deelt terrein met voorzitter Europese Raad.

Het Europees Parlement, zetelverdeling: maximum van 750 plus voorzitter (tot 2014 behoudt Duitsland 3 extra zetels, wat het totaal op 754 brengt). Nederland is van 27 naar 26 zetels gegaan.

Rol nationale parlementen: expliciet genoemd dat ze een rol hebben in het toezicht op het waarborgen van subsidiariteit. Als 1/3, of in enkele specifieke gevallen 1/4, van alle nationale parlementen oordelen dat de subsidiariteit in het geding is dwingen zij heroverweging af. In dat geval is een betere motivatie (of aanpassing) door de Commissie nodig (de zgn. 'gele kaart-procedure'). Een meerderheid van nationale parlementen dwingt onmidellijke herziening of intrekking af (de zgn. oranje kaart-procedure').

De EU en burgerinitiatieven: 1 miljoen burgers uit een aantal lidstaten kunnen samen de Commissie verzoeken een voorstel te doen. De exacte procedures worden nog vastgesteld via de gewone wetgevingsprocedure.

Het Europees Openbaar Ministerie: alleen ingesteld en bevoegd voor zaken waar het financiële belang van de EU is geschaad. Dit kan worden uitgebreid, als Raad (unaniem), EP en EC het daarover eens zijn.

Voorrang Europees recht: voor het eerst expliciete verwijzing naar feit dat EU recht voorrang heeft boven nationaal, conform de rechtspraak Europees Hof van Justitie.

Het Hof van Justitie: het aantal advocaten-generaal van het Europese Hof van Justitie is verhoogd van 8 naar 11.

Bevoegdheden EU, beginsel: wordt een onderwerp niet in de Verdragen genoemd, dan doet de EU niets. Staat het wel in de Verdragen: dan handelt EU voor zover ruimte wordt gegeven volgens de Verdragen. Staat het niet in het Verdrag maar is een bevoegdheid wel nodig de doelen te verwezenlijken dan kan dat met eenparigheid van stemmen in de Raad en goedkeuring van het EP worden vastgesteld. Uitbreiding bevoegdheden t.b.v. de interne markt is duidelijker afgebakend.

Bevoegdheden EU: lidstaten kunnen verzoeken dat wetgeving wordt ingetrokken.

Begroting: het onderscheid tussen verplichte uitgaven voortvloeiend uit het Verdrag en andersoortige uitgaven is opgeheven. De volledige begroting wordt door de Raad en het EP vastgesteld. Vroeger beslist het EP alleen mee over de verplichte uitgaven.

Defensiebeleid: meer nadruk op een mogelijk gemeenschappelijk defensiebeleid.

Er wordt voorzien dat lidstaten civiele en militaire middelen beschikbaar stellen die het GBVB ondersteunen.

Defensiebeleid: verbetering militaire capaciteit van de lidstaten, meer gezamenlijke inkoop en ontwikkeling van militair materieel, ondersteunt door een Europees Defensieagentschap.

Landbouwbeleid: de gemeenschappelijke ordening van de landbouwmarkt(en) wordt per normale wetgevingsprocedure besloten, in plaats van de raadplegingsprocedure.

Dierenwelzijn: is opgenomen in de primaire verdragstekst.

Justitiële samenwerking: indien fundamentele aspecten strafrechtstelsel zouden worden aangetast door een voorstel dan wordt normale procedure geschorst, en is consensus nodig om überhaupt verder te gaan.

Justitiële samenwerking: minimumstraffen voor bepaalde grensoverschrijdende vormen van zware criminaliteit kunnen worden vastgesteld per gewone wetgevingsprocedure. Hetzelfde geldt voor de erkenning van vonnissen, bewijsvoering en gelijksoortige samenwerking tussen de lidstaten. Specifieke punten in strafvordering gaan per bijzondere wetgevingsprocedure. Besluitvorming ging vroeger met eenparigheid van stemmen in de Raad.

Justitiële samenwerking: aangaande het familierecht kan de EU wel maatregelen gaan nemen, per bijzondere wetgevingsprocedure. De Raad kan met eenparigheid van stemmen besluiten, en mits geen nationaal parlement een bezwaar maakt, over delen van het familierecht met meerderheid van stemmen te gaan beslissen.

Politiële samenwerking: tot maatregelen voor opslag en uitwisseling van informatie en ondersteuning van en gezamenlijk onderzoek door wethandhavingsdiensten zal per gewone wetgevingsprocedure worden besloten, evenals zaken aangaande Europol. Maatregelen aangaande operationele samenwerking vallen onder de bijzondere wetgevingsprocedure. Besluitvorming ging vroeger met eenparigheid van stemmen in de Raad.

Terrorismebestrijding: besluiten over beheersmaatregelen over de financiële kanten van terrorisme worden per gewone wetgevingsprocedure genomen.

Immigratie: er is een verdragsmatige basis voor maatregelen nodig voor één systeem van het beheer van de buitengrenzen. De maatregelen worden besloten middels de gewone wetgevingsprocedure. Dit geldt eveneens voor procedures over hoe persoonscontroles plaatsvinden; vroeger ging dit per raadplegingprocedure.

Immigratie: per gewone wetgevingsprocedure worden maatregelen vastgesteld om te komen tot uniforme procedures voor het toekennen van een asielstatus, die voor de hele EU moet gelden. Ook neemt de EU maatregelen om de integratie van deze groepen te ondersteunen, met uitsluitsel van harmonisering van wettelijke regelingen.

Rechten (vrij verkeer van burgers): om in het recht op vrij reizen en te verblijven te voorzien kunnen maatregelen inzake sociale zekerheid en sociale bescherming worden vastgesteld. Besluitvorming verloopt met eenparigheid van stemmen.

Rechten: voorstellen handelend over het vrije verkeer van werknemers die het sociale zekerheidsstelsel significant wijzigen kunnen door een lidstaat worden geschorst en mogelijk uitgesteld.

Interne markt: de bescherming van intellectueel eigendomsrecht zal per gewone wetgevingsprocedure worden vastgesteld, talenregelingen daaromtrent door middel van de bijzondere wetgevingsprocedure.

Vervoersbeleid: het EP krijgt deels medebeslissingsbevoegdheid op dit terrein.

Sociaal beleid: voor werkgelegenheidsbeleid, beroepsopleidingen, sociale zekerheid, toestaan van CAO's en arbeidsrecht worden naast studies ook andere methodieken genoemd, maar ook die zijn louter ondersteunend en coördinerend bedoeld - harmonisatie is niet het doel.

Diensten: er wordt extra nadruk op gelegd en verduidelijkt dat diensten van algemeen belang van niet-economische aard door overheden ondersteund of georganiseerd mogen worden. Een specifiek protocol over nationale omroepbestellen is geschrapt. Beginselen en voorwaarden vast te stellen per gewone wetgevingsprocedure.

Gezondheidszorg: het ondersteunen en stimuleren van maatregelen om grensoverschrijdende bedreigingen van de volksgezondheid tegen te gaan en maatregelen tegen het misbruik van alcohol en tabak wordt per gewone wetgevingsprocedure besloten.

Gezondheidszorg: naast samenwerking wordt de complementariteit van gezondheidsdiensten (vooral in grensregio's) sterk aangemoedigd.

Sport: voor het eerst in het Verdrag genoemd; vooral het vrijwilligerswerk ervoor wordt bevorderd. Ondersteunende maatregelen worden per gewone wetgevingsprocedure besloten.

Onderzoek en innovatie: nieuw in het Verdrag is uitstippelen van één Europees ruimtevaartbeleid, volgens de gewone wetgevingsprocedure.

Energie: voor het eerst wordt in het Verdrag een direct verband gelegd tussen de markt en energie, met kanttekeningen voor milieu en behoud van energievoorziening. Besluiten genomen volgens de gewone wetgevingsprocedure, met uitzondering van fiscale maatregelen waar de bijzondere wetgevingsprocedure geldt. Het Verdrag bevat een speciale verwijzing naar de solidariteit tussen lidstaten op dit terrein.

Toerisme: nu apart genoemd als sector. Aanvullend dus geen harmonisatie, wel versterking van samenwerking en bevordering sector (moet als dienst gewoon onder interne markt vallen). Besluiten genomen volgens de gewone wetgevingsprocedure.

Regionaal beleid: verordeningen die de structuurfondsen betreffen worden nu middels de gewone wetgevingsprocedure vastgesteld - dus met meerderheid van stemmen in de Raad in plaats van met eenparigheid van stemmen.

Solidariteit: bij (natuur)rampen en terroristische aanslagen maakt de EU alle middelen - financiële onder voorwaarden - om hulp te verlenen vrij, en assisteert als getroffen lidstaat erom vraagt. Dit is een versterking ten opzichte van de oude tekst.

Milieu: klimaatverandering wordt nu specifiek genoemd als één van de problemen die bestreden dienen te worden.

Handel: de regels die het kader bepalen voor de uitvoering van de handelspolitiek zullen per gewone wetgevingsprocedure worden besloten. Hiermee krijgt het EP een rol in het geheel.

Humanitaire hulp: nieuw als apart punt naast ontwikkelingssamenwerking genoemd. De EU en de lidstaten completeren elkaar, besluitvorming gbeurt met gewone wetgevingsprocedure.

Financiën EU: de financiële reglementen aangaande de begroting en controles worden per gewone wetgevingsprocedure vastgesteld in plaats van per raadplegingsprocedure.

Bestuur: de EU ondersteunt het vermogen van lidstaten om EU wetgeving door te kunnen voeren. Dergelijke besluiten worden genomen volgens de gewone wetgevingsprocedure.

Lidmaatschap: er is een procedure vastgesteld voor lidstaten die uit de EU willen stappen.

De EU: krijgt rechtspersoonlijkheid. Op zich heeft dit geen gevolgen voor de bevoegdheden van de EU.

Stemmingen en beraadslagingen van de Raad en het Europees Parlement over wetgeving worden openbaar. Bij het EP was dit al regel, de Raad was nog niet openbaar.

De EU: mag overeenkomsten sluiten met derde landen of organisaties wanneer Verdragen dat aangeven of het past in de doelstellingen zonder dat het bevoegdheden uitbreid. Dat werd eerst per punt in de Verdragen aangegeven.

Handvest grondrechten: erkend door de EU, en zelfde rechtskracht (dus bindend). Voorbehouden: leiden niet tot verruiming of aanpassing van bevoegdheden die in Verdrag zijn vastgelegd.

De EU: treedt toe tot het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens. Grondrechten plus constitutionele tradities die lidstaten gemeen hebben worden beginselen t.b.v. het recht van de EU. Op zich heeft dit geen gevolgen voor de bevoegdheden van de EU.

Het Comité van de Regio's mag als partij naar het Hof van Justitie stappen.

Uitbreiding van de EU: er wordt gerefereerd aan de Kopenhagen-criteria, de eisen waar een nieuwe lidstaat aan moet voldoen.

De EU en het maatschappelijk middenveld (levensbeschouwelijke apart genoemd) / de burger: expliciet genoemd om regelmatig mee te praten en hen de mogelijkheid te geven om hun mening te geven.

De mogelijkheden voor natuurlijke en rechtspersonen om bij Hof van Justitie in beroep te gaan worden verruimd. Ook tegen handelingen en regelgevingshandelingen die geen uitvoeringsmaatregelen met zich meebrengen en die de betrokkene direct en individueel raken mogen zij beroep instellen.

Financiën van de EU: het meerjarenkader voor de begroting is officieel opgenomen in het Verdrag. Dit kader legt het maximum aan uitgaven vast. De Raad stemt hierover met eenparigheid van stemmen, tenzij de Europese Raad met eenparigheid van stemmen anders bepaalt. Het EP moet goedkeuring verlenen.

Financiën van de EU: de lidstaten worden nadrukkelijker genoemd dan voorheen in hun rol in de besteding en controle op uitgaven gedaan vanuit de begroting van de Europese Unie.

Financiën van de EU: Nederland laat - middels een eenzijdige verklaring die verdragsmatig geen effect heeft - weten pas akkoord te gaan met een meerjarenbegroting als problemen rond nettobetalingspositie zijn opgelost.

Coördinatie economieën: bestaande protocol is een prozaïscher verklaring geworden. Nieuw is nadruk op het behalen van begrotingsoverschot in goede tijden. De norm van een 3% overschot en 60% overheidsschuld komen niet in deze teksten voor; daarvoor is een verwijzing naar het groei- en stabiliteitspact opgenomen in de verklaring.

'Comitologie': de procedures die het delegeren van bevoegdheden van de Commissie regelen (aan de zgn. comitologie-comités) zijn in het verdrag opgenomen. Voor het instellen van de comités is goedkeuring van Raad en EP nodig.

Hierarchie van wetgeving: er wordt onderscheid gemaakt tussen wetgeving en afgeleide wetgeving. Afgeleide wetgeving valt niet onder de regels voor openbaarheid van bestuur, en hoeft ook niet naar de nationale parlementen worden toegezonden.

Opt-outs: lidstaten kunnen kiezen niet mee te doen met beleid aangaande visa, asiel en Schengen. Daar moet wel eerst diepgaand over worden gepraat.

Opt-outs: nieuw zijn die aangaande het Handvest: het Verenigd Koninkrijk en Polen doen niet mee aan zaken waarvoor zij nationaal geen eigen regelingen hebben getroffen. Uitzondering daarop is dat Polen wel meedoet aan het sociale deel van het Handvest.