Bijzondere IGC-Raad op ministerieel niveau

Tijdens deze bijzondere Raad zullen de ministers van Buitenlandse Zaken uit alle 25 lidstaten van de Europese Unie vergaderen over de Europese Grondwet. Basis voor de besprekingen is het overleg van 17 en 18 mei.

Dit is het elfde officiële overleg in het kader van de Intergouvernementele Conferentie (IGC)¹.

Verwatering van het Stabiliteitspact

Nederland heeft een tegenslag moeten incasseren in de strijd rond het vastleggen van de begrotingsregels in de Europese Grondwet. Gezien de huidige problemen met de 3-procentsnorm (het Stabiliteitspact), wenste Nederland dat het Europese Hof van Justitie een rol zou krijgen bij het toezicht op de naleving van de regels.

Minister Ben Bot² van Buitenlandse Zaken meldde na afloop van de bijeenkomst dat met name Duitsland dwars lag. Onze oosterburen wensen het Europese Hof slechts een rol te geven in procedurele kwesties en niet in de inhoudelijke beoordeling van afspraken. Omdat vrijwel alle Europese lidstaten Duitsland volgen in het standpunt dat het Stabiliteitspact te rigide is, kwam Nederland op dit punt tijdens de onderhandelingen in een isolement.

Vetorecht op EU-begroting?

Op een ander onderhandelingspunt zal Nederland minder flexibiliteit tonen, en dat is het vasthouden van het vetorecht op de meerjarenbegroting van de Europese Unie. "Dat ligt spijkerhard op tafel", zei Bot.

Overige punten

Tijdens deze IGC hebben de lidstaten overeenstemming bereikt op de volgende punten:

• - 

  een bescheiden toename van het minimum-aantal zetels voor kleine lidstaten in het Europees Parlement
• - 

  de rol van het Europees Parlement in de controle over het EU-budget (artikel III-310³)

Het grote twistpunt, namelijk de verdeling van stemgewichten⁴ tussen lidstaten in de Raad van Ministers, is doorgeschoven naar de de Europese Raad van 17 en 18 juni 2004. Het Ierse voorzitterschap houdt de kaarten voor wat betreft dit onderhandelingspunt nog dicht op de borst; het zal pas op het laatste moment met een compromis-pakket naar buiten komen.

De ministers zullen een algemene politieke discussie voeren over de algemene stand van zaken in de onderhandelingen. Op deze wijze kunnen de ministers een oordeel geven over de meest gevoelige institutionele zaken, waarover in de afgelopen weken geen gezamenlijke discussie is geweest. Deze zaken betreffen met name:

1. De stemweging in de Raad van Ministers

Het Ierse voorzitterschap stelt dat het principe van een dubbele meerderheid het uitgangspunt moet zijn voor de discussies. Verder moet een grotere efficiëncy bereikt worden in de besluitvormingsprocedures dan in de huidige Verdragen is voorzien.

De voorstellen die de Europese Conventie⁵ over de stemwegingen heeft gemaakt, zijn voor het Iers voorzitterschap een gepasseerd station, omdat hiertegen teveel weerstand bestaat bij enkele lidstaten. Dit voorstel luidt:

"Onder gekwalificeerde meerderheid van stemmen in de Europese Raad⁶ en in de Raad van Ministers⁷ wordt verstaan een de meerderheid van de leden van de Raad, welke meerderheid lidstaten vertegenwoordigt waarvan de totale bevolking tevens ten minste drievijfde [= 60 procent] van de totale bevolking van de Unie vertegenwoordigt uitmaakt." (artikel I-24⁸).

Strijd om de blokkerende minderheid

Nu het vetorecht bij de besluitvorming voor veel Europese beleidsterreinen is afgeschaft, is het voor landen zaak om besluitvorming tegen te kunnen houden met een coalitie. Het is hierbij - met name voor de grote landen - belangrijk om de coalitie die een blokkerende minderheid mogelijk maakt, zo klein mogelijk te houden.

De huidige discussies voeren nu over wijziging van de verhoudingen in het systeem van "dubbele meerderheid". In het Conventievoorstel is de blokkerende minderheid 40 procent van de totale EU-bevolking (want een meerderheid wordt bereikt met 60 procent). Het probleem is dat het demografisch gewicht van de vier grootste landen (Duitsland, Frankrijk, Verenigd Koninkrijk en Italië) dusdanig groot is, dat zij met een relatief kleine coalitie van landen een blokkerende minderheid kunnen vormen en op deze wijze besluiten kunnen tegenhouden.

Een recent voorstel van Spanje is om bij het stemmen een meerderheid een drempel van 66 procent te hanteren, zodat het land even gemakkelijk als de "Grote Vier" op zoek kan gaan naar een coalitie die een blokkerende minderheid vormt. Een compromisvoorstel van Ierland om een drempel van 55 procent in te voeren (waarmee de grotere landen meer partners moeten zoeken om een blokkerende minderheid te vormen) werd in maart al door Spanje afgewezen.

2. Minimumaantal zetels per lidstaat in het Europees Parlement

In het Europees Parlement⁹ geldt volgens de huidige afspraken een minimumzetelaantal per land van vier zetels. Momenteel is Malta het land met de kleinste vertegenwoordiging (5 zetels van de 732).

Enerzijds kan men stellen dat Malta hiermee goed vertegenwoordigd is, een Maltese europarlementariër vertegenwoordigt immers 80.000 mensen (bevolking van 400.000 mensen gedeeld door vijf zetels). Ter vergelijking: een Nederlandse europarlementariër vertegenwoordigt een kleine 600.000 mensen, een Duitse zelfs 830.000 mensen.

Anderzijds kan men stellen dat een land met vijf zetels nauwelijks nog een 'eigen geluid' kan laten horen in een parlement met 732 zetels. Er bestaat ook enige wrevel in Malta dat het land een zetel minder heeft dan Luxemburg, terwijl de bevolking vrijwel gelijk is.

Bij een verdere uitbreiding van de Europese Unie zouden Malta en Luxemburg terug kunnen gaan naar vier zetels. Dit willen deze landen absoluut voorkomen, wat als gevolg heeft dat de gehanteerde rekensleutels enige aanpassing behoeven.

• - 

  De Volkskrant, 25 mei 2004
• - 

  NRC Handelsblad, 25 mei 2004
• - 

  Document CIG 77/04 (Agenda, zie documentenoverzicht hieronder)

• 1. 

  Van 4 oktober 2003 tot en met 18 juni 2004 vond de Intergouvernementele Conferentie (IGC) plaats die heeft geleid tot de opstelling van een nieuw verdrag tot opstelling van een Grondwet voor Europa. Een IGC wordt bijeengeroepen door de staatshoofden en regeringsleiders van de EU-lidstaten, als de basisverdragen gewijzigd worden.
   
• 2. 

  Bernard Bot (1937) is an experienced diplomat who became minister of foreign affairs in 2003 in the Balkenende II cabinet. He is the son of civil servant, diplomat and former minister Theo Bot. In his childhood Ben Bot was imprisoned in a Japanese internment camp during World War II. As a diplomat Bot occupied various posts, including serving as the permanent representative at the EU for over a decade. He was also secretary-general of the Ministry of Foreign Affairs.
   
• 3. 

  De jaarlijkse begroting van de Unie wordt bij Europese wet vastgesteld overeenkomstig de volgende bepalingen:
   
• 4. 

  Veel analyses tonen aan dat de Grondwet-onderhandelingen stuk zijn gelopen door een starre houding van Spanje en Polen inzake de stemweging in de Raad van Ministers. Het draait hierbij om de macht van de lidstaten: hoe makkelijk kan een land worden weggestemd als bepaalde beslissingen moeten worden genomen.
   
• 5. 

  De Europese Conventie was een vergadering die de belangrijkste overheden in Europa verenigde om te praten over de totstandkoming van een Europese Grondwet. De 217 deelnemers vertegenwoordigden de regeringen van alle EU-lidstaten; de nationale parlementen (zowel de Eerste als de Tweede Kamers); de Europese Commissie; en het Europees Parlement.
   
• 6. 

  The European Council brings together EU leaders to set the EU's political agenda. It represents the highest level of political cooperation between EU countries.
   
• 7. 

  In the Council, government ministers from each EU country meet to discuss, amend and adopt laws, and coordinate policies. The ministers have the authority to commit their governments to the actions agreed on in the meetings.
  Together with the European Parliament , the Council is the main decision-making body of the EU.
  Not to be confused with:
   
• 8. 

  1. Onder gekwalificeerde meerderheid wordt verstaan ten minste 55% van de leden van de Raad die ten minste 15 in aantal zijn en lidstaten vertegenwoordigen waarvan de bevolking ten minste 65% uitmaakt van de bevolking van de Unie.
   
• 9. 

  The European Parliament is the EU's law-making body. It is directly elected by EU voters every 5 years.
  What does the Parliament do?
  The Parliament has 3 main roles:
  Legislative