Uitvoeringsverordening 2013/503 - Vergunningaanvragen voor genetisch gemodificeerde levensmiddelen en diervoeders overeenkomstig Verordening 1829/2003 - Hoofdinhoud

UITVOERINGSVERORDENING (EU) Nr. 503/2013 VAN DE COMMISSIE

van 3 april 2013

betreffende vergunningaanvragen voor genetisch gemodificeerde levensmiddelen en diervoeders overeenkomstig Verordening (EG) nr. 1829/2003 van het Europees Parlement en de Raad en tot wijziging van de Verordeningen (EG) nr. 641/2004 van de Commissie en (EG) nr. 1981/2006 van de Commissie

(Voor de EER relevante tekst)

DE EUROPESE COMMISSIE,

Gezien het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie,

Gezien Verordening (EG) nr. 1829/2003 van het Europees Parlement en de Raad van 22 september 2003 inzake genetisch gemodificeerde levensmiddelen en diervoeders (1), en met name artikel 5, lid 7, artikel 11, lid 5, artikel 17, lid 7, en artikel 23, lid 5,

Na raadpleging van de Europese Autoriteit voor voedselveiligheid,

Overwegende hetgeen volgt:

HEEFT DE VOLGENDE VERORDENING VASTGESTELD:

HOOFDSTUK I

ALGEMENE BEPALINGEN

Artikel 1

Toepassingsgebied

Deze verordening is van toepassing op vergunningaanvragen die krachtens de artikelen 5, 11, 17 en 23 van Verordening (EG) nr. 1829/2003 worden ingediend voor:

Artikel 2

Definities

Voor de toepassing van deze verordening gelden de definities in Verordening (EG) nr. 1829/2003.

Voor de toepassing van deze verordening gelden de definities van „risico”, „risicobeoordeling” en „gevaar” in artikel 3 van Verordening (EG) nr. 178/2002.

HOOFDSTUK II

ALGEMENE VOORSCHRIFTEN

Artikel 3

Opstelling en indiening van krachtens artikel 5, lid 1, en artikel 17, lid 1, ingediende aanvragen

• 1. 

  De krachtens artikel 5, lid 1, en artikel 17, lid 1, van Verordening (EG) nr. 1829/2003 ingediende aanvraag moet:

• 2. 

  Voor elk van de specifieke voorschriften in de artikelen 4, 5 en 6 bevat de aanvraag:

• 3. 

  In de aanvraag wordt een controlelijst opgenomen waaruit blijkt dat alle in de artikelen 4, 5 en 6 voorgeschreven informatie aanwezig is.

• 4. 

  Wanneer een aanvraag uitsluitend gebruik als levensmiddel of uitsluitend gebruik als diervoeder betreft, worden overeenkomstig artikel 27 van Verordening (EG) nr. 1829/2003 verifieerbare redenen gegeven waarom niet een vergunning voor beide soorten gebruik moet worden verleend.

• 5. 

  Op het moment van indiening wordt in de aanvraag duidelijk vermeld welke delen van de aanvraag als vertrouwelijk worden beschouwd en worden hiervoor verifieerbare redenen gegeven, overeenkomstig artikel 30 van Verordening (EG) nr. 1829/2003.

Als tijdens de vergunningsprocedure aanvullende informatie wordt ingediend, wordt daarin op het moment van indiening duidelijk vermeld welke delen van die aanvullende informatie als vertrouwelijk worden beschouwd en worden hiervoor verifieerbare redenen gegeven, overeenkomstig artikel 30 van Verordening (EG) nr. 1829/2003.

• 6. 

  Wanneer bij de Europese Autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA) al studies ten behoeve van een aanvraag zijn ingediend, mag met toestemming van de EFSA in een andere aanvraag naar die studies en de resultaten van de beoordeling door de EFSA worden verwezen, in voorkomend geval voor zover die studies overeenkomstig artikel 31 van Verordening (EG) nr. 1829/2003 door de aanvrager mogen worden gebruikt.

HOOFDSTUK III

SPECIFIEKE VOORSCHRIFTEN

Artikel 4

Voorschriften voor de uitvoering van studies in verband met krachtens artikel 5, lid 3, en artikel 17, lid 3, ingediende aanvragen

• 1. 

  Toxicologische studies worden uitgevoerd in voorzieningen die voldoen aan:

De aanvrager toont aan dat aan dit voorschrift is voldaan.

• 2. 

  Niet-toxicologische studies moeten:

• 3. 

  De informatie over de onderzoeksprotocollen en de resultaten van de in de leden 1 en 2 bedoelde studies moet volledig zijn en ruwe gegevens omvatten in een elektronische vorm die geschikt is voor het uitvoeren van statistische of andersoortige analyse.

Artikel 5

Wetenschappelijke voorschriften voor de risicobeoordeling van genetisch gemodificeerde levensmiddelen en diervoeders in verband met krachtens artikel 5, lid 3, en artikel 17, lid 3, ingediende aanvragen

• 1. 

  Informatie, met inbegrip van studies, die bij de aanvraag moet worden gevoegd, zoals bedoeld in artikel 5, lid 3, onder a) tot en met f) en h), en artikel 17, lid 3, onder a) tot en met f) en h), van Verordening (EG) nr. 1829/2003, wordt verstrekt overeenkomstig de wetenschappelijke voorschriften voor de risicobeoordeling van genetisch gemodificeerde levensmiddelen en diervoeders die zijn opgenomen in bijlage II bij deze verordening.

• 2. 

  In afwijking van lid 1 mag een aanvraag worden ingediend die niet aan alle voorschriften van dat lid voldoet wanneer:

De aanvrager vermeldt de redenen voor de afwijking.

• 3. 

  De leden 1 en 2 beletten de EFSA niet de aanvrager zo nodig overeenkomstig artikel 6, lid 2, en artikel 18, lid 2, van Verordening (EG) nr. 1829/2003 te verzoeken de bij de aanvraag verstrekte gegevens aan te vullen.

Artikel 6

Aanvullende informatie betreffende de beoordeling van het risico van genetisch gemodificeerde levensmiddelen of diervoeders in verband met krachtens artikel 5, lid 3, en artikel 17, lid 3, ingediende aanvragen

• 1. 

  Naast de op grond van artikel 5 en bijlage II vereiste informatie omvat de aanvraag een systematische evaluatie van de in de tien jaar voorafgaand aan de indiening van het dossier in de wetenschappelijke literatuur gepubliceerde studies en door de aanvrager uitgevoerde studies naar de potentiële effecten voor de gezondheid van mens en dier van de genetische gemodificeerde levensmiddelen en diervoeder waarop de aanvraag betrekking heeft;

• 2. 

  Tijdens de vergunningsprocedure dient de aanvrager onverwijld bij de EFSA aanvullende informatie in die na de indiening van de aanvraag is gegenereerd en die van invloed kan zijn op de risicobeoordeling van het genetisch gemodificeerde levensmiddel of diervoeder. De aanvrager moet met name informatie bij de EFSA indienen over verboden of beperkingen die een bevoegde instantie van een derde land op grond van een risicobeoordeling van het genetisch gemodificeerde levensmiddel en diervoeder heeft ingesteld.

Artikel 7

Voorschriften voor monitoring na het in de handel brengen van genetisch gemodificeerde levensmiddelen of diervoeders in verband met krachtens artikel 5, lid 3, en artikel 17, lid 3, ingediende aanvragen

• 1. 

  De aanvrager dient een voorstel in voor de monitoring van het gebruik van het levensmiddel of diervoeder na het in de handel brengen, als bedoeld in artikel 5, lid 3, onder k), en artikel 17, lid 3, onder k), van Verordening (EG) nr. 1829/2003, wanneer uit de overeenkomstig de artikelen 4, 5 en 6 ingediende informatie blijkt dat de genetisch gemodificeerde levensmiddelen en diervoeders aan artikel 4, lid 1, en artikel 16, lid 1, van Verordening (EG) nr. 1829/2003 voldoen en wanneer, in overeenstemming met het resultaat van de risicobeoordeling, een bevestiging gewenst is:

• 2. 

  De aanvrager zorgt ervoor dat de monitoring na het in de handel brengen:

Artikel 8

Voorschriften voor de detectie-, identificatie- en kwantificeringsmethoden en voor de controlemonsters en referentiematerialen van genetisch gemodificeerde levensmiddelen of diervoerder in verband met krachtens artikel 5, lid 3, artikel 11, lid 2, artikel 17, lid 3, en artikel 23, lid 2, ingediende aanvragen

• 1. 

  Aanvragen die krachtens artikel 5, lid 1, en artikel 17, lid 1, van Verordening (EG) nr. 1829/2003 zijn ingediend, moeten aan de volgende voorschriften, als bedoeld in artikel 5, lid 3, onder i) en j), en artikel 17, lid 3, onder i) en j), van die verordening en beschreven in bijlage III bij deze verordening, voldoen ten aanzien van:

• 2. 

  Voor aanvragen die krachtens artikel 11, lid 1, en artikel 23, lid 1, van Verordening (EG) nr. 1829/2003 zijn ingediend, zijn de in bijlage III bij deze verordening beschreven vereisten ten aanzien van:

alleen van toepassing voor wat betreft de toepassing van artikel 11, lid 2, onder d), en artikel 23, lid 2, onder d).

HOOFDSTUK IV

OVERGANGS- EN SLOTBEPALINGEN

Artikel 9

Overgangsbepalingen

• 1. 

  Tot 8 december 2013 mogen aanvragers ervoor kiezen aanvragen die onder het toepassingsgebied van deze verordening vallen, in te dienen overeenkomstig de versie van Verordening (EG) nr. 641/2004 die van kracht is op 8 juni 2013.

• 2. 

  In afwijking van artikel 4, lid 2, verstrekt de aanvrager voor studies die vóór de datum van inwerkingtreding van deze verordening zijn aangevangen en worden uitgevoerd volgens andere kwaliteitsborgingssystemen dan GLP en ISO:

Artikel 10

Wijziging van Verordening (EG) nr. 641/2004

Verordening (EG) nr. 641/2004 wordt als volgt gewijzigd:

Artikel 11

Wijziging van Verordening (EG) nr. 1981/2006

Verordening (EG) nr. 1981/2006 wordt als volgt gewijzigd:

Artikel 12

Evaluatie

• 1. 

  De Commissie houdt toezicht op de toepassing van deze verordening, op de ontwikkeling van de wetenschappelijke kennis over de vervanging, vermindering en perfectionering van het gebruik van dierproeven in wetenschappelijke procedures en de publicatie van nieuwe richtsnoeren van de EFSA. De Commissie houdt met name toezicht op de resultaten van het GRACE-onderzoeksproject (GMO Risk Assessment and Communication of Evidence) in het kader van het werkprogramma voor 2012 van het zevende kaderprogramma voor onderzoek (KP7).

• 2. 

  De Commissie evalueert het voorschrift over de uitvoering van 90-daagse vervoederingsstudies bij knaagdieren met het volledige genetisch gemodificeerde levensmiddel of diervoeder van punt 1.4.4.1 van bijlage II op basis van nieuwe wetenschappelijke informatie. De resultaten van deze evaluatie worden uiterlijk op 30 juni 2016 bekendgemaakt.

Artikel 13

Inwerkingtreding

Deze verordening treedt in werking op de twintigste dag na die van de bekendmaking ervan in het Publicatieblad van de Europese Unie.

Deze verordening is verbindend in al haar onderdelen en is rechtstreeks toepasselijk in elke lidstaat.

Gedaan te Brussel, 3 april 2013.

Voor de Commissie

De voorzitter

José Manuel BARROSO

• (1) 

  PB L 268 van 18.10.2003, blz. 1.

• (2) 

  PB L 31 van 1.2.2002, blz. 1.

• (3) 

  PB L 102 van 7.4.2004, blz. 14.

• (4) 

  PB L 106 van 17.4.2001, blz. 1.

• (5) 

  Codex Alimentarius Commission, GL 45-2003.

• (6) 

  EFSA Journal 2011; 9(5):2150.

• (7) 

  PB L 276 van 20.10.2010, blz. 33.

• (8) 

  PB L 50 van 20.2.2004, blz. 44.

• (9) 

  PB L 201 van 31.7.2002, blz. 48.

• (10) 

  PB L 287 van 5.11.2003, blz. 1.

• (11) 

  PB L 10 van 14.1.2004, blz. 5.

• (12) 

  PB L 368 van 23.12.2006, blz. 99.

• (13) 

  PB L 157 van 8.6.2013, blz. 1.”.

• (14) 

  PB L 157 van 8.6.2013, blz. 1.”.

BIJLAGE I

OPSTELLING EN INDIENING VAN AANVRAGEN

De aanvraag moet de volgende informatie bevatten:

DEEL I

ALGEMENE INFORMATIE

DEEL II

WETENSCHAPPELIJKE INFORMATIE

De aanvraag moet aan alle voorschriften van deel II voldoen, tenzij die voorschriften niet gerechtvaardigd worden door de reikwijdte van de aanvraag (bijvoorbeeld als de aanvraag beperkt is tot een met ggo’s geproduceerd levensmiddel of diervoeder).

• 1. 

  GEVARENIDENTIFICATIE EN -KARAKTERISERING

1.1.   Informatie over de ontvangende plant of (in voorkomend geval) ouderplant

1.2.   Moleculaire karakterisering

1.2.1.   Informatie over de genetische modificatie

1.2.2.   Informatie over de genetisch gemodificeerde plant

1.2.3.   Aanvullende informatie over de genetisch gemodificeerde plant die vereist is voor milieuveiligheidsaspecten

1.2.4.   Conclusies van de moleculaire karakterisering

1.3.   Vergelijkende analyse

1.3.1.   Keuze van de conventionele tegenhanger en van aanvullende comparators

1.3.2.   Onderzoeksopzet en statistische analyse van gegevens uit veldproeven voor vergelijkende analyse

1.3.3.   Selectie van te analyseren materiaal en verbindingen

1.3.4.   Vergelijkende analyse van de samenstelling

1.3.5.   Vergelijkende analyse van landbouwkundige en fenotypische eigenschappen

1.3.6.   Effecten van verwerking

1.3.7.   Conclusie

1.4.   Toxicologie

1.4.1.   Testen van nieuw tot expressie gebrachte eiwitten

1.4.2.   Testen van nieuwe bestanddelen die geen eiwitten zijn

1.4.3.   Informatie over natuurlijke bestanddelen van levensmiddelen en diervoeders

1.4.4.   Testen van het volledige genetisch gemodificeerde levensmiddel of diervoeder

1.4.5.   Conclusies van de toxicologische beoordeling

1.5.   Allergene werking

1.5.1.   Beoordeling van de allergene werking van het nieuw tot expressie gebrachte eiwit

1.5.2.   Beoordeling van de allergene werking van de volledige genetisch gemodificeerde plant

1.5.3.   Conclusie van de beoordeling van de allergene werking

1.6.   Beoordeling van de voedingswaarde

1.6.1.   Beoordeling van de voedingswaarde van genetisch gemodificeerde levensmiddelen

1.6.2.   Beoordeling van de voedingswaarde van genetisch gemodificeerde diervoeders

1.6.3.   Conclusies van de beoordeling van de voedingswaarde

• 2. 

  BEOORDELING VAN DE BLOOTSTELLING — VERWACHTE INNAME OF GEBRUIKSFREQUENTIE

• 3. 

  RISICOKARAKTERISERING

• 4. 

  MONITORING NA HET IN DE HANDEL BRENGEN VOOR DE GENETISCH GEMODIFICEERDE LEVENSMIDDELEN OF DIERVOEDERS

• 5. 

  MILIEUBEOORDELING

• 6. 

  PLAN VOOR MILIEUMONITORING

• 7. 

  AANVULLENDE INFORMATIE OVER DE VEILIGHEID VAN HET GENETISCH GEMODIFICEERDE LEVENSMIDDEL OF DIERVOEDER

In de aanvraag wordt een systematische evaluatie opgenomen van de in de tien jaar voorafgaand aan de indiening van het dossier in de wetenschappelijke literatuur gepubliceerde en door de aanvrager uitgevoerde studies naar de potentiële effecten, op de gezondheid van mens en dier, van het genetisch gemodificeerde levensmiddel of diervoeder waarop de aanvraag betrekking heeft. Deze systematische evaluatie wordt uitgevoerd overeenkomstig de richtsnoeren van de EFSA voor de toepassing van methoden voor systematische evaluatie ter beoordeling van de veiligheid van levensmiddelen en diervoeder om de besluitvorming te ondersteunen (1).

Wanneer de met deze studies verkregen informatie niet coherent is met de informatie die verkregen is met de studies die overeenkomstig de voorschriften in bijlage II zijn verricht, geeft de aanvrager een gedegen analyse van de verschillende studies en een plausibele verklaring voor de gevonden discrepanties.

De aanvrager verstrekt ook aanvullende informatie die na de indiening van de aanvraag is gegenereerd en die van invloed kan zijn op de beoordeling van de veiligheid van het genetisch gemodificeerde levensmiddel of diervoeder, alsook informatie over verboden of beperkingen die een bevoegde instantie van een derde land op grond van een beoordeling van de veiligheid heeft ingesteld.

DEEL III

PROTOCOL VAN CARTAGENA

De aanvraag moet overeenkomstig artikel 5, lid 3, onder c), en artikel 17, lid 3, onder c), van Verordening (EG) nr. 1829/2003 de informatie bevatten die overeenkomstig bijlage II bij het aan het Verdrag inzake biodiversiteit gehechte Protocol van Cartagena inzake bioveiligheid moet worden verstrekt.

In ieder geval moet de in bijlage II bij Verordening (EG) nr. 1946/2003van het Europees Parlement en de Raad (2) vermelde informatie worden verstrekt:

DEEL IV

ETIKETTERING

De aanvraag omvat:

DEEL V

METHODEN VOOR DETECTIE, BEMONSTERING EN IDENTIFICATIE EN REFERENTIEMATERIAAL

De aanvrager verstrekt methoden voor detectie, bemonstering en identificatie, alsook monsters en controlemonsters van het levensmiddel of diervoeder aan het referentielaboratorium van de Europese Unie (EURL) als bedoeld in artikel 32 van Verordening (EG) nr. 1829/2003.

In de aanvraag wordt een kopie opgenomen van het ingevulde formulier voor de indiening van die monsters bij het EURL en een bewijs van verzending naar het EURL.

In de aanvraag wordt informatie opgenomen over de plaats waar toegang tot het referentiemateriaal kan worden verkregen.

De aanvrager volgt de aanwijzingen voor de voorbereiding en verzending van de monsters die worden gegeven door het EU-referentielaboratorium (EURL) als bedoeld in artikel 32 van Verordening (EG) nr. 1829/2003. Deze aanwijzingen worden op de volgende webpagina gepubliceerd: http://gmo-crl.jrc.ec.europa.eu/guidancedocs.htm.

DEEL VI

AANVULLENDE INFORMATIE DIE MOET WORDEN VERSTREKT VOOR GENETISCH GEMODIFICEERDE PLANTEN EN/OF LEVENSMIDDELEN OF DIERVOEDERS DIE GEHEEL OF GEDEELTELIJK UIT GENETISCH GEMODIFICEERDE PLANTEN BESTAAN

De in bijlage III bij Richtlijn 2001/18/EG beschreven informatie die vereist is in de kennisgeving, wordt verstrekt wanneer zij niet onder de voorschriften voor andere delen van de aanvraag valt.

DEEL VII

SAMENVATTING VAN AANVRAGEN

In dit deel wordt de genormaliseerde vorm voor de samenvatting van het aanvraagdossier beschreven.

Afhankelijk van de reikwijdte van de aanvraag kan een deel van de vereiste informatie niet van toepassing zijn.

Delen die overeenkomstig artikel 30 van Verordening (EG) nr. 1829/2003 als vertrouwelijk worden beschouwd, worden niet in de samenvatting opgenomen.

• 1. 

  ALGEMENE INFORMATIE

1.1.   Details van de aanvraag

1.2.   Aanvrager

1.3.   Reikwijdte van de aanvraag

1.4.   Is er al een vergunning verleend of loopt er een andere vergunningsprocedure in de Unie voor het product of voor het gebruik van de daaraan gerelateerde gewasbeschermingsproducten?

1.5.   Is voor de genetisch gemodificeerde plant kennisgeving gedaan krachtens deel B van Richtlijn 2001/18/EG?

1.6.   Is voor de genetisch gemodificeerde plant of daarvan afgeleide producten eerder kennisgeving met het oog op het in de Unie in de handel brengen gedaan krachtens deel C van Richtlijn 2001/18/EG?

1.7.   Is voor het product voorafgaand aan of gelijktijdig met deze aanvraag in een derde land een aanvraag ingediend en/of een vergunning verleend?

1.8.   Algemene beschrijving van het product

1.9.   Door de aanvrager voorgestelde maatregelen die genomen moeten worden in het geval van een ongewilde introductie of onjuist gebruik van het product, alsmede maatregelen voor verwijdering en behandeling

• 2. 

  INFORMATIE OVER DE ONTVANGENDE PLANT OF (IN VOORKOMEND GEVAL) OUDERPLANT

2.1.   Volledige naam

2.2.   Geografische verspreiding en teelt van de plant, met inbegrip van de verspreiding binnen de Unie

2.3.   Informatie over de voortplanting (voor milieuveiligheidsaspecten)

2.4.   Seksuele compatibiliteit met andere gekweekte of in het wild levende plantensoorten (voor milieuveiligheidsaspecten)

2.5.   Overlevingsvermogen (voor milieuveiligheidsaspecten)

2.6.   Verspreiding (voor milieuveiligheidsaspecten)

2.7.   Geografische verspreiding binnen de Unie van de soorten die seksueel compatibel zijn (voor milieuveiligheidsaspecten)

2.8.   Voor plantensoorten die normaal niet in de Unie voorkomen: een beschrijving van de natuurlijke habitat, waaronder informatie over natuurlijke predatoren, parasieten, concurrenten en symbionten (voor milieuveiligheidsaspecten)

2.9.   Andere potentiële interacties die voor de genetisch gemodificeerde plant van belang zijn, van de plant met organismen in het ecosysteem waar zij gewoonlijk wordt geteeld of waar zij elders wordt gebruikt, waaronder informatie over de toxische effecten op mensen, dieren en andere organismen (voor milieuveiligheidsaspecten)

• 3. 

  MOLECULAIRE KARAKTERISERING

3.1.   Informatie over de genetische modificatie

3.2.   Informatie over de genetisch gemodificeerde plant

3.2.1.   Beschrijving van de eigenschap(pen) die zijn ingebracht of gewijzigd

3.2.2.   Informatie over de feitelijk ingebrachte of geëlimineerde nucleïnezuursequentie(s)

3.2.3.   Informatie over de expressie van de insert

3.2.4.   Genetische stabiliteit van de insert en fenotypische stabiliteit van de genetisch gemodificeerde plant

3.2.5.   Informatie (voor milieuveiligheidsaspecten) over de wijze waarop de genetisch gemodificeerde plant verschilt van de ontvangende plant op het gebied van:

3.2.6.   Eventuele wijziging van het vermogen van de genetisch gemodificeerde plant om genetisch materiaal naar andere organismen over te dragen (voor milieuveiligheidsaspecten)

• 4. 

  VERGELIJKENDE ANALYSE

4.1.   Keuze van de conventionele tegenhanger en van aanvullende comparators

4.2.   Onderzoeksopzet en statistische analyse van gegevens uit veldproeven voor vergelijkende analyse

Beschrijving van de onderzoeksopzet (aantal locaties, teeltseizoenen, geografische spreiding, duplo’s en aantal commerciële variëteiten op elke locatie) en van de statistische analyse

4.3.   Selectie van te analyseren materiaal en verbindingen

4.4.   Vergelijkende analyse van landbouwkundige en fenotypische eigenschappen

4.5.   Effect van verwerking

• 5. 

  TOXICOLOGIE

• 6. 

  ALLERGENE WERKING

• 7. 

  BEOORDELING VAN DE VOEDINGSWAARDE

• 8. 

  BEOORDELING VAN DE BLOOTSTELLING — VERWACHTE INNAME OF GEBRUIKSFREQUENTIE

• 9. 

  RISICOKARAKTERISERING

• 10. 

  MONITORING NA HET IN DE HANDEL BRENGEN VOOR DE GENETISCH GEMODIFICEERDE LEVENSMIDDELEN OF DIERVOEDERS

• 11. 

  MILIEUBEOORDELING

11.1.   Mechanisme van de interactie tussen de genetisch gemodificeerde plant en doelorganismen

11.2.   Potentiële veranderingen in de interacties van de genetisch gemodificeerde plant met het biotische milieu als gevolg van de genetische modificatie

11.3.   Potentiële interacties met het abiotische milieu

11.4.   Risicokarakterisering

• 12. 

  PLAN VOOR MILIEUMONITORING

• 13. 

  DETECTIE- EN IDENTIFICATIETECHNIEKEN VOOR DE GENETISCH GEMODIFICEERDE PLANT

• 14. 

  INFORMATIE OVER EERDERE INTRODUCTIES VAN DE GENETISCH GEMODIFICEERDE PLANT (VOOR MILIEURISICOBEOORDELINGSASPECTEN)

14.1.   Eerdere introducties van de genetisch gemodificeerde plant waarvan dezelfde kennisgever kennis heeft gegeven uit hoofde van deel B van Richtlijn 2001/18/EG of deel B van Richtlijn 90/220/EEG van de Raad (3)

14.2.   Eerdere introducties van de genetisch gemodificeerde plant die dezelfde kennisgever buiten de Unie heeft verricht

• (1) 

  EFSA Journal 2010; 8(6):1637.

• (2) 

  PB L 287 van 5.11.2003, blz. 1.

• (3) 

  PB L 117 van 8.5.1990, blz. 15.

BIJLAGE II

WETENSCHAPPELIJKE VOORSCHRIFTEN VOOR DE RISICOBEOORDELING VAN GENETISCH GEMODIFICEERDE LEVENSMIDDELEN EN DIERVOEDERS

• I. 

  INLEIDING

• 1. 

  DEFINITIES

Voor de toepassing van deze bijlage wordt verstaan onder:

• 1. 

  „gevarenidentificatie”: de identificatie van biologische, chemische en fysische agentia die schadelijke gezondheidseffecten kunnen veroorzaken en aanwezig kunnen zijn in een bepaald levensmiddel en diervoeder of een groep levensmiddelen en diervoeders;

• 2. 

  „gevarenkarakterisering”: de kwalitatieve en/of kwantitatieve beoordeling van de aard van de schadelijke gezondheidseffecten die verbonden zijn aan biologische, chemische en fysische agentia die in levensmiddelen en diervoeders aanwezig kunnen zijn;

• 3. 

  „risicokarakterisering”: de kwalitatieve en/of kwantitatieve schatting, met inbegrip van aanwezige onzekerheden, van de waarschijnlijkheid dat bekende of potentiële schadelijke gezondheidseffecten zich bij een bepaalde populatie voordoen, alsmede van de ernst daarvan, op basis van gevarenidentificatie, gevarenkarakterisering en beoordeling van de blootstelling.

• 2. 

  SPECIFIEKE OVERWEGINGEN

2.1.   Inbrenging van markergenen en andere nucleïnezuursequenties die niet essentieel zijn om de gewenste eigenschappen te verkrijgen

Om de risicobeoordeling te vergemakkelijken, moet de aanvrager de aanwezigheid van ingebrachte nucleïnezuursequenties die niet essentieel zijn om de gewenste eigenschappen te verkrijgen, zo veel mogelijk proberen te beperken.

In het proces van de genetische modificatie van planten en andere organismen worden veelal markergenen gebruikt om de genetisch gemodificeerde cellen met het in het genoom van het gastorganisme ingebrachte beoogde gen gemakkelijker van de vele niet-getransformeerde cellen te kunnen onderscheiden en te kunnen selecteren. De aanvrager moet deze markergenen zorgvuldig kiezen, en houdt zich aan artikel 4, lid 2, van Richtlijn 2001/18/EG. In dit verband moet de aanvrager ernaar streven ggo’s te ontwikkelen zonder gebruik te maken van markergenen van antibioticumresistentie.

2.2.   Beoordeling van het risico van genetisch gemodificeerde levensmiddelen en diervoeders met meerdere transformatiestappen

Met het oog op de beoordeling van het risico van genetisch gemodificeerde levensmiddelen en diervoeders met meerdere transformatiestappen door conventionele kruising van genetisch gemodificeerde planten met één of meerdere transformatiestap(pen) verstrekt de aanvrager een risicobeoordeling voor elke afzonderlijke transformatiestap of verwijst hij, in overeenstemming met artikel 3, lid 6, van deze verordening, naar een reeds ingediende aanvraag. De beoordeling van het risico van genetisch gemodificeerde levensmiddelen en diervoeders met meerdere transformatiestappen omvat ook een beoordeling van de volgende aspecten:

Aanvragen voor genetisch gemodificeerde levensmiddelen en diervoeders die geheel of gedeeltelijk bestaan uit of geproduceerd zijn met genetisch gemodificeerde planten waarvan de teelt verbonden is met de productie van genetisch gemodificeerd materiaal met verschillende subcombinaties van transformatiestappen (segregerende gewassen) omvatten alle subcombinaties waarvoor nog geen vergunning is verleend, ongeacht hun oorsprong. In dat geval verstrekt de aanvrager een wetenschappelijke onderbouwing waaruit blijkt dat het niet nodig is experimentele gegevens over de betrokken subcombinaties te verstrekken, of verstrekt hij, als een dergelijke wetenschappelijke onderbouwing ontbreekt, die experimentele gegevens.

Aanvragen voor genetisch gemodificeerde levensmiddelen en diervoeders die geheel of gedeeltelijk bestaan uit of geproduceerd zijn met genetisch gemodificeerde planten waarvan de teelt niet leidt tot de productie van genetisch gemodificeerd materiaal met verschillende combinaties van transformatiestappen (niet-segregerende van gewassen) omvatten alleen de combinatie die in de handel zal worden gebracht.

De voorschriften in dit punt zijn van overeenkomstige toepassing op transformatiestappen die op andere wijzen worden gecombineerd, zoals co- en retransformatie.

II.   WETENSCHAPPELIJKE VOORSCHRIFTEN

• 1. 

  GEVARENIDENTIFICATIE EN -KARAKTERISERING

1.1.   Informatie over de ontvangende plant of (in voorkomend geval) ouderplant

1.2.   Moleculaire karakterisering

1.2.1.   Informatie over de genetische modificatie

De aanvrager verstrekt voldoende informatie over de genetische modificatie:

1.2.1.1.   Beschrijving van de voor de genetische modificatie toegepaste methoden

De aanvrager verstrekt informatie over de volgende elementen:

1.2.1.2.   Aard en herkomst van de gebruikte vector

De aanvrager verstrekt de volgende informatie:

1.2.1.3.   Bron van het/de voor de transformatie gebruikte nucleïnezuur of -zuren, omvang en beoogde functie van elk samenstellend fragment van de voor insertie bestemde regio

De aanvrager verstrekt informatie over het donororganisme of de donororganismen en over de voor insertie bestemde nucleïnezuursequentie(s) om te bepalen of de aard van die organismen of sequenties veiligheidsproblemen kan opleveren.

De informatie over de functie van de voor insertie bestemde nucleïnezuurregio(’s) omvat de volgende elementen:

De informatie over elk donororganisme omvat:

1.2.2.   Informatie over de genetisch gemodificeerde plant

1.2.2.1.   Algemene beschrijving van de ingebrachte of gewijzigde eigenschap(pen)

De op grond van dit punt verstrekte informatie kan beperkt zijn tot een algemene beschrijving van de ingebrachte eigenschap(pen) en de daaruit voortvloeiende veranderingen van het fenotype en het metabolisme van de plant.

Wanneer de ingebrachte eigenschap bijvoorbeeld tolerantie voor een herbicide betreft, verstrekt de aanvrager informatie over het werkingsmechanisme van de werkzame stof en het metabolisme daarvan in de plant.

1.2.2.2.   Informatie over de sequenties die feitelijk zijn ingebracht of geëlimineerd

De aanvrager verstrekt de volgende informatie:

1.2.2.3.   Informatie over de expressie van de insert(s)

De aanvrager verstrekt informatie:

Voor deze doeleinden verstrekt de aanvrager de volgende informatie:

1.2.2.4.   Genetische stabiliteit van de insert en fenotypische stabiliteit van de genetisch gemodificeerde plant

De aanvrager verstrekt informatie:

Hiertoe verstrekken aanvragers gegevens die de stabiliteit aantonen van verschillende (doorgaans vijf) generaties of vegetatiecycli voor planten die enkelvoudige transformatiestappen bevatten. Volstaan kan worden met gegevens van de eerste en laatste generaties van de vegetatiecycli. Van het in de analyse gebruikte materiaal moet de bron worden vermeld. De gegevens worden met geschikte statistische methoden geanalyseerd.

In het geval van meerdere transformatiestappen worden vergelijkingen uitgevoerd tussen de oorspronkelijke transformatiestappen en de meerdere transformatiestappen; daarvoor worden plantenmaterialen gebruikt die representatief zijn voor de voor commerciële productie ontworpen materialen. De aanvrager geeft een behoorlijke motivering van de gebruikte plantmaterialen. Er worden onder meer vergelijkingen gemaakt van de sequenties van de inserts en de flankerende regio’s die verkregen zijn van genetisch gemodificeerde planten met één transformatiestap en planten met meerdere transformatiestappen.

Om de genetische stabiliteit van de transformatiestap(pen) te beoordelen, gebruiken de aanvragers passende moleculaire benaderingen als bedoeld in punt 1.2.2.2.

1.2.2.5.   Potentieel risico dat aan horizontale genoverdracht verbonden is

De aanvrager beoordeelt de waarschijnlijkheid van horizontale genoverdracht van het product naar mensen, dieren en micro-organismen en het potentiële risico dat daaraan verbonden is wanneer intact en functioneel nucleïnezuur of -zuren in het genetisch gemodificeerde levensmiddel en diervoeder aanwezig blijft.

1.2.3.   Conclusies van de moleculaire karakterisering

De moleculaire karakterisering verschaft gegevens over de structuur en de expressie van de insert(s) en de stabiliteit van de beoogde eigenschap(pen). Dit geldt eveneens voor situaties waarin transformatiestappen door conventionele kruising zijn gecombineerd.

Uitdrukkelijk wordt vermeld of de moleculaire karakterisering van de genetische modificatie(s) een mogelijk gevaar voor de veiligheid inhoudt in verband met de onderbreking van endogene genen of regelsequenties.

De moleculaire karakterisering moet er ook op gericht zijn vast te stellen of de genetische modificatie(s) aanleiding tot bezorgdheid geeft (geven) in verband met de mogelijke productie van niet-beoogde eiwitten of stoffen, en met name nieuwe toxinen of allergenen.

Op de in dit punt vastgestelde mogelijke niet-beoogde veranderingen wordt nader ingegaan in de desbetreffende aanvullende delen van de veiligheidsbeoordeling.

1.3.   Vergelijkende analyse

De vergelijkende analyse van de samenstelling en de landbouwkundige en fenotypische eigenschappen vormt, samen met de moleculaire karakterisering, het uitgangspunt voor de structurering en uitvoering van de risicobeoordeling van een nieuw genetisch gemodificeerd levensmiddel en diervoeder.

De analyse dient om gelijkenissen en verschillen op te sporen:

Wanneer geen passende conventionele tegenhanger kan worden vastgesteld, kan geen vergelijkende veiligheidsbeoordeling worden verricht en moet voor het genetisch gemodificeerde levensmiddel of diervoeder een beoordeling van de veiligheid en de voedingswaarde worden verricht zoals vereist is voor nieuwe voedingsmiddelen die onder het toepassingsgebied van Verordening (EG) nr. 258/97 van het Europees Parlement en de Raad (1) vallen, waarvoor geen conventionele tegenhanger bestaat (bijvoorbeeld wanneer het genetisch gemodificeerde levensmiddel of diervoeder niet nauw verwant is aan een levensmiddel of diervoeder waarvan het gebruik in het verleden veilig is gebleken of wanneer een of meer specifieke eigenschappen worden ingebracht om complexe veranderingen in de samenstelling van het genetisch gemodificeerde levensmiddel of diervoeder aan te brengen).

1.3.1.   Keuze van de conventionele tegenhanger en van aanvullende comparators

In het geval van vegetatief vermeerderde gewassen moet de conventionele tegenhanger in principe de bijna-isogene variëteit zijn die gebruikt is om de transgene lijn te genereren.

In het geval van gewassen die zich geslachtelijk voortplanten moet de genetische achtergrond van de conventionele tegenhanger vergelijkbaar zijn met de genetisch gemodificeerde plant. Wanneer een genetische gemodificeerde plant door middel van terugkruising is ontwikkeld, moet een conventionele tegenhanger worden gekozen waarvan de genetische achtergrond zo dicht mogelijk bij de genetisch gemodificeerde plant staat.

Bovendien kan de aanvrager een comparator opnemen waarvan de genetische achtergrond dichter bij de genetisch gemodificeerde plant staat dan de conventionele tegenhanger (zoals een negatieve segregant).

In het geval van herbicidetolerante genetisch gemodificeerde planten en om te beoordelen of de verwachte landbouwpraktijken van invloed zijn op de expressie van de onderzochte eindpunten, worden drie testmaterialen met elkaar vergeleken: de aan de beoogde herbicide blootgestelde genetisch gemodificeerde plant; de volgens conventionele herbicidebeheersregelingen behandelde conventionele tegenhanger; en de volgens dezelfde conventionele herbicidebeheersregelingen behandelde genetisch gemodificeerde plant.

In het geval van meerdere transformatiestappen is het niet altijd mogelijk een conventionele tegenhanger te gebruiken waarvan de genetische achtergrond even dicht bij de genetisch gemodificeerde plant staat als bij conventionele tegenhangers die normaliter voor één transformatiestap worden gebruikt. In dat geval moet de aanvrager de keuze van de conventionele tegenhanger met redenen omkleden, en de beperkingen voor de risicobeoordeling evalueren. Bovendien kunnen als aanvullende comparators genetisch gemodificeerde lijnen met één ouderplant of met een subcombinatie van de gecombineerde transformatiestappen waarvoor een aanvraag is ingediend, dan wel van deze genetisch gemodificeerde lijnen afgeleide negatieve segreganten worden bijgevoegd. De aanvrager verstrekt uitvoerige informatie om de keuze van de aanvullende comparators te motiveren.

In alle gevallen verstrekt de aanvrager informatie over het kruisingsschema (stamboom) van de genetisch gemodificeerde plant, de conventionele tegenhanger en in voorkomend geval de aanvullende comparators, met een behoorlijke motivering van de keuze daarvan. Het veilige gebruik in het verleden van de conventionele tegenhanger wordt behoorlijk onderbouwd met zowel kwalitatieve als kwantitatieve gegevens.

Uitvoerigere richtsnoeren voor de toepassing van de voorschriften van dit punt zijn te vinden in het wetenschappelijke advies van de EFSA „Guidance on selection of comparators for the risk assessment of genetically modified plants and derived food and feed” (2).

1.3.2.   Onderzoeksopzet en statistische analyse van gegevens uit veldproeven voor vergelijkende analyse

1.3.2.1.   Beschrijving van de protocollen voor de onderzoeksopzet

• a) 

  Beginselen van de onderzoeksopzet

Veldproeven die worden uitgevoerd om materiaal voor de vergelijkende analyse te verkrijgen, worden verricht om vast te stellen of de genetisch gemodificeerde plant en/of het genetisch gemodificeerde levensmiddel en diervoeder verschilt van de conventionele tegenhanger ervan en/of gelijkwaardig is met referentievariëteiten zonder genetische modificatie waarvan het gebruik in het verleden veilig is gebleken.

De vergelijkende analyse omvat voor elk eindpunt de volgende twee benaderingen:

Bij de toetsing van het verschil is de nulhypothese dat er geen verschil is tussen het ggo en de conventionele tegenhanger ervan en de alternatieve hypothese dat er wel een verschil bestaat.

Indien aanvullende comparators voor de risicobeoordeling worden gebruikt, moet overeenkomstig de voorschriften van punt 1.3.2.2 voor het toetsen van het verschil tussen de genetisch gemodificeerde plant en zijn conventionele tegenhanger een verschiltoets worden uitgevoerd tussen de genetisch gemodificeerde plant en elk van de aanvullende comparators.

Bij de toetsing van de gelijkwaardigheid is de nulhypothese dat het verschil tussen het ggo en de reeks referentievariëteiten ten minste een bepaalde minimumomvang heeft (zie punt 1.3.2.2) en de alternatieve hypothese dat er geen verschil is of dat het verschil kleiner is dan het gespecificeerde minimum.

De nulhypothese moet worden verworpen om te concluderen dat het ggo en de reeks referentievariëteiten ten aanzien van het onderzochte eindpunt ondubbelzinnig gelijkwaardig zijn. Bij de vaststelling van de gelijkwaardigheidsgrenzen die voor de toetsing van de gelijkwaardigheid worden gebruikt, moet naar behoren rekening worden gehouden met de verwachte mate van natuurlijke variatie voor de referentievariëteiten waarvan het gebruik in het verleden veilig is gebleken.

• b) 

  Specifieke protocollen voor de onderzoeksopzet

Natuurlijke variatie kan verschillende oorzaken hebben: variatie binnen een variëteit treedt op door omgevingsfactoren en variatie tussen variëteiten treedt op door een combinatie van genetische en omgevingsfactoren. Om vast te stellen welke verschillen uitsluitend aan genotypen toe te schrijven zijn en daarvan een schatting te maken, is het cruciaal dat de omgevingsvariabiliteit in aanmerking wordt genomen. Hiertoe worden referentievariëteiten zonder genetische modificatie in de onderzoeksopzet van de veldproeven opgenomen; de hoeveelheid daarvan moet groot genoeg zijn om een behoorlijke schatting van de variabiliteit te kunnen maken, zoals vereist om de gelijkwaardigheidsgrenzen vast te stellen. Al het testmateriaal, bestaande uit genetisch gemodificeerde planten, conventionele tegenhanger, referentievariëteiten en eventuele aanvullende comparator(s), wordt op elke locatie binnen één proefveld aselect over perceeltjes verdeeld, gewoonlijk in een volledig gerandomiseerde opzet of een gerandomiseerde blokopzet. De verschillende locaties die voor de veldproeven worden gekozen, moeten de verschillende meteorologische en landbouwkundige omstandigheden weerspiegelen waaronder het gewas zal worden geteeld; deze keuze wordt expliciet gemotiveerd. De keuze van de referentievariëteiten zonder genetische modificatie moet passend zijn voor de gekozen locaties en expliciet worden gemotiveerd. Als de locaties een beperkt aantal teeltomstandigheden dekken, herhaalt de aanvrager de veldproeven in verschillende jaren.

Binnen elke locatie moeten de testmaterialen, bestaande uit genetisch gemodificeerde planten, conventionele tegenhanger en eventuele aanvullende comparator(s), voor alle replicaties identiek zijn. Bovendien moeten op elke locatie ten minste drie passende referentievariëteiten van het gewas zonder genetische modificatie worden geteeld waarvan het gebruik in het verleden veilig is gebleken en waarvan alle replicaties identiek zijn, tenzij expliciet wordt gemotiveerd waarom hiervan wordt afgeweken. De replicatie voor een locatie is het aantal behaalde resultaten voor elk testmateriaal; de replicatie mag nooit minder zijn dan vier op elke locatie. Als er echter slechts twee passende referentievariëteiten beschikbaar zijn op een bepaalde locatie, moet de replicatie voor die locatie zes zijn; als er maar één beschikbaar is, moet de replicatie acht zijn.

Elke veldproef wordt herhaald op ten minste acht locaties, die zodanig worden gekozen dat zij representatief zijn voor de uiteenlopende ontvangende milieus waarin de plant naar verwachting zal worden geteeld. De veldproeven mogen in één jaar of verspreid over verschillende jaren worden verricht. De referentievariëteiten zonder genetische modificatie mogen tussen de locaties variëren en voor de volledige reeks veldproeven moeten ten minste zes verschillende referentievariëteiten worden gebruikt.

Wanneer de genetisch gemodificeerde plant samen met andere genetisch gemodificeerde planten van dezelfde gewassoort (zoals Zea mays) wordt getest, kan de productie van materiaal voor de vergelijkende beoordeling van deze verschillende genetisch gemodificeerde planten gelijktijdig, op dezelfde locatie en in dezelfde veldproef plaatsvinden door de verschillende genetisch gemodificeerde planten en hun passende comparator(s) in hetzelfde gerandomiseerde blok te plaatsen. Hierbij gelden de volgende twee strikte voorwaarden:

Als het voor een dergelijke veldproef vereiste aantal perceeltjes per blok meer dan 16 bedraagt, mag een gedeeltelijk evenwichtige onvolledige blokopzet worden gebruikt om het aantal perceeltjes per blok te verkleinen, waarbij van elk blok enkele van de genetisch gemodificeerde planten en hun passende comparator(s) worden uitgesloten. Hierbij gelden de volgende twee strikte voorwaarden:

De veldproeven worden behoorlijk beschreven, waarbij informatie wordt verstrekt over belangrijke parameters als het beheer van het veld voorafgaand aan het zaaien, de zaaidatum, het bodemtype, het gebruik van herbiciden, de klimatologische en andere teelt- en omgevingsomstandigheden tijdens de groei en het moment van oogst, alsook de omstandigheden tijdens de opslag van het geoogste materiaal.

Uitvoerigere richtsnoeren voor de toepassing van de voorschriften van dit punt zijn te vinden in het advies van de EFSA over „Statistical considerations for the safety evaluation of GMOs” (3).

1.3.2.2.   Statistische analyse

De analyse van de gegevens wordt in een duidelijke vorm gepresenteerd, met gebruikmaking van genormaliseerde wetenschappelijke eenheden. De voor de statistische analyse gebruikte ruwe gegevens en programmeercodes worden in een bewerkbaar formulier verstrekt.

Gegevenstransformatie kan noodzakelijk zijn om normaal verdeelde variabelen te verkrijgen en te zorgen voor een passende schaal waarop de statistische effecten additief zijn. Voor veel afhankelijke variabelen betreffende eindpunten zal een logaritmische transformatie passend zijn. In die gevallen moeten eventuele verschillen tussen het genetisch gemodificeerde materiaal en ander testmateriaal in verhouding tot de lineaire schaal worden geïnterpreteerd. Wanneer een logaritmische transformatie echter geen passende resultaten oplevert, wordt de lineaire schaal of een andere schaal gebruikt.

De totale variabiliteit van elk in de veldproeven onderzocht eindpunt wordt met behulp van passende statistische modellen geschat en opgesplitst om twee reeksen betrouwbaarheidsgrenzen af te leiden en een boven- en ondergrens voor de gelijkwaardigheid vast te stellen op basis van de tussen de referentievariëteiten waargenomen variabiliteit. Eén reeks betrouwbaarheidsgrenzen wordt gebruikt voor de toetsing van het verschil; de andere reeks en de gelijkwaardigheidsgrenzen worden gebruikt voor de toetsing van de gelijkwaardigheid.

Voor de berekening van de betrouwbaarheidsgrenzen voor beide toetsen (die van het verschil en die van de gelijkwaardigheid) wordt een lineair gemengd statistisch model gebruikt; een iets ander model wordt gebruikt voor de schatting van de gelijkwaardigheidsgrenzen ten behoeve van de toetsing van de gelijkwaardigheid.

Stel een indicatorvariabele I (niet-gecentreerd in het gemengde model) zo vast dat I = 1 voor percelen met een van de referentievariëteiten zonder genetische modificatie, en I anders gelijk is aan 0. De willekeurige factoren voor model 1 weerspiegelen dan (zonder daar noodzakelijkerwijs toe beperkt te zijn): de variatie i) tussen het testmateriaal (een pakket met daarin de genetisch gemodificeerde plant, zijn conventionele tegenhanger, elk van de referentievariëteiten zonder genetische modificatie en eventuele aanvullende comparators); ii) in de interactie tussen het testmateriaal en I; iii) tussen locaties; en iv) tussen blokken binnen locaties. Model 2 moet identiek zijn aan model 1 behalve dat de willekeurige factor die de interactie weerspiegelt tussen het testmateriaal en I wordt weggelaten.

De vaste factor voor beide modellen moet evenveel niveaus hebben als er testmaterialen zijn en de verschillen weerspiegelen tussen de gemiddelden van de testmaterialen. Het testmateriaal bestaat — zoals hierboven gedefinieerd — uit de genetisch gemodificeerde plant, zijn conventionele tegenhanger, de reeks referentievariëteiten zonder genetische modificatie en eventuele aanvullende testmaterialen. De reeks referentievariëteiten zonder genetische modificatie wordt beschouwd als een enkel niveau van de vaste factor. Voor de verschiltoets is het aandeel van de vaste factor van belang de enkelevrijheidsgraadsvergelijking tussen de genetisch gemodificeerde plant en de conventionele tegenhanger daarvan. Voor de gelijkwaardigheidstoets is het aandeel van de vaste factor van belang de enkelevrijheidsgraadsvergelijking tussen de genetisch gemodificeerde plant en de reeks referentievariëteiten zonder genetische modificatie.

Zowel de toetsing van het verschil als die van de gelijkwaardigheid wordt uitgevoerd met behulp van de correspondentie tussen hypothesetoetsing en de vaststelling van betrouwbaarheidsgrenzen. Voor de toetsing van de gelijkwaardigheid wordt een benadering met twee eenzijdige toetsen gevolgd (two one-sided tests — TOST) door de nulhypothese van niet-gelijkwaardigheid te verwerpen wanneer beide betrouwbaarheidsgrenzen binnen de gelijkwaardigheidsgrenzen vallen. De keuze van 90 %-betrouwbaarheidsgrenzen komt overeen met het gebruikelijke niveau van 95 % voor statistische gelijkwaardigheidstoetsen.

De resultaten van de toetsing van het verschil en van de gelijkwaardigheid worden voor alle eindpunten gelijktijdig visueel weergegeven in één of enkele grafieken.

In de grafiek(en) wordt de lijn weergegeven waarop het verschil tussen het genetisch gemodificeerde materiaal en de conventionele tegenhanger ervan nul bedraagt, alsmede, voor elk eindpunt: de aangepaste boven- en ondergrenzen van gelijkwaardigheid; het gemiddelde verschil tussen het genetisch gemodificeerde materiaal en de conventionele tegenhanger ervan; en de betrouwbaarheidsgrenzen voor dit verschil (zie de reeks van mogelijke uitkomsten voor één eindpunt in de grafiek van figuur 1).

Wanneer behalve de conventionele tegenhanger nog een of meer andere testmaterialen als comparator worden gebruikt, worden voor elke aanvullende comparator in de grafiek het gemiddelde verschil met het genetisch gemodificeerde materiaal, de betrouwbaarheidsgrenzen en de aangepaste gelijkwaardigheidsgrenzen weergegeven ten opzichte van dezelfde nullijn als gedefinieerd voor de conventionele tegenhanger. De lijn van het nulverschil op de logaritmische schaal komt overeen met een vermenigvuldigingsfactor 1 op de lineaire schaal. Langs de horizontale as worden de waarden aangegeven waaruit de verandering op de lineaire schaal blijkt. Bij logaritmische transformatie worden veranderingen van 2x en ½x op gelijke afstand aan weerszijden van de lijn van het nulverschil weergegeven.

Ondanks het verwachte aandeel van valse significante verschillen, moet de aanvrager alle waargenomen significante verschillen tussen het genetisch gemodificeerde gewas, de conventionele tegenhanger ervan en het eventuele overige testmateriaal rapporteren en bespreken, waarbij met name gelet wordt op de biologische relevantie ervan (zie punt 3 betreffende risicokarakterisering).

Bij de rapportage worden alle details voor elk geanalyseerd eindpunt vermeld, met inbegrip van:

Er moet worden ingegaan op het waarschijnlijke effect van andere, niet in de veldproef geteste groeiomstandigheden.

Figuur 1: Vereenvoudigde versie van een grafiek voor vergelijkende beoordeling, waarin de zeven mogelijke soorten uitkomsten voor elk eindpunt zijn aangegeven.Na aanpassing van de gelijkwaardigheidsgrenzen dient één betrouwbaarheidsgrens (voor het verschil) voor de visuele beoordeling van de uitkomst van beide toetsen (die van het verschil en die van de gelijkwaardigheid). Hier wordt alleen ingegaan op de aangepaste bovengrens van gelijkwaardigheid. Getoond zijn: het gemiddelde van het genetisch gemodificeerde gewas op een passende schaal (vierkant); de betrouwbaarheidsgrenzen („whiskers”) voor het verschil tussen het genetisch gemodificeerde gewas en de conventionele tegenhanger ervan (de horizontale lijn geeft het betrouwbaarheidsinterval weer); een verticale lijn die geen verschil aangeeft (voor de verschiltoets); en verticale lijnen die de aangepaste gelijkwaardigheidsgrenzen aangeven (voor de gelijkwaardigheidtoets). Bij de uitkomsten van de soorten 1, 3 en 5 kan de nulhypothese van geen verschil niet worden verworpen; bij de uitkomsten van de soorten 2, 4, 6 en 7 verschilt het genetisch gemodificeerde gewas van de conventionele tegenhanger ervan. Voor de interpretatie van de gelijkwaardigheid worden de vier categorieën i) tot en met iv) onderscheiden: bij categorie i) wordt de nulhypothese van niet-gelijkwaardigheid verworpen omdat gelijkwaardigheid is aangetoond; bij de categorieën ii), iii) en iv) kan de hypothese van niet-gelijkwaardigheid niet worden verworpen.

1.3.3.   Selectie van te analyseren materiaal en verbindingen

Een analyse van de samenstelling van het plantenmateriaal is cruciaal voor de vergelijking van het genetisch gemodificeerde levensmiddel en diervoeder met de conventionele tegenhanger ervan. Bij de selectie van het voor de vergelijkende beoordeling te gebruiken materiaal moet rekening worden gehouden met het gebruik van de genetisch gemodificeerde plant en met de aard van de genetische modificatie. In het geval van herbicidetolerante genetisch gemodificeerde planten moeten drie testmaterialen worden gebruikt: de aan de beoogde herbicide blootgestelde genetisch gemodificeerde plant; de volgens conventionele herbicidebeheersregelingen behandelde conventionele tegenhanger; en de volgens dezelfde conventionele herbicidebeheersregelingen behandelde genetisch gemodificeerde plant. Tenzij behoorlijk wordt gemotiveerd waarom dit niet het geval is, wordt de analyse uitgevoerd op de landbouwgrondstof, aangezien het materiaal gewoonlijk via de landbouwgrondstof in de productie- en verwerkingsketen voor levensmiddelen en diervoeders terechtkomt. Per geval wordt overwogen of een aanvullende analyse van verwerkte producten (zoals levensmiddelen en diervoeders, ingrediënten van levensmiddelen, voedermiddelen, toevoegingsmiddelen voor levensmiddelen en diervoeders of levensmiddelenaroma’s) moet worden uitgevoerd (zie ook punt 1.3.6). Het geteste materiaal wordt volgens geschikte kwaliteitsnormen bemonsterd, geanalyseerd en geprepareerd.

1.3.4.   Vergelijkende analyse van de samenstelling

Als aanvulling op de analyse van het niveau van de nieuw tot expressie gebrachte eiwitten (zie punt 1.2.2.3) wordt de analyse van de samenstelling uitgevoerd op een passende reeks verbindingen. De aanvrager geeft in alle gevallen ten minste een analyse van de proximaten (waaronder vocht- en totaal asgehalte), belangrijke macro- en micronutriënten, antinutritionele verbindingen, natuurlijke toxinen, reeds vastgestelde allergenen en andere secundaire metabolieten van planten die karakteristiek zijn voor bepaalde gewassoorten, zoals bedoeld in de consensusdocumenten van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) over overwegingen betreffende de samenstelling van nieuwe plantenvariëteiten (hierna „OESO-consensusdocumenten” genoemd) (5). In de analyse worden alle vitaminen en mineralen betrokken die in een zodanige hoeveelheid aanwezig zijn dat zij uit voedingsoogpunt significant zijn en/of die uit voedingsoogpunt significante bijdragen aan de voeding leveren bij de hoeveelheden waarin de plant wordt geconsumeerd. De vereiste specifieke analyses hangen af van de onderzochte plantensoort, maar moeten een nadere beoordeling omvatten die relevant is voor het beoogde effect van de genetische modificatie, de onderzochte voedingswaarde en het gebruik van de plant. De aanvrager besteedt bijzondere aandacht aan belangrijke voedingsstoffen zoals eiwitten, koolhydraten, lipiden/vetten, vezels, vitaminen en mineralen. Zo wordt bijvoorbeeld voor olierijke planten een vetzuurprofiel gemaakt (van de voornaamste afzonderlijke verzadigde, enkelvoudig onverzadigde en meervoudig onverzadigde vetzuren) en voor planten die als belangrijke eiwitbron worden gebruikt een aminozuurprofiel (van de afzonderlijke eiwitaminozuren en de voornaamste niet-eiwitaminozuren). Bovendien is voor de vegetatieve delen van planten die voor diervoeders worden gebruikt, een analyse van de bestanddelen van de plantencelwand vereist.

De aanvrager verstrekt ook een analyse van de voornaamste toxinen die inherent in de ontvangende plant aanwezig zijn en die, afhankelijk van hun toxische potentie en niveaus, de gezondheid van mensen en dieren kunnen schaden. De concentraties van dergelijke verbindingen worden beoordeeld in het licht van de plantensoort en het voorgestelde gebruik van het levensmiddel of diervoeder. Ook antinutritionele verbindingen, zoals spijsverteringsenzymremmers, en reeds vastgestelde allergenen worden bestudeerd.

De kenmerken van de ingebrachte eigenschap kunnen aanleiding geven tot een nadere analyse van specifieke verbindingen, waaronder metabolieten van mogelijk gewijzigde stofwisselingsroutes. De aanvrager overweegt zo nodig een analyse van andere verbindingen dan belangrijke voedingsstoffen, belangrijke toxinen, antinutriënten en allergenen die in de OESO-consensusdocumenten genoemd worden, en motiveert de selectie van die verbindingen.

1.3.5.   Vergelijkende analyse van landbouwkundige en fenotypische eigenschappen

De aanvrager geeft een vergelijking tussen de genetisch gemodificeerde plant en de conventionele tegenhanger ervan. Deze vergelijking moet de aanvrager in staat stellen niet-beoogde effecten als gevolg van de genetische modificatie vast te stellen en moet ook betrekking hebben op plantkundige en landbouwkundige eigenschappen, met inbegrip van gangbare teeltparameters (zoals opbrengst, morfologie van de planten, bloeitijd, graaddagen tot rijpheid, duur van de levensvatbaarheid van het stuifmeel, respons op plantenziekteverwekkers en insectenplagen en gevoeligheid voor abiotische stress). De protocollen van deze veldproeven moeten aan de specificaties in punt 1.3.2 beantwoorden.

Wanneer meerdere transformatiestappen door conventionele kruising worden gecombineerd, kunnen ook wijzigingen in de landbouwkundige en fenotypische eigenschappen optreden. De mogelijke verschillen in de landbouwkundige en fenotypische eigenschappen van meerdere transformatiestappen moeten in veldproeven worden beoordeeld. Zo nodig verstrekt de aanvrager aanvullende informatie over de landbouwkundige eigenschappen van de gecombineerde transformatiestappen uit aanvullende veldproeven.

1.3.6.   Effecten van verwerking

De aanvrager beoordeelt of het waarschijnlijk is dat de toegepaste verwerkings- en/of conserveringstechnieken de eigenschappen van de genetisch gemodificeerde eindproducten kunnen veranderen in vergelijking met de conventionele tegenhangers ervan. De aanvrager geeft een voldoende gedetailleerde beschrijving van de verschillende verwerkingstechnieken, met bijzondere aandacht voor de stappen die tot significante veranderingen in de samenstelling, de kwaliteit of de zuiverheid van het product kunnen leiden.

Genetische modificatie kan gericht zijn op stofwisselingsroutes en resulteren in veranderingen in de concentratie van andere stoffen dan eiwitten of in nieuwe metabolieten (bijvoorbeeld bij levensmiddelen met verbeterde voedingswaarde). De beoordeling van de veiligheid van de genetische modificatie mag voor een verwerkt product afzonderlijk of voor de verwerkte producten en de genetisch gemodificeerde plant samen worden verricht. De aanvrager geeft een wetenschappelijke onderbouwing van de risicobeoordeling van deze producten. Per geval overweegt de aanvrager of aanvullende experimentele gegevens worden ingediend.

Afhankelijk van het product kan het nodig zijn informatie te geven over de samenstelling, de hoeveelheid ongewenste stoffen, de voedingswaarde en het metabolisme, alsook over het beoogde gebruik.

Afhankelijk van de aard van het eiwit of de eiwitten die nieuw tot expressie worden gebracht kan het nodig zijn te beoordelen in welke mate de verwerkingsstappen bijdragen tot de concentratie dan wel tot de eliminatie, denaturatie en/of afbraak van deze eiwitten in het eindproduct.

1.3.7.   Conclusie

In de conclusie van de vergelijkende analyse wordt het volgende duidelijk vermeld:

1.4.   Toxicologie

Het toxicologisch effect van veranderingen op het volledige genetisch gemodificeerde levensmiddel/diervoeder als gevolg van genetische modificatie zoals het inbrengen van nieuwe genen, gen-silencing of overexpressie van een endogeen gen wordt beoordeeld.

Er wordt een toxicologische beoordeling verricht om:

De aanvrager overweegt aan de hand van de uitkomst van de in de punten 1.2 en 1.3 bedoelde moleculaire en vergelijkende analyse, d.i. de vastgestelde verschillen tussen het genetisch gemodificeerde product en de conventionele tegenhanger ervan, met inbegrip van beoogde en niet-beoogde veranderingen, welke toxicologische tests op de nieuwe bestanddelen of op het volledige genetisch gemodificeerde levensmiddel/diervoeder moeten worden uitgevoerd. De aanvrager beoordeelt ook de resultaten van de uitgevoerde toxicologische tests om de noodzaak te overwegen van aanvullende tests op nieuwe bestanddelen of op het volledige genetisch gemodificeerde levensmiddel/diervoeder zoals beschreven in de punten 1.4.4.2 en 1.4.4.3.

De aanvrager houdt rekening met de aanwezigheid van: nieuw tot expressie gebrachte eiwitten; de potentiële aanwezigheid van andere nieuwe bestanddelen; en/of mogelijke veranderingen in het niveau van natuurlijke bestanddelen afgezien van natuurlijke variatie. De specifieke informatievoorschriften en teststrategieën zijn beschreven in de punten 1.4.1 tot en met 1.4.4.

In het geval van aanvragen die onder meer of uitsluitend betrekking hebben op levensmiddelen en diervoeders die met genetisch gemodificeerde planten zijn geproduceerd, worden toxicologische studies betreffende de verwerkte producten verstrekt tenzij de aanvrager een risicobeoordeling van de genetisch gemodificeerde plant (of de relevante delen daarvan) indient waaruit blijkt dat die plant veilig is en er geen aanwijzingen zijn dat het verwerkte genetisch gemodificeerde levensmiddel of diervoeder verschilt van de conventionele tegenhanger ervan. De aanvrager geeft hiervoor een behoorlijke motivering.

Toxicologische studies ter beoordeling van de risico’s voor de gezondheid van mensen en/of dieren moeten elkaar aanvullen. De meeste studies die voor de beoordeling van de veiligheid van het genetisch gemodificeerde levensmiddel vereist zijn, zijn ook geldig voor de beoordeling van het genetisch gemodificeerde diervoeder.

Afgezien van de blootstelling van consumenten en dieren door de inname van het levensmiddel of diervoeder, moet de aanvrager ook melding maken van schadelijke effecten bij individuen die mogelijk het gevolg zijn van blootstelling aan het materiaal van het genetisch gemodificeerde levensmiddel of diervoeder in het kader van hun beroepsactiviteiten, bijvoorbeeld in de landbouw of de zaadbewerking. Er moeten passende studies worden verricht om deze aanwijzingen voor potentiële schadelijke effecten nader te karakteriseren.

De aanvrager past internationaal overeengekomen protocollen en testmethoden voor toxiciteitstests toe (zie de tabellen 1 en 2 van punt 1.7). Als deze protocollen worden aangepast of methoden worden toegepast die van de protocollen afwijken, wordt dit in de aanvraag gemotiveerd.

1.4.1.   Testen van nieuw tot expressie gebrachte eiwitten

De aanvrager verstrekt een evaluatie van alle nieuw tot expressie gebrachte eiwitten. De studies die vereist zijn om de potentiële toxiciteit van een nieuw tot expressie gebracht eiwit te onderzoeken, worden per geval gekozen aan de hand van de beschikbare kennis over de bron, functie of activiteit van het eiwit en de menselijke of dierlijke consumptie in het verleden. Voor eiwitten die in de genetisch gemodificeerde plant tot expressie worden gebracht zijn geen specifieke toxiciteitstests als bedoeld in dit punt vereist wanneer voor zowel de plant als de nieuw tot expressie gebrachte eiwitten behoorlijk gedocumenteerd is dat het gebruik ervan voor consumptie als levensmiddel en/of diervoeder in het verleden veilig is gebleken. In dat geval verstrekt de aanvrager de nodige informatie met betrekking tot het veilige gebruik van de eiwitten in het verleden.

Wanneer specifieke tests vereist zijn, moet het geteste eiwit gelijkwaardig zijn met het nieuw tot expressie gebrachte eiwit zoals het in de genetisch gemodificeerde plant tot expressie wordt gebracht. Als vanwege een gebrek aan voldoende testmaterialen van de plant een door micro-organismen geproduceerd eiwit wordt gebruikt, moet de structurele, biochemische en functionele gelijkwaardigheid van het microbiële substituut met het nieuw tot expressie gebrachte planteneiwit worden aangetoond. Om deze gelijkwaardigheid aan te tonen zijn in het bijzonder vergelijkingen van de molecuulmassa, de aminozuursequentie, de posttranslationele modificatie, de immunologische reactiviteit en, in het geval van enzymen, de enzymactiviteit vereist. Als het in de plant tot expressie gebrachte eiwit verschilt van de microbiële substituut ervan, wordt de significantie van de verschillen voor de veiligheidsstudies beoordeeld.

Om de veiligheid van de nieuw tot expressie gebrachte eiwitten aan te tonen, verstrekt de aanvrager:

Voor de risicobeoordeling van de herhaalde consumptie van het genetisch gemodificeerde levensmiddel en diervoeder door mensen en dieren hebben tests van de acute toxiciteit van de nieuw tot expressie gebrachte eiwitten van genetisch gemodificeerde planten weinig toegevoegde waarde; dergelijke studies hoeven in het kader van dit punt dan ook niet te worden verstrekt.

Wanneer de genetische modificatie leidt tot expressie van twee of meer eiwitten in de genetisch gemodificeerde plant en op grond van wetenschappelijke kennis wordt vastgesteld dat synergetische of antagonistische interacties van gevaren voor de veiligheid mogelijk zijn, verricht de aanvrager studies met gecombineerde toediening van eiwitten.

1.4.2.   Testen van nieuwe bestanddelen die geen eiwitten zijn

De aanvrager verstrekt een risicobeoordeling van de gevonden nieuwe bestanddelen die geen eiwitten zijn. Per geval wordt bekeken of deze beoordeling een evaluatie van de toxische potentie van die bestanddelen en van de noodzaak van toxicologische tests, alsook een bepaling van de concentratie ervan in het genetisch gemodificeerde levensmiddel en diervoeder moet omvatten. Om de veiligheid aan te tonen van nieuwe bestanddelen waarvan niet bekend is dat zij in het verleden veilig voor consumptie in levensmiddelen en/of diervoeders zijn gebruikt, verstrekt de aanvrager informatie als beschreven in de „Guidance for submissions for food additive evaluations by the EFSA Panel on Food Additives and Nutrient Sources added to Food” van 16 augustus 2012 (6) en in Verordening (EG) nr. 429/2008 van de Commissie van 5 april 2008 tot vaststelling van voorschriften ter uitvoering van Verordening (EG) nr. 1831/2003 wat betreft de opstelling en indiening van aanvragen en de beoordeling van en de verlening van vergunningen voor toevoegingsmiddelen voor diervoeding (7). Hierbij wordt informatie verstrekt over een basisreeks studies betreffende bijvoorbeeld metabolisme/toxicokinetiek, subchronische toxiciteit, genotoxiciteit, chronische toxiciteit, carcinogeniteit en voortplantings- en ontwikkelingstoxiciteit, aangevuld met eventueel noodzakelijke andersoortige studies. Zie tabel 1 van punt 1.7 voor specifieke richtsnoeren voor dierproeven. De protocollen voor genotoxiciteitstests zijn opgenomen in tabel 2 van punt 1.7.

1.4.3.   Informatie over gewijzigde niveaus van bestanddelen van levensmiddelen en diervoeders

Dit punt is alleen van toepassing wanneer door het beoogde of niet-beoogde effect van de genetische modificatie het niveau van de bestanddelen van levensmiddelen en diervoeders wijzigt in een mate die groter is dan de natuurlijke variatie.

Om de veiligheid van de gewijzigde niveaus van de bestanddelen van levensmiddelen en diervoeders, zoals macro- en micronutriënten, antinutriënten, natuurlijke toxinen en andere secundaire metabolieten van planten, aan te tonen, dient de aanvrager een uitvoerige veiligheidsbeoordeling in die gebaseerd is op de kennis van de fysiologische functie en/of toxische eigenschappen van die bestanddelen.

Het hangt van het resultaat van deze risicobeoordeling af of, en in welke mate, de aanvrager, naast de 90-daagse vervoederingsstudie bij knaagdieren met het volledige genetisch gemodificeerde levensmiddel of diervoeder, aanvullende toxicologische tests over bepaalde bestanddelen van levensmiddelen en diervoeders moet indienen.

1.4.4.   Testen van het volledige genetisch gemodificeerde levensmiddel en diervoeder

De aanvrager baseert zijn risicobeoordeling van de genetisch gemodificeerde levensmiddelen en diervoeders in eerste instantie op de moleculaire karakterisering, de vergelijkende landbouwkundige, fenotypische en algemene samenstellingsanalyse en de toxicologische evaluatie van de vastgestelde beoogde en niet-beoogde effecten, met inbegrip van een 90-daagse vervoederingsstudie bij knaagdieren met het volledige genetisch gemodificeerde levensmiddel of diervoeder zoals omschreven in punt 1.4.4.1. Onder de in de punten 1.4.4.2 en 1.4.4.3 beschreven omstandigheden worden aanvullende specifieke toxicologische studies op het volledige genetisch gemodificeerde levensmiddel en diervoeder uitgevoerd.

1.4.4.1.   90-daagse vervoederingsstudie bij knaagdieren met het volledige genetisch gemodificeerde levensmiddel of diervoeder:

Voor de beoordeling van levensmiddelen en diervoeders die geheel of gedeeltelijk bestaan uit of geproduceerd zijn met genetisch gemodificeerde planten met één transformatiestap of met meerdere transformatiestappen die niet door conventionele kruising van genetisch gemodificeerde planten met één transformatiestap zijn verkregen, verstrekt de aanvrager een 90-daagse vervoederingsstudie bij knaagdieren met het volledige levensmiddel en diervoeder.

In het geval van meerdere transformatiestappen door conventionele kruising van genetisch gemodificeerde planten met één of meerdere transformatiestappen wordt voor elke gebruikte genetisch gemodificeerde plant met één transformatiestap een 90-daagse vervoederingsstudie bij knaagdieren met het volledige levensmiddel en diervoeder verstrekt. Wanneer tijdens de beoordeling van i) de stabiliteit van de inserts, ii) de expressie van de inserts en iii) de potentiële synergetische of antagonistische effecten als gevolg van de combinatie van de transformatiestappen aanwijzingen voor potentiële schadelijke effecten worden vastgesteld, wordt een aanvullende 90-daagse vervoederingsstudie bij knaagdieren met het volledige levensmiddel en diervoeder met de genetisch gemodificeerde plant met de gecombineerde transformatiestappen verstrekt.

Het ontwerp van de toxiciteitsstudie met genetisch gemodificeerde levensmiddelen en diervoeders moet worden uitgevoerd overeenkomstig de „subchronische orale toxiciteitstest: toxiciteitsonderzoek (oraal) op knaagdieren bij herhaalde toediening (90 dagen)” (zie tabel 1) aan de hand van een aangepast protocol. In principe worden ten minste twee testdoses en een negatieve controle gebruikt. De hoogste dosis is de hoogst mogelijke dosis die niet leidt tot onevenwichtigheden in de voeding; de laagste dosis bevat een niveau aan geteste levensmiddelen en/of diervoeders dat altijd meer is dan het te verwachten niveau van inname door mens of dier. Het geanalyseerde genetisch gemodificeerde levensmiddel of diervoeder moet relevant zijn voor het te consumeren product. In het geval van herbicidetolerante genetisch gemodificeerde planten moet het geteste materiaal afkomstig zijn uit de genetisch gemodificeerde plant die aan de beoogde herbicide is blootgesteld. Indien mogelijk moeten gegevens over natuurlijke variatie van testparameters afgeleid worden van historische achtergrondgegevens, en niet door referentievariëteiten bestaande uit in de handel verkrijgbare levensmiddelen en diervoeders afkomstig van niet genetisch gemodificeerde planten met een geschiedenis van veilig gebruik in de experimenten op te nemen. De statistische analyse moet gericht zijn op het opsporen van mogelijke verschillen tussen het testmateriaal en het bijbehorende controlemateriaal. Hoe groot de steekproef moet zijn om een vooraf vastgesteld, voldoend omvangrijk biologisch relevant effect met een bepaald onderscheidend vermogen en significantieniveau te detecteren, wordt aan de hand van een statistische vermogensanalyse vastgesteld. Meer gedetailleerde richtsnoeren voor het uitvoeren van deze studie zijn te vinden in de richtsnoeren van de EFSA over de uitvoering van 90-daags oraal toxiciteitsonderzoek bij knaagdieren met herhaalde toediening van het volledige levensmiddel of diervoeder (8).

1.4.4.2.   Dierproeven in verband met voortplantings- en ontwikkelingstoxiciteit

Wanneer de overeenkomstig de punten 1.4.1, 1.4.2 en 1.4.3 vereiste informatie over het genetisch gemodificeerde levensmiddel en diervoeder wijst op potentiële voortplantings-, ontwikkelings- of chronische toxiciteit of wanneer de 90-daagse vervoederingsstudie bij knaagdieren aanwijzingen voor schadelijke effecten oplevert (zoals functionele en/of histologische veranderingen van zenuwweefsels of -organen, van endocriene weefsels of organen, van voortplantingsweefsels of -organen of van immunologische weefsels of organen), worden passende tests verricht. De protocollen voor testen betreffende voortplantings-, ontwikkelings- en chronische toxiciteit (zie tabel 1 van punt 1.7) mogen worden aangepast voor het testen van het volledige genetisch gemodificeerde levensmiddel en diervoeder.

Omdat de 90-daagse vervoederingsstudie bij knaagdieren alleen voor het opsporen van effecten op het gewicht van het volwassen voortplantingsorgaan en voor histopathologie is ontworpen, maar niet voor het opsporen van andere effecten op de voortplanting of ontwikkeling, moet het volledige levensmiddel en diervoeder na de 90-daagse vervoederingsstudie bij knaagdieren nader worden getest wanneer gevaren op dit gebied zijn vastgesteld.

1.4.4.3.   Andere dierproeven om de veiligheid en eigenschappen van het genetisch gemodificeerde levensmiddel en diervoeder te onderzoeken (zie ook de punten 1.6.1 en 1.6.2)

Wanneer de overeenkomstig de punten 1.4.1, 1.4.2 en 1.4.3 vereiste informatie over het genetisch gemodificeerde levensmiddel en diervoeder of de uitkomst van een 90-daagse vervoederingsstudie bij knaagdieren wijzen op schadelijke effecten, worden vervoederingsstudies bij de doelsoorten ingediend. Daarbij moet de nadruk liggen op de veiligheid van de nieuwe bestanddelen (nieuw tot expressie gebrachte eiwitten en andere nieuwe bestanddelen), op de vaststelling en karakterisering van niet-beoogde effecten en op de gevolgen voor de voedingswaarde van beoogde substantiële modificaties van de samenstelling van de genetisch gemodificeerde plant (zie ook punt 1.6).

Dergelijke studies moeten beperkt zijn tot plantenmaterialen die geschikt zijn voor opname in de voeding van die dieren en waarvoor een uit voedingsoogpunt geschikt controledieet bestaat.

1.4.4.4.   Interpretatie van relevantie van dierproeven

Relevante effecten die in de dierproeven worden waargenomen, worden beoordeeld om na te gaan of er potentiële gevolgen voor de gezondheid van mensen en dieren zijn en te beoordelen of de effecten relevant zijn voor de veiligheid van de genetisch gemodificeerde levensmiddelen en diervoeders. Deze beoordeling kan worden onderbouwd met aanvullende informatie en overwegingen. Daarbij moet aandacht worden besteed aan het feit dat bepaalde effecten specifiek voor het proefdier kunnen zijn en niet van toepassing zijn op mensen, als gevolg van verschillen tussen soorten.

De aanvrager besteedt in het bijzonder aandacht aan dosis-responsrelaties in de veranderde parameters (d.w.z. veranderingen die evenredig toenemen naarmate de dosis wordt verhoogd), aangezien deze een sterke aanwijzing vormen voor een effect van de geteste verbinding. Wanneer alleen bij de hoogste toegepaste dosis een verschil wordt waargenomen, worden andere factoren in aanmerking genomen om te bepalen of er een relatie is met de behandeling. Informatie over de achtergrondvariabiliteit voor een bepaalde parameter mag de aanvrager ontlenen aan gegevens over andere dieren van dezelfde soort of stam uit dezelfde of een andere proef, of aan internationaal geharmoniseerde databanken.

Als bij een dierproef met dieren van beide geslachten alleen bij de dieren van één geslacht veranderingen optreden, kan dit, afhankelijk van de veranderde parameter en het mechanisme dat de verandering kan hebben veroorzaakt, toch een relevante aanwijzing voor een effect zijn. Zo kunnen de dieren van één geslacht gevoeliger zijn dan die van het andere geslacht, of zelfs specifiek gevoelig zijn, voor veranderingen als gevolg van een bepaald bestanddeel, bijvoorbeeld in het geval van endocriene effecten.

De aanvrager moet ook nagaan of er mogelijke correlaties zijn tussen waargenomen veranderingen in afzonderlijke parameters, die de aanwijzing dat een effect is opgetreden versterken. Zo kan leverschade, die in de lever zelf als veranderingen in de histopathologie, macropathologie en orgaangewichten kan worden waargenomen, ook blijken uit veranderde niveaus van bepaalde door de lever uitgescheiden verbindingen, zoals enzymen of bilirubine in serum.

Wat de potentiële oorzaak van een waargenomen effect betreft, moet rekening worden gehouden met de waarschijnlijkheid van een oorzakelijk verband, niet alleen voor de testverbinding, maar ook voor andere factoren die de uitkomsten eveneens kunnen hebben beïnvloed (zoals een afname van het lichaamsgewicht door de inname van minder smakelijke voeding). Een hypothese van een oorzakelijk verband tussen de testverbinding en effecten bij dierproeven kan bijvoorbeeld worden ondersteund met voorspellende gegevens voor plausibele effecten afkomstig uit in-vitro- en in-silicoproeven en dosis-responsrelaties die in de dierproef zijn waargenomen.

1.4.5.   Conclusies van de toxicologische beoordeling

De conclusie van de toxicologische beoordeling geeft aan:

De aanvrager evalueert het resultaat van de toxicologische beoordeling in het licht van de verwachte inname van het genetisch gemodificeerde levensmiddel en diervoeder (zie punt 2).

1.5.   Allergene werking

Voedselallergie is een schadelijke reactie op voedsel en vormt een groot volksgezondheidsprobleem. Voedselallergie moet wordt onderscheiden van toxische reacties en intolerantie. Allergie is een pathologische afwijking van de immuunrespons op een bepaalde stof, die alleen voorkomt bij bepaalde personen wanneer een gecombineerd effect van variaties in het milieu en de genetische predispositie heeft geleid tot allergische sensibilisatie.

Bij allergische personen kunnen minieme hoeveelheden van een levensmiddel dat door het overgrote deel van de bevolking goed wordt verdragen, soms ernstige symptomen veroorzaken en zelfs dodelijk zijn. Niet het allergeen zelf, maar de abnormale reactie van de allergische persoon op het allergeen veroorzaakt het schadelijke gezondheidseffect.

Voedselallergie kan door verschillende immuunmechanismen worden veroorzaakt. IgE-gemedieerde voedselallergie is echter de meest voorkomende vorm, veroorzaakt de ernstigste reacties en is de enige vorm die levensbedreigende reacties kan veroorzaken. De risicobeoordeling van de allergene werking van ggo’s wordt toegespitst op deze IgE-gemedieerde voedselallergie. Belangrijk is dat voedselallergie uit twee afzonderlijke fasen bestaat: eerst vindt sensibilisatie plaats, waarbij nog geen symptomen optreden maar het vermogen van het immuunsysteem om te reageren sterk toeneemt, gevolgd door de elicitatie (opwekking) waarbij klinische verschijnselen optreden.

Nadat de persoon het allergeen of de allergenen, d.w.z. de sensibiliserende bestanddelen van het levensmiddel of diervoeder, heeft binnengekregen, worden zij in enige mate afgebroken door spijsverteringsenzymen, opgenomen door het darmslijmvlies (kleine hoeveelheden zelfs door het mondslijmvlies) en verwerkt in gespecialiseerde cellen van het immuunsysteem, waarna zij in contact komen met de reactieve immuuncellen die een immuunreactie veroorzaken. Sensibilisatie kan ook optreden als het voedselallergeen in contact komt met de huid of wordt geïnhaleerd.

De meeste bestanddelen die verantwoordelijk zijn voor de allergene werking van levensmiddelen, en ook van stuifmeel, zijn eiwitten. Sommige afbraakproducten van eiwitten, namelijk peptidefragmenten, kunnen de allergene werking van het oorspronkelijke eiwit deels behouden en kunnen bijgevolg ook als allergenen worden beschouwd.

Het specifieke allergierisico van ggo’s houdt verband met: i) de blootstelling aan een of meer nieuw tot expressie gebrachte eiwitten die in de eetbare delen van planten of in het stuifmeel aanwezig kunnen zijn; dit punt hangt samen met de biologische bron van het transgen; en ii) wijzigingen in de allergene werking van de volledige plant en de producten ervan, bijvoorbeeld door de overexpressie van natuurlijke endogene allergenen als niet-beoogd effect van de genetische modificatie; dit punt hangt samen met de biologie van de ontvangende plant zelf.

Uitvoerigere richtsnoeren voor de toepassing van de voorschriften van dit punt zijn te vinden in het wetenschappelijke advies van de EFSA over de beoordeling van de allergene werking van genetisch gemodificeerde planten en micro-organismen en daarvan afgeleide levensmiddelen en diervoeders, dat op 30 juni 2010 is vastgesteld (9).

1.5.1.   Beoordeling van de allergene werking van het nieuw tot expressie gebrachte eiwit

De allergene werking is geen intrinsieke, volledig voorspelbare eigenschap van een bepaald eiwit, maar een biologische werking die ontstaat bij interactie met genetische gepredisponeerde personen. Dit betekent dat de allergene werking afhankelijk is van de genetische diversiteit en variabiliteit bij atopische mensen. De frequentie, ernst en specificiteit van de allergische reacties hangt ook af van geografische en omgevingsfactoren. Vanwege dit gebrek aan volledige voorspelbaarheid moet bij de beoordeling van de allergene werking met verschillende aspecten rekening worden gehouden teneinde voldoende cumulatieve bewijzen te verzamelen om de onzekerheid over het eiwit of de eiwitten in kwestie tot een minimum te beperken.

Bij de bestudering van de structurele en de biologische en fysisch-chemische eigenschappen van het nieuw tot expressie gebrachte eiwit is het essentieel dat het geteste eiwit qua structuur en werking gelijkwaardig is met het nieuw tot expressie gebrachte eiwit in de genetisch gemodificeerde plant. Studies waarvoor gezuiverde doeleiwitten worden gebruikt die geprepareerd zijn door expressie in organismen als Escherichia coli zijn aanvaardbaar, op voorwaarde dat de eigenschappen van het microbiële substituuteiwit identiek zijn met die van het in de plant tot expressie gebrachte eiwit, zodat rekening wordt gehouden met alle posttranslationele modificaties die specifiek in de plant plaatsvinden.

De aanvrager controleert of de bron van het transgen een allergeen is. Als het ingebrachte genetische materiaal afkomstig is van tarwe, rogge, gerst, haver of aanverwante granen, beoordeelt de aanvrager tevens of de nieuw tot expressie gebrachte eiwitten een rol kunnen spelen in de elicitatie van coeliakie of andere niet-IgE-gemedieerde enteropathieën. Als er transformatiestappen zijn gecombineerd, wordt per geval beoordeeld of de aanvrager een beoordeling van de potentiële verhoogde allergene werking voor mensen en dieren moet verstrekken. Deze potentiële effecten kunnen ontstaan door de additieve, synergetische of antagonistische effecten van de genproducten.

Bij de beoordeling van de mogelijke allergene werking van nieuw tot expressie gebrachte eiwitten volgt de aanvrager een geïntegreerde, per geval vastgestelde aanpak die op bewijskracht berust. Deze aanpak omvat:

1.5.2.   Beoordeling van de allergene werking van het genetisch gemodificeerde levensmiddel of diervoeder

Wanneer bekend is dat de ontvangende plant een allergeen is, beoordeelt de aanvrager de potentiële verandering in de allergene werking van het genetisch gemodificeerde levensmiddel of diervoeder door het allergene repertoire te vergelijken met dat van de conventionele tegenhanger ervan. In het bijzonder wordt de potentiële overexpressie van natuurlijke endogene allergenen in de genetisch gemodificeerde plant onderzocht.

De aanvrager bepaalt per geval welke aanpak hij volgt, afhankelijk van de informatie die over de mogelijke allergene werking van de ontvangende plant beschikbaar is. Hiervoor worden over het algemeen analytische methoden als proteomische technieken gebruikt, waarbij serum van allergische personen als probe wordt gebruikt. Serum van allergische, klinisch behoorlijk gekarakteriseerde personen, dat als referentiemateriaal voor IgE-bindingsstudies dient, kan in kleine aantallen en hoeveelheden beschikbaar zijn. Om het gebruik van menselijk serum tot een minimum te beperken, kan preliminaire belangrijke informatie over de waarschijnlijkheid van een niet-beoogde wijziging van de algemene allergene werking van de genetisch gemodificeerde plant worden verkregen door gebruik te maken van serum van dieren die in proeven in duidelijk omschreven condities zijn gesensibiliseerd en door relevante vastgestelde endogene allergenen in de vergelijkende samenstellingsanalyse te betrekken.

Bovendien verstrekt de aanvrager zo mogelijk informatie over de prevalentie van allergie bij personen die beroepsmatig betrokken zijn bij de teelt van genetisch gemodificeerde planten, daarmee in contact komen of daarbij in de buurt komen.

1.5.3.   Adjuvante werking

Adjuvanten zijn stoffen die, wanneer zij in combinatie met een antigeen worden toegediend, de immuunrespons op het antigeen versterken en daardoor ook de allergische respons kunnen vergroten. Wanneer bekende functionele aspecten van het nieuw tot expressie gebrachte eiwit, of structurele gelijkenis met bekende sterke adjuvanten, op een mogelijke adjuvante werking wijst, beoordeelt de aanvrager de mogelijke rol van deze eiwitten als adjuvanten. NET als bij allergenen, kunnen interacties met andere bestanddelen van de voedselmatrix en/of verwerking een verandering van de structuur en de biobeschikbaarheid van een adjuvant tot gevolg hebben, waardoor ook de biologische werking ervan verandert.

1.5.4.   Conclusie van de beoordeling van de allergene werking

De conclusie van de beoordeling van de allergene werking geeft aan:

Als een verhoogde allergene werking als gevolg van de genetische modificatie waarschijnlijk wordt geacht, wordt het genetisch gemodificeerde levensmiddel of diervoeder nader gekarakteriseerd in het licht van de verwachte inname ervan (zie punt 2). De aanvrager doet een voorstel voor passende voorwaarden voor het in de handel brengen (zoals monitoring na het in de handel brengen en etikettering).

1.6.   Beoordeling van de voedingswaarde

1.6.1.   Doelstellingen van de beoordeling van de voedingswaarde

De aanvrager verstrekt een evaluatie van de voedingswaarde om aan te tonen dat:

Als meerdere transformatiestappen door conventionele kruising zijn gecombineerd, verstrekt de aanvrager een beoordeling van de potentiële veranderingen in de voedingswaarde die het gevolg kunnen zijn van synergetische of antagonistische effecten van de genproducten, met inbegrip van veranderingen in de samenstelling. Dit kan met name van belang zijn als de gecombineerde expressie van de nieuw ingebrachte genen onverwachte effecten op de biochemische reactiepaden heeft.

1.6.2.   Punten die bij de beoordeling van de voedingswaarde van genetisch gemodificeerde levensmiddelen en diervoeders in aanmerking moeten worden genomen

Bij de beoordeling van de voedingswaarde van genetisch gemodificeerde levensmiddelen en diervoeders wordt aandacht besteed aan:

Wanneer bij de vergelijkende analyse samenstellingskenmerken van het genetisch gemodificeerde levensmiddel en diervoeder zijn vastgesteld die verschillen van die van zijn conventionele tegenhanger en/of niet gelijkwaardig zijn aan die van de referentievariëteiten, wordt de relevantie daarvan voor de voeding op basis van de laatste wetenschappelijke kennis beoordeeld. Als bij die beoordeling wordt geconcludeerd dat het genetisch gemodificeerde levensmiddel en diervoeder uit voedingsoogpunt gelijkwaardig zijn met de conventionele tegenhanger ervan, hoeven geen nadere studies te worden uitgevoerd. Als echter op basis van de beoordeling van de informatie uit de vergelijkende analyse niet kan worden geconcludeerd dat het genetisch gemodificeerde levensmiddel en diervoeder uit voedingsoogpunt gelijkwaardig zijn met de conventionele tegenhanger ervan, worden nadere voedingswaardestudies uitgevoerd. Er worden vergelijkende groeistudies uitgevoerd bij jonge, snel groeiende diersoorten (zoals vleeskuikens als diermodel voor niet-herkauwers; lammeren voor herkauwers; of andere snel groeiende soorten).

1.6.3.   Studies van de voedingswaarde van genetisch gemodificeerde levensmiddelen

De aanvrager bepaalt de noodzaak en de opzet van voedingswaardestudies aan de hand van de ingebrachte eigenschap(pen) en de uitkomst van de vergelijkende analyse en de 90-daagse vervoederingsstudie, voor zover beschikbaar. Aanvullende informatie over de voedingswaarde kan worden verkregen uit vergelijkende groeistudies bij andere diersoorten, zoals vleeskippen, waarin de voedingswaarde van genetisch gemodificeerde diervoeders is onderzocht. Wanneer voedingswaardestudies worden verricht, worden de conventionele tegenhanger en de eventuele aanvullende comparator(s) in het controledieet of de controlediëten opgenomen. In het geval van herbicidetolerante genetisch gemodificeerde planten moet het geteste materiaal afkomstig zijn uit de genetisch gemodificeerde plant die aan de beoogde herbicide is blootgesteld.

Levensmiddelen die genetisch worden gemodificeerd om in vergelijking met conventionele levensmiddelen aanvullende gezondheidsvoordelen voor de consument te behalen, kunnen gunstig zijn voor specifieke populaties of subpopulaties en tegelijkertijd een risico vormen voor anderen. Wanneer een veranderde biobeschikbaarheid moet worden vastgesteld en een gevaar voor een of meer subpopulaties kan opleveren, moet het niveau van de voedingsstof in het levensmiddel worden bepaald, rekening houdend met alle verschillende vormen van de verbinding. De methoden voor het testen van de biobeschikbaarheid worden per geval gekozen, afhankelijk van de voedingsstof of het andere bestanddeel, het levensmiddel dat deze bestanddelen bevat, alsook de gezondheids- en voedingstoestand en de voedingsgewoonten van de specifieke populatie(s) die het levensmiddel naar verwachting zullen consumeren.

1.6.4.   Studies van de voedingswaarde van genetisch gemodificeerde diervoeders

De aanvrager bepaalt de noodzaak en de opzet van nadere voedingswaardestudies aan de hand van de ingebrachte eigenschap(pen) en de uitkomst van de vergelijkende analyse en de 90-daagse vervoederingsstudie, indien die beschikbaar is. Aanvullende informatie over de voedingswaarde kan worden verkregen uit vergelijkende groeistudies bij andere diersoorten, zoals vleeskuikens, waarin de voedingswaarde van genetisch gemodificeerde diervoeders is onderzocht. Wanneer voedingswaardestudies worden verricht, worden de conventionele tegenhanger en de eventuele aanvullende comparator(s) in het controledieet of de controlediëten opgenomen.

Bij genetisch gemodificeerd diervoeder met verbeterde voedingskenmerken worden vervoederingsstudies met doeldieren van voedselproducerende soorten uitgevoerd om het effect op het diervoeder te beoordelen. Bij planten die genetisch gemodificeerd zijn om het gehalte en de biobeschikbaarheid van voedingsstoffen te verbeteren, worden vervoederingsstudies met doeldieren van voedselproducerende soorten uitgevoerd om de biobeschikbaarheid van afzonderlijke voedingsstoffen in de genetisch gemodificeerde plant te bepalen ten opzichte van de conventionele tegenhanger ervan. Bij planten die specifiek genetisch gemodificeerd zijn om de dierlijke productie te verbeteren door verhoging van de voedingsstoffendichtheid (bijvoorbeeld een hoger oliegehalte) of van het niveau van een specifieke voedingsstof (bijvoorbeeld een essentieel aminozuur of een vitamine), wordt een geschikt controledieet samengesteld op basis van de conventionele tegenhanger, aangevuld met de specifieke voedingsstof voor zover nodig om de verandering in de genetisch gemodificeerde plant te weerspiegelen. Nevenproducten (zoals meel van oliehoudende zaden) waaruit het ingrediënt waarop de genetische modificatie gericht is, is geëxtraheerd, kunnen worden vergeleken met nevenproducten die met de conventionele tegenhanger zijn geproduceerd.

Vervoederingsstudies bij doelsoorten omspannen hetzij de groei- en/of afmestperiode voor de slacht van mestkippen, -varkens en -runderen, hetzij een groot deel van een lactatiecyclus voor melkkoeien of de legcyclus voor legkippen of -kwartels. Voor diervoeder dat alleen voor aquacultuur is bedoeld, worden groeistudies bij aquatische soorten zoals karpers, zeewolf, zalmvissen of typische herbivoren gekozen.

Zo nodig moeten tests met een verschillende onderzoeksopzet worden ingediend om aan te tonen dat de genetisch gemodificeerde plant waarvan de voedingswaarde is verbeterd de verwachte voedingswaarde heeft. De precieze onderzoeksopzet en de statistische benaderingen van vervoederingsproeven bij voedselproducerende dieren die worden uitgevoerd om de voedingswaarde te onderzoeken van diervoeder dat genetisch is gemodificeerd om de voedingskenmerken te verbeteren, hangt af van de doeldiersoort, het onderzochte soort plantenkenmerk(en), en de omvang van het verwachte effect. De in de proef gebruikte diëten worden zodanig samengesteld dat de belangrijkste gemeten eindpunten responsief zijn voor een verschil in de kwantiteit en/of beschikbaarheid van de betrokken voedingsstof. De gemeten eindpunten verschillen naargelang de in de studie gebruikte doelsoorten, maar moeten de voedingsinname, het lichaamsgewicht, de dierlijke productie en de biobeschikbaarheid van voedingsstoffen omvatten.

Uitvoerigere richtsnoeren voor de toepassing van de voorschriften van dit punt zijn te vinden in het verslag van de werkgroep voor vervoederingsproeven van het GMO Panel van de EFSA (10).

1.6.5.   Conclusies van de beoordeling van de voedingswaarde

De conclusie van de beoordeling van de voedingswaarde van genetisch gemodificeerde levensmiddelen en diervoeders geeft aan of het genetisch gemodificeerde levensmiddel en diervoeder uit voedingsoogpunt gelijkwaardig is met de conventionele tegenhanger ervan, rekening houdend met natuurlijke variaties.

De aanvrager evalueert het resultaat van de beoordeling van de voedingswaarde in het licht van de verwachte inname van het genetisch gemodificeerde levensmiddel en diervoeder (zie punt 2).

1.7.   Genormaliseerde richtsnoeren voor toxiciteitstests

Voor toxiciteitstests gebruikt de aanvrager internationaal overeengekomen richtsnoeren en de testmethoden die beschreven zijn in Verordening (EG) nr. 440/2008 van de Commissie van 30 mei 2008 houdende vaststelling van testmethoden uit hoofde van Verordening (EG) nr. 1907/2006 van het Europees Parlement en de Raad inzake de registratie en beoordeling van en de autorisatie en beperkingen ten aanzien van chemische stoffen (REACH) (11) (zie de tabellen 1 en 2). De tabellen 1 en 2 bevatten een niet-uitputtende lijst van gevalideerde testmethoden die zo nodig in een mogelijk aangepaste vorm voor toxicologische tests van ggo’s moeten worden toegepast.

De geschiktheid van de testmethoden hangt af van het soort genetisch gemodificeerd levensmiddel en diervoeder, het soort genetische modificatie en de daaruit voortvloeiende beoogde en niet-beoogde modificaties, het beoogde gebruik en de blootstelling of inname, en de beschikbare kennis. Enkele van de tests zijn ontwikkeld voor de beoordeling van risico’s op het werk (zie de punten 1.4 en 1.5).

Tabel 1

Niet-uitputtende lijst van gevalideerde testmethoden voor chemische stoffen zoals opgenomen in Verordening (EG) nr. 440/2008, die in een mogelijk aangepaste vorm voor toxicologische tests van ggo’s mogen worden gebruikt

Tabel 2

Genotoxiciteitstests zoals opgenomen in Verordening (EG) nr. 440/2008

• 2. 

  BEOORDELING VAN DE BLOOTSTELLING — VERWACHTE INNAME EN GEBRUIKSFREQUENTIE

Een schatting van de verwachte inname is een essentieel element van de risicobeoordeling van genetisch gemodificeerde levensmiddelen en diervoeders en is ook vereist voor de evaluatie van de voedingswaarde. De aanvrager geeft informatie over de beoogde functie, de rol in de voeding en de verwachte gebruikshoeveelheid van de genetisch gemodificeerde levensmiddelen en diervoeders in de EU. Daarnaast moet opgave worden gedaan van het verwachte concentratiebereik van nieuw geproduceerde eiwitten of van doelbewust gemodificeerde bestaande planteneiwitten in de genetisch gemodificeerde levensmiddelen en diervoeders die in de handel zullen worden gebracht.

De aanvrager maakt een schatting van de verwachte gemiddelde inname en de maximale inname van het genetisch gemodificeerde levensmiddel en diervoeder aan de hand van representatieve gegevens over de consumptie van producten die met de overeenkomstige conventionele planten zijn geproduceerd. In plaats van exacte waarden of puntschattingen kan ook met probabilistische methoden een bereik van plausibele waarden worden bepaald. De aanvrager stelt vast voor welke groepen van de populatie van de EU de verwachte blootstelling hoger is en houdt in de risicobeoordeling rekening met deze hogere blootstelling. Als bij de blootstellingsbeoordeling uitgegaan wordt van aannamen, worden deze beschreven. Er wordt gebruikgemaakt van recente methodologische ontwikkelingen en passende consumptiegegevens. Gegevens over ingevoerde en geproduceerde hoeveelheden kunnen aanvullende informatie opleveren voor de beoordeling van de inname.

De aanvrager bepaalt met passende methoden de concentraties van de nieuw tot expressie gebrachte eiwitten, de andere nieuwe bestanddelen en de endogene levensmiddel- en diervoederbestanddelen waarvan de niveaus als gevolg van de genetische modificatie zijn gewijzigd (bijvoorbeeld door veranderingen in de stofwisselingsroutes) in de delen van de genetisch gemodificeerde plant die voor gebruik als levensmiddel of diervoeder zijn bedoeld. Bij de schatting van de verwachte inname van deze bestanddelen wordt rekening gehouden met de invloeden van de verwerking, de opslag en de verwachte behandeling van het levensmiddel en diervoeder, zoals potentiële accumulatie of reductie. Wanneer door de genetische modificatie het niveau van een natuurlijk bestanddeel is gewijzigd of wanneer een nieuw bestanddeel van nature in andere levensmiddelen en diervoeders voorkomt, wordt de verwachte verandering van de totale inname van dit bestanddeel beoordeeld met zowel realistische als meest ongunstige innamescenario’s.

De aanvrager verstrekt informatie over de bekende of verwachte inname van analoge genetisch gemodificeerde levensmiddelen en diervoeders door mensen en dieren en over andere wijzen van blootstelling aan de betrokken nieuwe en natuurlijke bestanddelen, met inbegrip van de hoeveelheid, de frequentie en andere factoren die de blootstelling beïnvloeden.

• 3. 

  RISICOKARAKTERISERING

3.1.   Inleiding

De aanvrager baseert zijn risicokarakterisering van genetisch gemodificeerde planten en levensmiddelen en diervoeders op gegevens die afkomstig zijn van de gevarenidentificatie, de gevarenkarakterisering en de beoordeling van de blootstelling of inname. De aanvrager zorgt voor een volledige risicokarakterisering waarin rekening wordt gehouden met alle beschikbare gegevens uit verscheidene analyses, waaronder moleculaire analyse, fenotypische, landbouwkundige en samenstellingsanalyse en tests voor toxiciteit en allergene werking. Als de risicokarakterisering aanwijzingen oplevert die specifieke monitoring na het in de handel brengen van genetisch gemodificeerde levensmiddelen en diervoeders noodzakelijk kunnen maken, houdt de aanvrager daar rekening mee.

Bij de uitvoering van zijn risicokarakterisering toont de aanvrager aan dat de gevarenidentificatie en -karakterisering volledig zijn. De aanvrager gaat in op de kwaliteit van bestaande gegevens en informatie. Hierbij wordt duidelijk aangegeven op welke wijze bij de bepaling van de uiteindelijke risicokarakterisering rekening is gehouden met deze informatie.

De aanvrager geeft schattingen van de onzekerheden die aan elke test en aan de verschillende fasen van de risicobeoordeling verbonden zijn. De aanvrager kwantificeert deze onzekerheden zoveel mogelijk. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen onzekerheden die natuurlijke variaties in biologische parameters weerspiegelen (waaronder variaties in de gevoeligheid van populaties) en soortgebonden responsvariatie.

Afhankelijk van het betrokken vraagstuk en de beschikbare gegevens maakt de aanvrager een kwalitatieve en zo mogelijk een kwantitatieve risicokarakterisering. De voorwaarden voor het verwachte risico en de daaraan verbonden onzekerheden moeten zo nauwkeurig mogelijk zijn.

3.2.   Vraagstukken die in de risicokarakterisering moeten worden behandeld

Afhankelijk van het soort genetische modificatie verricht de aanvrager zo nodig een geïntegreerde risicobeoordeling van de genetisch gemodificeerde planten overeenkomstig punt 3.1. Deze risicobeoordeling wordt per geval bepaald, afhankelijk van de gemodificeerde plant en het soort genetische modificatie, de teeltwijzen van de genetisch gemodificeerde plant en het gebruik van het genetisch gemodificeerde levensmiddel en diervoeder. De aanvrager houdt rekening met de verschillende vraagstukken die aan de orde zijn gekomen bij de gevarenidentificatie en -karakterisering en de beoordeling van de blootstelling. Bij de risicokarakterisering beschouwt de aanvrager de gezamenlijke uitkomsten van deze vraagstukken. De lijst van vraagstukken in dit punt is niet uitputtend.

3.2.1.   Moleculaire karakterisering

Een evaluatie van de eigenschappen en het eerdere gebruik van de donor en de ontvangende plant vormt een essentieel element voor de beoordeling van de noodzaak van specifieke analyses, zoals de aanwezigheid van specifieke toxinen of allergenen in de ongemodificeerde ontvangende plant die door de genetische modificatie onbedoeld kan worden versterkt.

De aanvrager bespreekt de transformatieprotocollen, strategieën voor moleculaire karakterisering en de specificiteit en gevoeligheid van de toegepaste methoden in relatie tot de beoogde en de mogelijke niet-beoogde inbrenging en expressie van gensequenties.

Als bij de analyse van de sequenties een mogelijk gevaar is geconstateerd, toont de aanvrager aan op welke wijze benaderingen als bio-informatica-analyse, landbouwkundige en samenstellingsanalyse en mogelijk vervoederingsstudies met het volledige genetisch gemodificeerde levensmiddel en diervoeder tot de veiligheidsbeoordeling bijdragen. De waarde van de verkregen resultaten wordt beoordeeld in het licht van de in genomische databanken beschikbare kennis over de structuur en functie van de betrokken gewassoorten of aanverwante soorten.

In geval van genetisch gemodificeerde planten met meerdere transformaties worden de bijkomende risico’s beoordeeld die zich kunnen voordoen als gevolg van het gecombineerde effect van de meerdere transformaties.

3.2.2.   Vergelijkende analyse

Het eerste doel van de vergelijkende analyse is de mogelijke verschillen op te sporen tussen de genetisch gemodificeerde plant en zijn conventionele tegenhanger en, in voorkomend geval, aanvullende comparators. Het tweede doel is om een eventueel gebrek aan gelijkwaardigheid tussen de genetisch gemodificeerde plant en de referentievariëteiten vast te stellen. Deze verschillen en/of dit gebrek aan gelijkwaardigheid moeten worden beoordeeld op hun mogelijke gevolgen voor de voedsel- en voederveiligheid en voor de voedingswaarde, waarbij rekening wordt gehouden met de natuurlijke variatie. Het risico en daaraan verwante onzekerheden moeten zo nauwkeurig mogelijk worden geschat, en er moet rekening mee worden gehouden.

De aanvrager toont aan dat de vergelijkende analyse van de genetisch gemodificeerde plant en de conventionele tegenhanger ervan betreffende de landbouwkundige, morfologische en samenstellingseigenschappen overeenkomstig deze verordening is uitgevoerd. De keuze van de conventionele tegenhanger en aanvullende comparators (voor zover van toepassing) moet worden gemotiveerd.

3.2.3.   Veiligheid van het levensmiddel en diervoeder in relatie tot de inname

De aanvrager evalueert de gegenereerde gegevens om een schatting te maken van de mogelijke risico’s voor de gezondheid van mensen of dieren die op korte en lange termijn verbonden zijn aan de consumptie van de genetisch gemodificeerde levensmiddelen of diervoeders ten aanzien van de expressie van nieuwe eiwitten of metabolieten en significant gewijzigde niveaus van de eiwitten of metabolieten van de oorspronkelijke plant in de genetisch gemodificeerde levensmiddelen of diervoeders. Deze evaluatie omvat een gedegen analyse van de relevantie en beperkingen van elke test, alsook van de informatie als geheel.

De aanvrager beschouwt de reeks niveaus die wordt waargenomen voor de verbindingen waarvan bekend is dat zij in de conventionele tegenhanger en in referentievariëteiten voorkomen. Deze variabiliteit kan het gevolg zijn van verschillen die verband houden met het genotype, de omgeving, of veroorzaakt worden door interacties tussen het genotype en de omgeving. Bovendien kan rekening worden gehouden met de reeks niveaus die wordt waargenomen in een breed spectrum van levensmiddelen en diervoeders die representatief zijn voor de voeding van mensen en dieren, aangezien de consument aan deze niveaus van de specifieke verbinding kan worden blootgesteld.

Als in specifieke studies blijkt dat afzonderlijke bestanddelen en/of het volledige genetisch gemodificeerde levensmiddel en diervoeder schadelijke effecten veroorzaken, wordt informatie verstrekt over de dosis-responsrelaties, drempelwaarden, het vertraagd optreden van schadelijke effecten, risico’s voor bepaalde groepen van de populatie en de toepassing van onzekerheidsfactoren bij de extrapolatie van diergegevens naar mensen.

De aanvrager houdt rekening met gegevens over de eigenschappen van de in de genetisch gemodificeerde plant aanwezige nieuwe bestanddelen, met inbegrip van potentiële biologische effecten bij mensen en dieren. Als bekend is dat de verbindingen schadelijke gezondheidseffecten hebben en in specifieke wetgeving maximumniveaus zijn vastgesteld voor de aanwezigheid van deze verbindingen in de plant of de producten ervan, wordt rekening gehouden met deze maximumniveaus. Anders wordt de verwachte inname getoetst aan referentiewaarden voor de aanvaardbare of toelaatbare inname, zoals de aanvaardbare dagelijkse inname (ADI) of de maximaal toelaatbare inname (UL). Wanneer de verbinding veilig in levensmiddelen is geconsumeerd, wordt het niveau dat consumenten via conventionele voeding innemen, als veilig beschouwd.

De aanvrager evalueert de informatie over de effecten van verwerking op de nieuwe verbindingen. De potentiële accumulatie en depletie in levensmiddelen en diervoeders die een onderdeel vormen van de menselijke of dierlijke voeding worden in aanmerking genomen. De aanvrager evalueert ook de relevantie van verschillen als gevolg van chemische reacties waarvan bekend is dat zij onder de verwerkingsomstandigheden plaatsvinden.

Wanneer complexere genetische modificaties worden uitgevoerd, bijvoorbeeld door in één construct verschillende genen over te dragen, retransformatie van reeds bestaande genetisch gemodificeerde lijnen en combinatie van transformatiestappen door conventionele kruising van genetisch gemodificeerde ouderplanten, bespreekt de aanvrager strategieën voor de beoordeling van de eventuele risico’s van mogelijke interacties tussen de nieuw tot expressie gebrachte eiwitten, nieuwe metabolieten en oorspronkelijke plantenbestanddelen. Bij de beoordeling wordt rekening gehouden met alle beschikbare informatie, met inbegrip van het werkingsmechanisme van de nieuw tot expressie gebrachte eiwitten, de moleculaire, landbouwkundige en samenstellingseigenschappen van de genetisch gemodificeerde plant en de uitkomst van toxiciteitsonderzoek bij dieren en vervoederingsstudies in aanmerking worden genomen.

De aanvrager evalueert de gegevens die zijn verzameld om de mogelijke allergene werking van nieuw tot expressie gebrachte eiwitten in genetisch gemodificeerde planten te beoordelen in verband met het inbrengen van nieuwe allergene eiwitten in de voor levensmiddelen en diervoeders gebruikte planten, de mogelijke opwekking van allergische reacties bij gevoelige personen, alsook informatie om aan te tonen dat de genetische modificatie geen onbedoelde veranderingen in de eigenschappen en/of expressieniveaus van endogene allergene eiwitten in het genetisch gemodificeerde levensmiddel teweegbrengt. In het bijzonder wordt de keuze van de testmodellen gemotiveerd in verband met specificiteit, voorspelbaarheid en validatiestatus.

De aanvrager evalueert de methoden die zijn toegepast voor de schattingen van de inname van genetisch gemodificeerde levensmiddelen ten aanzien van de onzekerheden die aan de voorspelling van de inname op lange termijn verbonden zijn. Bijzondere aandacht wordt besteed aan genetisch gemodificeerde planten die bedoeld zijn om de voedingskenmerken van het levensmiddel of diervoeder te wijzigen. Voor die genetisch gemodificeerde producten wordt besproken of monitoring na het in de handel brengen moet worden voorgeschreven als mechanisme om vast te stellen of de totale voedingsinnamepatronen van het genetisch gemodificeerde levensmiddel feitelijk zijn veranderd, in welke mate dit is gebeurd en of het product bekende (bij)werkingen of onverwachte bijwerkingen heeft. Als monitoring na het in de handel brengen nodig wordt geacht, worden de betrouwbaarheid, gevoeligheid en specificiteit van de voorgestelde methoden besproken.

3.3.   Resultaat van de risicokarakterisering

Overeenkomstig de artikelen 4 en 16 van Verordening (EG) nr. 1829/2003 waarborgt de aanvrager dat in de definitieve risicokarakterisering duidelijk wordt aangetoond dat:

De aanvrager geeft duidelijk aan van welke aannamen bij de risicobeoordeling is uitgegaan om de waarschijnlijkheid dat schadelijke effecten zich bij een bepaalde populatie voordoen, alsmede van de ernst daarvan, te voorspellen, alsook de aard en de grootte van de onzekerheden die aan de vaststelling van die risico’s verbonden zijn.

De aanvrager verstrekt tevens uitvoerige informatie die een onderbouwing vormt voor de opname of niet-opname van een etiketteringsvoorstel in de aanvraag, overeenkomstig artikel 13, lid 2, onder a), artikel 13, lid 3, artikel 25, lid 2, onder c), en artikel 25, lid 3, van Verordening (EG) nr. 1829/2003.

• (1) 

  PB L 43 van 14.2.1997, blz. 1.

• (2) 

  EFSA Journal 2011; 9(5):2149.

• (3) 

  EFSA Journal 2010; 8(1):1250.

• (4) 

  EFSA Journal 2010; 8(1):1250.

• (5) 

  http://www.oecd.org/document/15/0,3746,en_2649_34385_46726799_1_1_1_1,00.html

• (6) 

  http://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/pub/2760.htm

• (7) 

  PB L 133 van 22.5.2008, blz. 1.

• (8) 

  EFSA Journal 2011; 9(12):2438.

• (9) 

  EFSA Journal 2010; 8(7):1700.

• (10) 

  EFSA, verslag van de werkgroep voor vervoederingsproeven van het GMO Panel van de EFSA, 2008. „Safety and nutritional assessment of GM plants and derived food and feed. The role of animal feeding trials. Food and Chemical Toxicology 46 (2008) S2-S70.”

• (11) 

  PB L 142 van 31.5.2008, blz. 1.

BIJLAGE III

VALIDERING VAN METHODEN VOOR DE DETECTIE, IDENTIFICATIE EN KWANTIFICERING VAN DE TRANSFORMATIESTAP EN VOORSCHRIFTEN VOOR CONTROLEMONSTERS EN GECERTIFICEERD REFERENTIEMATERIAAL

• 1. 

  INLEIDING

• 2. 

  DEFINITIES

Voor de toepassing van deze bijlage wordt verstaan onder:

• a) 

  „gecertificeerd referentiemateriaal”: referentiemateriaal als bedoeld in artikel 5, lid 3, onder j), en artikel 17, lid 3, onder j), van Verordening (EG) nr. 1829/2003, dat overeenkomt met elk materiaal of elke stof waarvan de waarden van een of meer eigenschappen gecertificeerd zijn voor het kalibreren of het controleren van de kwaliteit van methoden. Het gaat vergezeld van een certificaat waarin de waarde van de gespecificeerde eigenschap is vermeld, alsook de eraan verbonden onzekerheid en een verklaring van metrologische herleidbaarheid;

• b) 

  „prestatie-eisen voor de methode”: de minimale prestatiecriteria waaraan de methode moet voldoen bij het valideringsonderzoek dat het EURL volgens internationaal aanvaarde technische bepalingen uitvoert.

• 3. 

  VALIDERING VAN METHODEN

3.1.   Informatie over de methode

3.2.   Informatie over de beproeving van de methode door de aanvrager

3.3.   Monsters van de levensmiddelen en diervoeders en de bijbehorende controlemonsters

Met het oog op de toepassing van artikel 5, lid 3, onder j), en artikel 17, lid 3, onder j), van Verordening (EG) nr. 1829/2003 verstrekt de aanvrager bij de indiening van de in de punten 1, 2 en 3 van deze bijlage voorgeschreven informatie ook monsters van de levensmiddelen en diervoeders en de bijbehorende controlemonsters; het EURL specificeert de voor een specifieke vergunningaanvraag te verstrekken soorten en aantallen monsters.

De bij de controlemonsters gevoegde informatie bevat gegevens over het kweken van de plant die voor de productie van de controlemonsters is gebruikt en over de zygositeit van de insert(s).

De aanvrager kan dezelfde grondstoffen voor de productie van gecertificeerd referentiemateriaal en voor de productie van controlemonsters gebruiken.

• 4. 

  GECERTIFICEERD REFERENTIEMATERIAAL

Het gecertificeerde referentiemateriaal moet volgens ISO Guide 34 (algemene eisen voor de competentie van referentiemateriaalproducenten) worden geproduceerd door een volgens ISO Guide 34 geaccrediteerde producent.

De aanvrager geeft informatie over de plaats waar toegang tot het gecertificeerde referentiemateriaal kan worden verkregen. Daarbij voegt hij afdoende informatie om aan te tonen dat het gecertificeerde referentiemateriaal gedurende de geldigheidsduur van de vergunning beschikbaar zal blijven. Voor verificatie en de toekenning van waarden wordt een naar behoren gevalideerde methode toegepast (zie ISO/IEC 17025: Algemene eisen voor de bekwaamheid van beproevings- en kalibratielaboratoria).

De onzekerheden worden geschat overeenkomstig de Guide to the Expression of Uncertainty in Measurement (GUM) van de ISO.

Die internationaal aanvaarde technische bepalingen voorzien met name in het volgende:

• (1) 

  http://gmo-crl.jrc.ec.europa.eu/guidancedocs.htm

Deze samenvatting is overgenomen van EUR-Lex.