Toelichting bij COM(2017)466 - Tiende voortgangsverslag over de totstandbrenging van een echte en doeltreffende Veiligheidsunie - Hoofdinhoud
Dit is een beperkte versie
U kijkt naar een beperkte versie van dit dossier in de EU Monitor.
| dossier | COM(2017)466 - Tiende voortgangsverslag over de totstandbrenging van een echte en doeltreffende Veiligheidsunie. |
|---|---|
| bron | COM(2017)466   |
| datum | 07-09-2017 |
Inhoudsopgave
COM(2017) 466 final
MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT, DE EUROPESE RAAD EN DE RAAD
Tiende voortgangsverslag over de totstandbrenging van een echte en doeltreffende Veiligheidsunie
INLEIDING
Dit is het tiende maandelijkse voortgangsverslag over de totstandbrenging van een echte en doeltreffende Veiligheidsunie. In dit verslag komen de ontwikkelingen met betrekking tot twee belangrijke pijlers aan de orde: de bestrijding van terrorisme en georganiseerde criminaliteit en van de middelen ter ondersteuning daarvan, en de verbetering van onze weerbaarheid en veerkracht tegenover die dreigingen.
Europa is de afgelopen weken opnieuw getroffen door een aantal terroristische aanslagen. Op 9 augustus 2017 reed een auto in op een militaire patrouille in Levallois-Perret (regio Parijs), waarbij zes militairen gewond raakten. Op 17 augustus 2017 vielen er op de Ramblas in Barcelona vijftien doden en meer dan honderd gewonden doordat een bestelbus op hen inreed. Op 18 augustus 2017 stak een man in op tien mensen in Turku (Finland), van wie twee de aanslag niet overleefden. Op 25 augustus 2017 viel een man in Brussel met een mes enkele militairen aan, van wie er twee gewond raakten. Op diezelfde dag viel een man voor Buckingham Palace in Londen politieagenten aan met een zwaard. Eens te meer blijkt uit deze aanslagen dat het van vitaal belang is om gewelddadig extremisme en radicalisering te bestrijden. De lidstaten staan voor grote uitdagingen waar het gaat om het verhinderen en voorkomen van dergelijke aanslagen en het bestrijden van de radicalisering die er een voedingsbron voor is.
Voorafgaand aan de Staat van de Unie 2017, waarin voorzitter Juncker de prioriteiten voor de komende twaalf maanden bekendmaakt, wordt in dit verslag een overzicht gegeven van de vooruitgang die in het kader van de Veiligheidsunie is geboekt met de uitvoering van de prioriteiten van de Staat van de Unie 2016 1 en het werkprogramma van de Commissie voor 2017 2 . Dit verslag geeft ook de laatste stand van zaken wat betreft de uitvoering van andere prioritaire dossiers op het gebied van veiligheid.
De Commissie heeft het afgelopen jaar krachtige maatregelen getroffen om de buitengrenzen beter te beveiligen, de informatie-uitwisseling te verbeteren, de armslag van terroristen te beperken en radicalisering te voorkomen. Alle veiligheidsgerelateerde prioriteiten van de Staat van de Unie 2016 zijn uitgevoerd, overeenkomstig de Europese veiligheidsagenda 3 . De lidstaten werden daarbij gesteund in hun inspanningen om de dreiging van terrorisme, georganiseerde misdaad en cybercriminaliteit af te wenden. Maar er is nog veel te doen. Op basis van de dit jaar geboekte vooruitgang moeten we verdergaan met het aanpakken van de veiligheidsuitdagingen van vandaag. Met name moeten we onze informatiesystemen beter laten samenwerken, gewelddadig extremisme en radicalisering voorkomen, de bronnen waaruit en de kanalen waarlangs terrorisme wordt gefinancierd, afsnijden en de cyberbeveiliging verbeteren.
II.NAAR EEN ECHTE EN DOELTREFFENDE VEILIGHEIDSUNIE — EEN JAAR LATER
1. Meer veiligheid aan de buitengrenzen
„Wij zullen onze grenzen ook verdedigen door iedereen die de grens overschrijdt te onderwerpen aan strenge controles, die aan het eind van het jaar worden goedgekeurd. Telkens wanneer iemand de EU binnenkomt of verlaat, zal worden geregistreerd wanneer, waar en waarom dat gebeurt.
In november zullen wij een Europees reisinformatiesysteem voorstellen, een geautomatiseerd systeem om te bepalen wie er naar Europa mag komen. Op die manier zullen we weten wie er naar Europa onderweg zijn, nog voor ze zijn aangekomen.”
Jean-Claude Juncker, voorzitter van de Commissie, Staat van de Unie 2016
Het afgelopen jaar is aanzienlijke vooruitgang geboekt met het verbeteren van de beveiliging van de buitengrenzen. Op 7 april 2017 is de herziene Schengengrenscode in werking getreden. Deze voorziet in systematische controles aan de hand van databanken van alle reizigers die de buitengrenzen overschrijden, inclusief EU-burgers 4 . Met behulp van deze controles kunnen reizigers die een veiligheidsrisico uitmaken of tegen wie een aanhoudingsbevel loopt, beter worden geïdentificeerd. In juli 2017 hebben het Europees Parlement en de Raad een politiek akkoord bereikt over het EU-inreis-uitreissysteem dat de Commissie in april 2016 heeft voorgesteld 5 . Het systeem zal inreis- en uitreisgegevens van onderdanen van derde landen die de buitengrenzen van de EU overschrijden, registreren en zodoende bijdragen tot de versterking van het buitengrensbeheer en de interne veiligheid, doordat de kwaliteit en de efficiëntie van de controles wordt verbeterd. Het Commissievoorstel van november 2016 tot instelling van een Europees systeem voor reisinformatie en autorisatie (ETIAS) 6 is bij de medewetgevers in behandeling. Met het systeem zullen gegevens worden verzameld over niet-visumplichtige personen die naar de EU willen reizen, aan de hand waarvan al voor hun aankomst controles worden uitgevoerd op mogelijke risico’s op het gebied van irreguliere migratie of veiligheid. De Commissie streeft er nog steeds naar om met de medewetgevers voor het einde van het jaar tot een akkoord te komen over het voorstel 7 , zoals aangegeven in de gezamenlijke verklaring over de wetgevingsprioriteiten van de EU voor 2017. Aangezien deze instrumenten vereisen dat veilige reis- en identiteitsdocumenten voorhanden zijn, werkt de Commissie ook aan de uitvoering van maatregelen tegen reisdocument- en identiteitsfraude die zij heeft uiteengezet in een in december 2016 verschenen actieplan 8 .
2. Betere uitwisseling van informatie
„Hoe vaak hebben we de afgelopen maanden niet gehoord dat bepaalde informatie wel beschikbaar was in een databank van een land, maar nooit is aangekomen bij de instantie in een ander land die op grond daarvan had kunnen ingrijpen?
Grensbeveiliging houdt ook in dat voorrang moet worden gegeven aan uitwisseling van informatie en inlichtingen. Daartoe zullen we Europol versterken — het Europese agentschap dat de nationale politie ondersteunt — door het ruimere toegang te bieden tot databanken en door het meer middelen te verschaffen. Een terreurbestrijdingseenheid met slechts 60 medewerkers kan nu eenmaal niet de klok rond functioneren.”
Na de buitengrenzen vormen gegevens de voorste verdedigingslinie. Verbetering van de uitwisseling van informatie is voor de Commissie het afgelopen jaar een prioriteit geweest; zij heeft gewerkt aan de uitvoering van de mededeling van april 2016 over krachtigere en slimmere informatiesystemen voor grenzen en veiligheid 9 . Ten eerste heeft de Commissie, om de voordelen van de bestaande informatiesystemen optimaal te benutten, in december 2016 wetgeving voorgesteld 10 ter versterking van het Schengeninformatiesysteem (SIS), het succesvolste EU-instrument voor rechtshandhaving; zij heeft de lidstaten meer steun geboden voor de tenuitvoerlegging van de EU-richtlijn over PNR-gegevens 11 , onder meer met een uitvoeringsplan en 70 miljoen EUR extra financiële steun, en heeft inbreukprocedures ingeleid tegen de lidstaten die het Prümkader 12 voor de geautomatiseerde uitwisseling, van DNA-, vingerafdruk- en voertuigregistratiegegevens nog niet hebben uitgevoerd. De werkzaamheden om de bestaande systemen beter te benutten, leveren al resultaat op, wat blijkt uit het feit dat het Schengeninformatiesysteem significant vaker wordt geraadpleegd en steeds vaker treffers oplevert 13 .
Ten tweede heeft de Commissie actie ondernomen om lacunes in de EU-architectuur voor gegevensbeheer op te vullen. Naast het eerder genoemde werk aan het EU-inreis-uitreissysteem en het Europees systeem voor reisinformatie en autorisatie (ETIAS) heeft de Commissie in juni 2017 een aanvullend wetgevingsvoorstel 14 ingediend ter vergemakkelijking van de uitwisseling van strafregistergegevens betreffende in de EU verblijvende onderdanen van derde landen via het Europees Strafregisterinformatiesysteem (ECRIS) 15 . Dit systeem helpt bij de identificatie van veroordeelde onderdanen van derde landen en geeft aan welke lidstaten informatie hebben over die personen. De voorgestelde maatregelen maken een einde aan belangrijke informatielacunes en de Commissie dringt er daarom bij de medewetgevers op aan dat zij snel een besluit nemen over deze wetgevingsvoorstellen.
Ten derde werkt de Commissie aan de interoperabiliteit van de informatiesystemen om ervoor te zorgen dat grenswachters en rechtshandhavingsfunctionarissen kunnen beschikken over de informatie die zij nodig hebben. Aan de hand van de bevindingen van een deskundigengroep op hoog niveau heeft de Commissie in mei 2017 een nieuwe aanpak voor het beheer van gegevens voor grenzen en veiligheid opgezet 16 , waarbij alle gecentraliseerde EU-informatiesystemen voor veiligheids-, grens- en migratiebeheer interoperabel zijn, met volledige inachtneming van de grondrechten. Deze aanpak moet ervoor zorgen dat de nodige informatie sneller beschikbaar is voor de eerstelijns politie-, grensbewakings- en immigratiefunctionarissen en dat de huidige blinde vlekken, die kunnen ontstaan doordat terroristen en andere criminelen onder verschillende namen in verschillende, onderling niet verbonden gegevensbanken zijn geregistreerd, worden weggewerkt. In het kader van deze werkzaamheden heeft de Commissie in juni 2017 een wetgevingsvoorstel 17 ingediend ter versterking van het mandaat van eu-LISA 18 , zodat het agentschap de technische uitvoering van de nieuwe aanpak op zich kan nemen.
De centrale rol van Europol is het afgelopen jaar nog sterker geworden; het rechtshandhavingsagentschap fungeert nu als het EU-knooppunt bij uitstek voor de uitwisseling van informatie over zware grensoverschrijdende criminaliteit en terrorisme 19 . De nieuwe Europol-verordening 20 is op 1 mei 2017 van toepassing geworden, waardoor het agentschap nu kan beschikken over de instrumenten om effectiever, efficiënter en meer controleerbaar te worden. Met name stelt het nieuwe kader voor gegevensverwerking het agentschap beter in staat om voor de lidstaten criminaliteitsanalyses te ontwikkelen. Een solidere regeling voor gegevensbescherming zorgt voor onafhankelijk en doeltreffend toezicht daarop. Er wordt aan gewerkt om de rechtshandhavingsgegevensbanken van de EU sterker te integreren met het informatiesysteem van Europol en alle systemen interoperabel te maken. De Commissie heeft voorstellen ingediend om Europol betere toegang tot het Schengeninformatiesysteem te verlenen, het bestuur van het Europees centrum voor terrorismebestrijding te versterken en de voordelen van de samenwerking met internationale partners optimaal te benutten 21 . De Commissie moedigt ook samenwerking tussen de rechtshandhavingsinstanties en de inlichtingendiensten aan 22 en het Europees centrum voor terrorismebestrijding onderhoudt contacten met de Groep terrorismebestrijding 23 . Op basis van een grondige beoordeling van de behoeften heeft Europol 18 extra posten gekregen voor de uitvoering van zijn nieuwe taken in de periode 2017–2020. De EU-begroting voor 2017 voorziet in 31 extra posten voor de uitvoering van de 24/7-dienstverlening en de capaciteit voor inzet ter plaatse. Daarmee komt het totaal aantal posten voor Europol op 550. In de ontwerpbegroting voor 2018 24 heeft de Commissie voorgesteld Europol nog eens 16 posten toe te wijzen ter versterking van de gespecialiseerde centra 25 , de ondersteuning die de eenheid voor de melding van internetuitingen biedt bij het verwijderen van terroristisch materiaal en de bestrijding van internetfraude. Europol meldt dat het aantal records in zijn gegevensbanken gestaag groeit. Niettemin moet erop worden aangedrongen dat de lidstaten hun volle medewerking geven aan het Europees centrum voor terrorismebestrijding, Europol alle relevante informatie verstrekken met het oog op gedeelde analyse en bijdragen tot de operationele samenwerking, zodat Europol alle nodige steun kan verlenen aan de nationale autoriteiten.
3. De armslag van terroristen beperken
„Daarom heeft mijn Commissie vanaf dag één prioriteit gegeven aan veiligheid — wij hebben terrorisme en strijden in het buitenland in de hele EU strafbaar gesteld, we zijn hard opgetreden tegen vuurwapengebruik en financiering van terreur […].”
De EU heeft het afgelopen jaar verdere actie ondernomen om de armslag van terroristen te beperken. Op 15 maart 2017 hebben de medewetgevers hun goedkeuring gehecht aan de richtlijn inzake terrorismebestrijding 26 . Deze helpt terroristische aanslagen voorkomen door het strafbaar stellen van handelingen als de financiering van terrorisme, het volgen van opleiding of het reizen voor terroristische doeleinden, alsmede het organiseren of faciliteren van reizen voor dergelijke doeleinden. De richtlijn versterkt ook de rechten van slachtoffers van terrorisme en voorziet in een catalogus van diensten waarmee aan de specifieke behoeften van slachtoffers van terrorisme kan worden voldaan. De lidstaten moeten de nieuwe regels uiterlijk op 8 september 2018 in nationaal recht hebben omgezet.
Op 17 mei 2017 hebben de medewetgevers de herziene richtlijn inzake de controle op de verwerving en het voorhanden hebben van wapens 27 vastgesteld. De herziene richtlijn houdt een aanzienlijke uitbreiding in van de verboden categorieën wapens en beperkt de verspreiding van de gevaarlijkste wapens. De lidstaten moeten nu voor 14 september 2018 de vereiste controles op de verwerving en het voorhanden hebben van vuurwapens invoeren, zodat wordt voorkomen dat criminele groepen en terroristen misbruik maken van de versnippering van de regelgeving in de Unie. Tegelijkertijd moet verdere actie worden ondernomen om het aanbod van wapens voor criminelen en terroristen te stoppen. Overeenkomstig een oproep van de Commissie 28 heeft de Raad op 18 mei 2017 conclusies vastgesteld die inhouden dat de illegale vuurwapenhandel de komende vier jaar voor de EU een prioriteit blijft in de strijd tegen zware en georganiseerde criminaliteit 29 . De Commissie is tevens doorgegaan met de uitvoering van het actieplan van december 2015 ter bestrijding van de illegale handel in en het gebruik van vuurwapens en explosieven 30 . Naar aanleiding van de verklaring over intensievere bestrijding van de illegale handel in vuurwapens en munitie op de Westelijke Balkan 31 , waarover het ministerieel forum EU-Westelijke Balkan inzake justitie en binnenlandse zaken op 16 december 2016 tot overeenstemming is gekomen, werkt Europol momenteel aan de inzet van uitgezonden Europol-functionarissen in Albanië, Bosnië en Herzegovina en Servië.
Op 30 mei 2017 is de Commissie gestart met een herziening van de EU-verordening over precursoren voor explosieven 32 , die moet zorgen voor strengere beperkingen en controles met betrekking tot chemische stoffen die kunnen worden gebruikt om geïmproviseerde explosieven te maken. Er wordt een reeks workshops gehouden met de autoriteiten van de lidstaten om de uitvoering op nationaal niveau te intensiveren en voor relevante informatie-uitwisseling te zorgen.
Bij eerdere en ook recente terroristische aanslagen, zoals in Barcelona en Manchester. is gebleken dat terroristen zich richten op zogeheten zachte doelwitten, dat wil zeggen openbare ruimten zoals scholen, hotels, stranden, winkelcentra, culturele en sportevenementen, drukke plaatsen of vervoersknooppunten. De Commissie voert haar inspanningen op dit gebied op om een forum te bieden waar lidstaten informatie en beste praktijken kunnen delen. Tijdens de eerste EU-workshop inzake de bescherming van zachte doelwitten, op 6 en 7 februari 2017, zijn met de lidstaten verschillende beleidslijnen en maatregelen afgesproken. De Commissie heeft verder een platform opgezet waar lidstaten documenten en voorlichtingsmateriaal kunnen uitwisselen, en een checklist opgesteld voor de bescherming van zachte doelwitten. België en Nederland hebben op 29 juni 2017 met financiële steun van de Commissie een crisisoefening gehouden om verschillende methoden voor de bescherming van zachte doelwitten te testen.
Wat de beveiliging van het vervoer betreft, heeft de EU een gezamenlijk proces voor risicobeoordeling ontwikkeld om de burgerluchtvaart boven conflictgebieden en inkomende vracht- en passagiersvluchten uit derde landen veiliger te maken. Laatstgenoemde maatregel wordt aangevuld met capaciteitsopbouw in derde landen.
Het afgelopen jaar is voortgegaan met de uitvoering van het actieplan ter versterking van de strijd tegen terrorismefinanciering 33 met als doel het financieren van terrorisme op te sporen en te voorkomen, met name op basis van wetgevingsvoorstellen van de Commissie 34 . In december 2016 heeft de Commissie drie wetgevingsvoorstellen ingediend 35 om het rechtskader van de EU inzake witwassen 36 , illegaal contantenverkeer 37 en bevriezing en confiscatie van vermogensbestanddelen 38 te vervolledigen en te versterken. In juli 2016 had de Commissie al voorstellen gedaan voor wijziging van de vierde richtlijn tegen witwassen om nieuwe methoden voor het financieren van terrorisme (zoals virtuele valuta’s en prepaidkaarten) aan te pakken en witwassen te bestrijden door middel van versterkte transparantie 39 . Het meest recente voorstel ter bestrijding van terrorismefinanciering dateert van 13 juli 2017, toen de Commissie een verordening voorstelde om te voorkomen dat cultuurgoederen die illegaal uit een derde land zijn uitgevoerd, in de EU worden ingevoerd en opgeslagen 40 . De Commissie dringt er bij de medewetgevers op aan het werk inzake deze belangrijke voorstellen te bespoedigen.
In mei 2017 heeft de Commissie een aanbeveling vastgesteld inzake evenredige politiecontroles en politiële samenwerking in het Schengengebied 41 , met maatregelen die de Schengenstaten moeten nemen voor een doeltreffender gebruik van de bestaande bevoegdheden van de politie om dreigingen voor de openbare orde of de binnenlandse veiligheid te bestrijden. Ter ondersteuning van de uitvoering van de aanbeveling heeft de Commissie op 10 juli 2017 een workshop met de lidstaten gehouden, die op 8 september 2017 wordt gevolgd door een tweede workshop.
4. Radicalisering voorkomen
„Daarom heeft mijn Commissie vanaf dag één prioriteit gegeven aan veiligheid — […] we hebben samengewerkt met internetbedrijven om terroristische propaganda van het web te verwijderen en we hebben de strijd aangebonden met radicalisering in Europese scholen en gevangenissen.”
De doeltreffendste methode om terrorisme te bestrijden, is te voorkomen dat mensen worden verlokt door propaganda voor geweld en terreur. De Commissie heeft het afgelopen jaar de steun voor maatregelen van lidstaten op nationaal en plaatselijk gebied opgevoerd door middel van de maatregelen die zijn opgenomen in de mededeling van juni 2016 over ondersteuning bij de voorkoming van radicalisering die tot gewelddadig extremisme leidt 42 .
Om radicalisering via internet tegen te gaan, heeft de Commissie het afgelopen jaar de samenwerking voortgezet met internetplatforms om het misbruik van internet door terroristen aan te pakken en internetgebruikers te beschermen. Het internetforum van de EU heeft twee belangrijke doelstellingen: verminderen van de toegankelijkheid van terroristische inhoud via internet en mogelijk maken dat maatschappelijke partnerorganisaties via internet een krachtiger tegengeluid laten horen. Wat het eerste doel betreft, blijft de EU-eenheid voor de melding van internetuitingen van Europol een belangrijke rol spelen bij de melding van terroristische inhoud aan internetbedrijven. In iets meer dan twee jaar zijn ruim 35 000 uitingen gemeld, waarvan 80–90% is verwijderd. Het is echter duidelijk dat een reactieve respons op zich onvoldoende is om de verspreiding van terroristisch materiaal via internet doeltreffend te verstoren. De Commissie sprak daarom in december 2016 op de tweede bijeenkomst op hoog niveau van het EU-internetforum haar tevredenheid uit over de toezegging van vier van de grootste ondernemingen om een gegevensbank met hashwaarden op te zetten waarmee kan worden voorkomen dat terroristisch materiaal dat door een platform is verwijderd, elders opnieuw wordt geüpload. Naar aanleiding van oproepen van de G7-top van Taormina, het actieplan van de G20 inzake terrorisme en de conclusies van de Europese Raad van juni 2017 zijn de leden van het EU-internetforum op 17 juli 2017 begonnen met het opstellen van een actieplan ter bestrijding van terroristische inhoud op internet. Dit omvat maatregelen om de automatische opsporing van illegale terroristische inhoud op internet te versnellen, om de betrokken technologie en instrumenten te delen met kleine bedrijven, om de gegevensbank met hashwaarden volledig te implementeren en optimaal te gebruiken en om het maatschappelijk middenveld in staat te stellen bij te dragen tot de verspreiding van alternatieve geluiden. Zoals op het EU-internetforum van december 2016 werd aangekondigd, is het programma voor de versterking van het maatschappelijk middenveld (CSEP) inmiddels van start gegaan met een initieel steunbedrag van 10 miljoen EUR van de Commissie. Het is bedoeld om een krachtiger en effectiever tegengeluid te laten horen.
In meer algemene termen is de Commissie het afgelopen jaar steun blijven verlenen voor preventie en bestrijding van radicalisering op nationaal en lokaal niveau, via met name het netwerk voor voorlichting over radicalisering (RAN), in samenwerking met lokale werkers in de gemeenschappen. Via het RAN is opleiding en advies verstrekt aan de lidstaten en zijn op grote schaal beste praktijken, richtsnoeren, handboeken en aanbevelingen opgesteld 43 . Thema’s en onderwerpen waren onder meer polarisatie, radicalisering in de gevangenis en exitprogramma’s, maatregelen voor gezinsondersteuning, jongerenwerk en voorlichting, buurtpolitiewerk, communicatie en verhalen, maatschappelijk betrekken van jongeren en versterking van hun positie, respons op teruggekeerde terroristische strijders.
De Commissie heeft op 27 juli 2017 een deskundigengroep op hoog niveau inzake radicalisering 44 opgericht, waarbij de belangrijkste belanghebbenden op Europees en nationaal niveau betrokken zijn. De groep moet richtsnoeren en aanbevelingen opstellen voor de verdere werkzaamheden op het niveau van de Unie en de lidstaten op dit gebied en beoordelen of voor de activiteiten op EU-niveau ter voorkoming van radicalisering meer gestructureerde samenwerkingsmechanismen nodig zijn.
5. Lopende werkzaamheden
Bij de brede beoordeling van het veiligheidsbeleid van de EU 45 zijn ten aanzien van de doeltreffende samenwerking binnen de Veiligheidsunie uitdagingen en lacunes geconstateerd en is gewezen op de noodzaak om bestaand beleid en bestaande instrumenten verder te ontwikkelen en aan te passen om de snel veranderende bedreigingen en uitdagingen voor de veiligheid aan te pakken.
Een prioriteit is nu de interoperabiliteit van de informatiesystemen, waartoe werd opgeroepen in de conclusies van de Raad over interoperabiliteit van juni 2017 en de conclusies van de Europese Raad van juni 2017. De Commissie heeft in juli 2017 een aanvangseffectbeoordeling opgesteld. Tot medio oktober 2017 loopt een bredere openbare raadpleging. Aan de hand daarvan zal de Commissie zo spoedig mogelijk een wetgevingsvoorstel indienen.
Ook de bestrijding van radicalisering wordt met voorrang ter hand genomen. De Commissie brengt haar werkzaamheden op dat gebied in een hogere versnelling, met name via de deskundigengroep op hoog niveau inzake radicalisering. Deze groep zal voor eind 2017 haar tussentijdse bevindingen presenteren. Met betrekking tot het voorkomen van radicalisering via internet zullen hoge ambtenaren van het EU-internetforum tegen het einde van september 2017 de balans opmaken van de uitvoering van het actieplan van juli 2017, dit ter voorbereiding van het derde EU-internetforum dat in december 2017 zal plaatsvinden. De Commissie zal ook nauw samenwerken met het nieuwe Global Internet Forum ter bestrijding van terrorisme, waarvan de werkzaamheden een aanvulling vormen op de inspanningen in het EU-internetforum.
Met het vaststellen van een Europese respons op terrorismefinanciering voert de Commissie de maatregelen uit die in het actieplan van 2 februari 2016 46 zijn neergelegd. Deze omvatten onder meer de beoordeling van maatregelen ter verbetering van de toegang tot de centrale registers van bankrekeningen en ter beperking van betalingen in contanten 47 . Een ander belangrijk aspect van dit werk is de beoordeling van een mogelijk Europees systeem voor het traceren van terrorismegerelateerde transacties, dat een aanvulling zou vormen op de bestaande overeenkomst tussen de EU en de VS inzake het programma voor het traceren van terrorismefinanciering (TFTP) 48 . Dergelijke transacties vallen namelijk niet onder die overeenkomst. In het derde verslag van december 2016 over de totstandbrenging van een doeltreffende en echte Veiligheidsunie 49 heeft de Commissie een initiële beoordeling gegeven van de mogelijkheden voor het opzetten van een Europees systeem voor het traceren van terrorismefinanciering en aangegeven dat zij de beoordeling zou voortzetten. De supranationale beoordeling door de Commissie van risico’s op het gebied van terrorismefinanciering, die op 27 juni 2017 is gepubliceerd 50 , wees uit dat terroristen en criminelen inderdaad pogingen ondernemen om de financiële sector voor hun activiteiten te gebruiken, bijvoorbeeld door middel van frauduleuze aanvragen voor consumentenkrediet en kleine leningen. De financiële-inlichtingeneenheden (FIU’s) vervullen een spilfunctie bij de aanpak van de uitdagingen in verband met witwassen en terrorismefinanciering. Zij zijn belast met het ontvangen en analyseren van informatie en het verstrekken van de resultaten daarvan aan de bevoegde autoriteiten. Zoals bleek uit een verslag van december 2016 51 , lopen echter de status van de FIU’s, hun bevoegdheden om toegang te krijgen tot informatie en die te delen en te gebruiken, hun organisatie en hun autonomie sterk uiteen, wat ongunstig kan zijn voor hun vermogen om onderling en met andere relevante autoriteiten samen te werken. In het in juni 2017 verschenen werkdocument van de diensten van de Commissie 52 over betere samenwerking tussen de financiële-inlichtingeneenheden worden regelgevende en niet-regelgevende maatregelen beschreven om de geconstateerde verschillen te reduceren. De Commissie zal deze maatregelen verder beoordelen in besprekingen met deskundigen van de nationale FIU’s, rechtshandhavingsautoriteiten en justitiële autoriteiten. De Commissie zal van haar bevindingen verslag uitbrengen in een van de volgende voortgangsverslagen over de Veiligheidsunie.
Het is noodzakelijk te blijven streven naar beperking van de toegang tot gevaarlijke stoffen die terroristische netwerken als explosieven kunnen gebruiken. Bij de recente aanslagen werd veelal gebruikgemaakt van zelfgemaakte explosieven, in het bijzonder triacetontriperoxide (TATP) 53 . Zoals vermeld in het recente verslag over de toepassing van de verordening over precursoren voor explosieven 54 , onderzoekt de Commissie de mogelijkheden voor additionele en verscherpte maatregelen om te voorkomen dat terroristen explosieven in handen krijgen.
Wat de bescherming van zachte doelwitten betreft, zal de nieuwe EU-beleidsgroep zachte doelwitten op 18-19 september 2017 zijn eerste vergadering houden. De groep wordt ondersteund door twee subgroepen, bestaande uit professionals en operators, inclusief belanghebbenden uit de particuliere sector. Binnen de groep van professionals is een netwerk voor de bescherming van bijzonder kwetsbare zachte doelwitten opgezet, dat op 24-26 oktober 2017 in Spanje een eerste bijeenkomst zal houden.
Zoals in januari 2017 aangekondigd 55 , ontwikkelt de Commissie richtsnoeren voor de wijze waarop nationale wetgeving inzake gegevensbewaring kan worden opgesteld die in overeenstemming is met de uitspraken van het Hof van Justitie van de Europese Unie.
III.UITVOERING VAN ANDERE PRIORITAIRE DOSSIERS OP HET GEBIED VAN VEILIGHEID
1. Wetgevingsinitiatieven
De wetgevingsvoorstellen van de Commissie 56 ter versterking van het Schengeninformatiesysteem (SIS) zijn in behandeling. In de groep van de Raad heeft de laatste bespreking plaatsgevonden op 26 juli 2017 en het Estse voorzitterschap streeft ernaar om voor eind oktober een akkoord over een onderhandelingsmandaat te bereiken. De rapporteurs van het Europees Parlement hebben in juni 2017 hun ontwerp verslag gepresenteerd en de Commissie burgerlijke vrijheden, justitie en binnenlandse zaken (LIBE) zal op 11–12 oktober 2017 over het onderhandelingsmandaat stemmen. De Commissie roept de medewetgevers op om nog dit jaar tot een akkoord te komen over deze belangrijke voorstellen in het kader van de interoperabiliteitsagenda die in het zevende voortgangsverslag over de totstandbrenging van een echte en doeltreffende Veiligheidsunie is gepresenteerd 57 .
2. Initiatieven op niet-wetgevend gebied
Op het gebied van de beveiliging van het vervoer werkt de Commissie, als aanvulling op de werkzaamheden op het gebied van de veiligheid van de burgerluchtvaart die samen met de lidstaten op EU-niveau zijn verricht, aan risicobeoordelingen voor andere vervoerswijzen, om lacunes op te sporen en mogelijke maatregelen voor risicobeperking vast te stellen. De diensten van de Commissie hebben op 15 juni 2017 met de lidstaten gesproken over de dreigingssituatie ten aanzien van het spoorvervoer en over de mogelijkheden voor intensievere samenwerking om de dreiging het hoofd te bieden. De volgende bijeenkomst wordt in oktober 2017 gehouden.
Wat de bestrijding van cybercriminaliteit betreft, was het op 25 juli 2017 een jaar geleden dat het initiatief No More Ransom van start ging. Er werd besloten dit uit te breiden met nieuwe partners, instrumenten en talen 58 . Het in 2016 opgezette No More Ransom is een publiek-privaat initiatief ter bestrijding van ransomware, dat door Europol wordt ondersteund. Het biedt slachtoffers van ransomware steun met meer dan 50 verschillende decryptietools, die momenteel op de portaalsite in 26 verschillende talen worden aangeboden. Daardoor konden sinds de start van het initiatief meer dan 28 000 systemen met succes worden gedecrypteerd, waardoor de cybercriminelen naar schatting 8 miljoen EUR aan losgeld misliepen. Het initiatief berust op een innovatief samenwerkingsmodel dat uitgaat van een concreet, doeltreffend partnerschap ter bestrijding van cybercriminaliteit. Aan het initiatief wordt inmiddels deelgenomen door ruim honderd partners, waaronder zeven geassocieerde partners en 98 steunverlenende partners (34 rechtshandhavingsinstanties en 64 organisaties van de particuliere en openbare sector).
Na maandenlange internationale voorbereiding en coördinatie konden twee van de grootste markten op het darkweb, AlphaBay en Hansa, met succes worden stilgelegd 59 . Naar verwachting zullen daardoor in Europa honderden nieuwe onderzoeken worden geopend. Door middel van twee grote rechtshandhavingsoperaties, geleid door de FBI, de Amerikaanse Drug Enforcement Administration en de Nationale Politie van Nederland, werd met steun van Europol de infrastructuur afgesloten van een ondergrondse criminele economie die zich bezighield met de handel in ruim 350 000 illegale producten, waaronder drugs, vuurwapens en kwaadaardige software voor cybercriminaliteit. De gecoördineerde rechtshandhavingsoperatie in de EU en de VS was een van de meest geavanceerde sluitingsoperaties die ooit in het kader van de bestrijding van cybercriminaliteit op internet zijn uitgevoerd.
3. Externe dimensie
Op 26 juli 2017 heeft het Hof van Justitie van de Europese Unie advies uitgebracht over de verenigbaarheid van de overeenkomst tussen de EU en Canada over de overdracht en verwerking van persoonsgegevens van passagiers (PNR-gegevens) met de Verdragen 60 . Het antwoord van het Hof op het verzoek van het Europees Parlement luidt dat de voorgenomen overeenkomst in haar huidige vorm niet mag worden gesloten, omdat verschillende bepalingen ervan onverenigbaar zijn met de door de EU erkende grondrechten, met name het recht op de bescherming van persoonsgegevens en de eerbiediging van het privéleven. Het Hof merkt op dat de doorgifte van PNR-gegevens vanuit de EU naar Canada en de inmenging in de grondrechten die daarmee gepaard gaat, gerechtvaardigd zijn omdat de doorgifte een geschikte manier is om de doelstelling ervan, het waarborgen van de openbare veiligheid in het kader van de strijd tegen terroristische misdrijven en zware grensoverschrijdende criminaliteit, te verwezenlijken, maar dat verschillende bepalingen van de overeenkomst verder gaan dan strikt noodzakelijk is en geen duidelijke en voldoende nauwkeurige regels bevatten.
Aangezien het gebruik van PNR-gegevens een belangrijk instrument is voor de bestrijding van terrorisme en zware grensoverschrijdende criminaliteit, zal de Commissie de nodige stappen ondernemen om ervoor te zorgen dat de doorgifte van PNR-gegevens kan blijven plaatsvinden met volledige inachtneming van de grondrechten overeenkomstig het advies van het Hof. De Commissie legt momenteel de laatste hand aan haar analyse van het advies van het Hof en zal de Raad binnenkort verzoeken om een mandaat voor besprekingen met Canada tot herziening van de overeenkomst, om deze snel in overeenstemming te brengen met de vereisten die het Hof in zijn advies formuleert.
V. CONCLUSIE
In dit verslag wordt de balans opgemaakt van de vooruitgang die het afgelopen jaar is geboekt met de opbouw van de Veiligheidsunie. Het verslag belicht de wijze waarop alle in de Staat van de Unie 2016 en het werkprogramma van de Commissie voor 2017 genoemde veiligheidsgerelateerde prioriteiten zijn uitgevoerd. Deze werkzaamheden vormen de basis voor verdere met het Europees Parlement en de Raad gecoördineerde actie voor het aanpakken van de huidige dreigingen en problematiek op het gebied van de veiligheid. De prioriteiten daarvoor zullen in de Staat van de Unie 2017 aan de orde komen.
Het volgende voortgangsverslag over de Veiligheidsunie zal in oktober 2017 worden uitgebracht.
(1) https://publications.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/c9ff4ff6-9a81-11e6-9bca-01aa75ed71a1/language-nl
(2) https://ec.europa.eu/info/publications/work-programme-commission-key-documents-2017_nl
(3) COM(2015) 185 final van 28.4.2015.
(4) Verordening (EU) 2017/458 van 15.3.2017. Zie ook het zesde voortgangsverslag over de totstandbrenging van een echte en doeltreffende Veiligheidsunie (COM(2017) 213 final van 12.4.2017).
(5) COM(2016) 194 final van 6.4.2016. Zie ook het negende voortgangsverslag over de totstandbrenging van een echte en doeltreffende Veiligheidsunie (COM(2017) 407 final van 26.7.2017).
(6) COM(2016) 731 final van 16.11.2016. Zie ook het tweede voortgangsverslag over de totstandbrenging van een echte en doeltreffende Veiligheidsunie (COM(2016) 732 final van 16.11.2016).
(7) De Raad heeft zijn onderhandelingspositie vastgesteld op 9 juni 2017 en de stemming in de Commissie burgerlijke vrijheden, justitie en binnenlandse zaken (LIBE) van het Europees Parlement over de onderhandelingspositie is gepland voor 26 september 2017.
(8) COM(2016) 790 final van 8.12.2016.
(9) COM(2016) 205 final van 6.4.2016. Zie het zevende voortgangsverslag over de totstandbrenging van een echte en doeltreffende Veiligheidsunie (COM(2017) 261 final van 16.5.2017) voor een gedetailleerd overzicht van de stand van zaken.
(10) COM(2016) 881 final van 21.12.2016, COM(2016) 882 final van 21.12.2016 en COM(2016) 883 final van 21.12.2016. Zie het derde verslag over de totstandbrenging van een doeltreffende en echte Veiligheidsunie (COM(2016) 831 final van 21.12.2016) voor een beschrijving van de wetgevingsvoorstellen. Zie ook deel IV, punt 1.
(11) Richtlijn (EU) 2016/681 van 27.4.2016.
(12) Besluiten 2008/615/JBZ en 2008/616/JBZ van de Raad van 23.6.2008.
(13) Uit de jaarstatistieken van het Schengeninformatiesysteem blijkt dat de bevoegde autoriteiten van de lidstaten in 2016 bijna 4 miljard keer personen en voorwerpen in het systeem hebben opgezocht. Dat is 40% meer dan in 2015. Het aantal treffers is dan ook gestegen van rond 150 000 in 2015 tot meer dan 200 000 in 2016. De lidstaten hadden tot en met 30 juni 2017 in totaal 73 465 075 signaleringen in het systeem opgenomen, waaronder 884 169 signaleringen van personen. Dat is 11% meer dan de stand op 30 juni 2016 (het aantal signaleringen van personen is dezelfde periode met 9% gestegen).
(14) COM(2017) 344 final van 29.6.2017.
(15) Het initiële voorstel (COM(2016) 7 final van 19.1.2016) valt onder de gezamenlijke verklaring over de wetgevingsprioriteiten van de EU voor 2017.
(16) Zie het zevende voortgangsverslag over de totstandbrenging van een echte en doeltreffende Veiligheidsunie (COM(2017) 261 final van 16.5.2017).
(17) COM(2017) 352 final van 29.6.2017. Zie het achtste voortgangsverslag over de totstandbrenging van een echte en doeltreffende Veiligheidsunie (COM(2017) 354 final van 29.6.2017).
(18) Europees Agentschap voor het operationeel beheer van grootschalige IT-systemen op het gebied van vrijheid, veiligheid en recht.
(19) Europol heeft in 2016 46 000 nieuwe dossiers geopend, 16% meer dan in 2015. Het aantal records in het Europol-informatiesysteem was op 1 januari 2017 34% groter dan op 1 januari 2016, terwijl het aantal zoekopdrachten in het systeem in 2016 127% hoger lag dan in 2015.
(20) Verordening (EU) 2016/794 van 11.5.2016.
(21) COM(2016) 602 final van 14.9.2016.
(22) COM(2016) 602 final van 14.9.2016.
(23) De Groep terrorismebestrijding is een informele groep buiten het EU-kader, waaraan wordt deelgenomen door de veiligheidsdiensten van de EU-lidstaten, Noorwegen en Zwitserland en die tot doel heeft de samenwerking en operationele informatie-uitwisseling te ondersteunen. De Groep stelt ook gezamenlijke beoordelingen van terrorismedreigingen op aan de hand van inlichtingen van nationale diensten en werkt samen met het EU-centrum voor de analyse van inlichtingen (EU INTCEN).
(24) SEC(2017) 250 final van 30.5.2017.
(25) Het Europees centrum voor terrorismebestrijding, het Europees centrum voor de bestrijding van cybercriminaliteit en het Europees centrum tegen migrantensmokkel.
(26) Richtlijn (EU) 2017/541 van 15.3.2017.
(27) Richtlijn (EU) 2017/853 van 17.5.2017.
(28) Zie het zesde voortgangsverslag over de totstandbrenging van een echte en doeltreffende Veiligheidsunie (COM(2017) 213 final van 12.4.2017).
(29) Conclusies van de Raad inzake de vaststelling van de prioriteiten van de EU voor de bestrijding van georganiseerde en zware internationale criminaliteit voor de periode 2018-2021 (Raadsdocument 9450/17 van 19.5.2017).
(30) COM(2015) 624 final van 2.12.2015.
(31) europa.eu/rapid/press-release_STATEMENT-16-4445_en
(32) Verordening (EU) nr. 98/2013 (PB L 39 van 9.2.2013, blz.
1).
(33) COM(2016) 50 final van 2.2.2016.
(34) Zie het achtste voortgangsverslag over de totstandbrenging van een echte en doeltreffende Veiligheidsunie (COM(2017) 354 final van 29.6.2017) en bijlage 2 daarbij voor de stand van zaken van de uitvoering van het actieplan ter versterking van de strijd tegen terrorismefinanciering.
(35) Zie het derde verslag over de totstandbrenging van een doeltreffende en echte Veiligheidsunie (COM(2016) 831 final van 21.12.2016) voor een gedetailleerde beschrijving van de wetgevingsvoorstellen.
(36) Voorstel voor een richtlijn inzake de strafrechtelijke bestrijding van het witwassen van geld (COM(2016) 826 final van 21.12.2016).
(37) Voorstel voor een verordening betreffende de controle van liquide middelen die de Unie binnenkomen of verlaten (COM(2016) 825 final van 21.12.2016).
(38) Voorstel voor een verordening inzake de wederzijdse erkenning van bevelen tot bevriezing en confiscatie (COM(2016) 819 final van 21.12.2016).
(39) COM(2016) 450 final van 5.7.2016. Zie het negende voortgangsverslag over de totstandbrenging van een echte en doeltreffende Veiligheidsunie (COM(2017) 407 final van 26.7.2017) voor een beschrijving van het wetgevingsvoorstel. Het valt onder de gezamenlijke verklaring over de wetgevingsprioriteiten van de EU voor 2017 en de medewetgevers zouden daarom voor het einde van het jaar tot een akkoord moeten komen. De trialoogbijeenkomsten vinden nog plaats.
(40) COM(2017) 375 final van 13.7.2017.
(41) C(2017) 3349 final van 12.5.2017.
(42) COM(2016) 379 final van 14.6.2016. Zie het achtste voortgangsverslag over de totstandbrenging van een echte en doeltreffende Veiligheidsunie (COM(2017) 354 final van 29.6.2017) en bijlage 2 daarbij voor de stand van zaken van de uitvoering van de in de mededeling van juni 2016 opgenomen maatregelen.
(43) Op 19 juni 2017 presenteerde het netwerk een handleiding over terugkeerders, om de lidstaten te ondersteunen bij het aanpakken van de uitdagingen die terugkerende buitenlandse terroristische strijders vormen.
(44) C(2017) 5149 final van 27.7.2017.
(45) SWD(2017) 278 final van 26.7.2017, blz. 8.
(46) COM(2017) 50 final van 2.2.2016.
(47) ec.europa.eu/smart-regulation/roadmaps/docs
(48) PB L 195 van 27.7.2010, blz. 5. Het programma voor het traceren van terrorismefinanciering (TFTP) heeft veel inlichtingen opgeleverd, die hebben bijgedragen tot het opsporen van terreurplannen en het traceren van de daders ervan. De ermee verband houdende overeenkomst inzake de uitwisseling van financiële informatie zorgt voor de bescherming van de privacy van EU-burgers en geeft de rechtshandhavingsautoriteiten van de VS en de EU een krachtig instrument in handen om terrorisme te bestrijden.
(49) COM(2016) 831 final van 21.12.2016.
(50) COM(2017) 340 final van 26.6.2017.
(51) „Mapping Exercise and Gap Analysis on FIUs’ Powers and Obstacles for Obtaining and Exchanging Information”, opgesteld door een projectteam van lidstaten in de context van het FIU-platform van de EU ( ec.europa.eu/transparency/regexpert ).
(52) SWD(2017) 275 final van 26.6.2017.
(53) EU Terrorism Situation and Trend Report 2017, Europol.
(54) COM(2017) 103 final van 28.2.2017.
(55) COM(2017) 41 final van 25.1.2017.
(56) COM(2016) 881 final van 21.12.2016, COM(2016) 882 final van 21.12.2016 en COM(2016) 883 final van 21.12.2016.
(57) COM(2017) 261 final van 16.5.2017.
(58) www.europol.europa.eu/newsroom/news%E2%80%93-no-more-ransom-celebrates-its-first-year">https://www.europol.europa.eu/newsroom/news%E2%80%93-no-more-ransom-celebrates-its-first-year
(59) www.europol.europa.eu/newsroom/news">https://www.europol.europa.eu/newsroom/news
(60) https://curia.europa.eu/jcms/upload/docs/application/pdf/2017-07/cp170084nl.pdf