Verslag houdende een lijst van vragen en antwoorden - Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (XIV) en het Diergezondheidsfonds (F) voor het jaar 2019 - Hoofdinhoud

Dit verslag houdende een lijst van vragen en antwoorden is onder nr. 8 toegevoegd aan wetsvoorstel 35000 XIV - Vaststelling begroting Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en het Diergezondheidsfonds 2019 i.

Officiële titel	Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (XIV) en het Diergezondheidsfonds (F) voor het jaar 2019; Verslag houdende een lijst van vragen en antwoorden; Verslag houdende een lijst van vragen en antwoorden
Document­datum	26-10-2018
Publicatie­datum	26-10-2018
Nummer	KST35000XIV8
Kenmerk	35000 XIV, nr. 8
Externe link	origineel bericht
Originele document in PDF

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Vergaderjaar 2018-

2019

35 000 XIV

Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (XIV) en het Diergezondheidsfonds (F) voor het jaar 2019

Nr. 8

VERSLAG HOUDENDE EEN LIJST VAN VRAGEN EN ANTWOORDEN

Vastgesteld 29 oktober 2018

De vaste commissie voor Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, belast met het voorbereidend onderzoek van dit voorstel van wet, heeft de eer verslag uit te brengen in de vorm van een lijst van vragen met de daarop gegeven antwoorden.

De vragen zijn op 28 september 2018 voorgelegd aan de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Bij brief van 26 oktober 2018 zijn ze door de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit beantwoord.

Met de vaststelling van het verslag acht de commissie de openbare behandeling van het wetsvoorstel voldoende voorbereid.

Voorzitter van de commissie,

Kuiken

Griffier van de commissie,

Haveman-Schüssel

kst-35000-XIV-8 ISSN 0921 - 7371 's-Gravenhage 2018

• 1. 

  Kunt u toelichten waarom niet alle auditrapporten van de Auditdienst Rijk (ADR) die betrekking hebben op het werkveld van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) openbaar zijn gemaakt?

Antwoord

Alle auditrapporten van de Auditdienst Rijk (ADR) die betrekking hebben op het werkveld van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit zijn openbaar gemaakt, behalve het Auditrapport 2017 van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) en het Auditrapport 2017 Diergezondheidsfonds. Deze omissie is inmiddels rechtgezet en de rapporten zijn nu gepubliceerd.

• 2. 

  Welke ADR-rapporten op LNV-terrein zijn niet openbaar gemaakt en kunt u per auditrapport toelichten waarom deze niet openbaar is gemaakt?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar mijn antwoord op vraag 1.

• 3. 

  Bent u bereid de nog ontbrekende rapporten van de ADR zo spoedig mogelijk openbaar te maken?

Antwoord

De niet openbaar gemaakte rapporten zijn inmiddels openbaar gemaakt.

• 4. 

  Kunt u toezeggen de rapporten van de ADR op het terrein van LNV in het vervolg binnen zes weken na publicatie openbaar te maken?

Antwoord

Ja, tenzij de aard en de inhoud van het rapport zich daartegen verzetten. Het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) volgt daarbij de rijksbrede lijn. Over deze lijn bent u door de Minister van Financiën geïnformeerd middels een begeleidende brief bij de beantwoording van vragen van de leden Ronnes en Omtzigt (beiden CDA) aan de Ministers van Financiën, van Veiligheid en Justitie, de Staatssecretaris van Financiën en de Minister van Defensie over de rapporten van de Auditdienst Rijk (Kamerstuk 32 802, nr. 23).

• 5. 

  Welk deel van de kosten voor de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) gaat naar sancties en boetes voor schending van het dierenwelzijn?

Antwoord

De volledige omvang hiervan kan niet worden bepaald, omdat de kosten die de NVWA maakt niet op dit detailniveau worden geregistreerd. Om een beeld te geven van de orde van grootte kan het volgende gemeld worden. Bij de divisie juridische zaken houden zich in 2018 ongeveer 5 fte (ca. € 0,7 miljoen) bezig met het opstellen van boetes en maatregelen op het gebied van dierenwelzijn. Naast deze inzet besteden ook inspecteurs en opsporingsmedewerkers tijd aan het opstellen van de Rapporten van Bevindingen (RvB), de processen verbaal en schriftelijke waarschuwingen op het terrein van dierenwelzijn.

• 6. 

  Hoeveel geld is er in de begroting gereserveerd voor implementatie van de nieuwe landbouwvisie?

Antwoord

Met de visie zet ik de fundamentele omslag in naar kringlooplandbouw.

Dit is een opgave die het commitment en de inzet van velen vraagt; ik zie het primair als mijn rol om voor dat commitment en die inzet maatschappelijk draagvlak te realiseren. De overheid (LNV) zal daarbij ook een partner in verandering zijn, wat betekent dat de visie doorwerking krijgt in het LNV-beleid, inclusief de begroting. De komende tijd zal de uitvoering van de visie vormgegeven worden - intern en met maatschappelijke partijen. Daarvoor zal werkbudget beschikbaar worden gemaakt. Het kabinet vertrouwt op de kracht in de samenleving om de omslag, die in de Visie Landbouw, Natuur en Voedsel, waardevol en verbonden (Kamerstuk 35000 XIV, hierna: LNV-visie) wordt geschetst, te bereiken.

De eerste stap is dat maatschappelijke partijen en overheid medio 2019 tot afspraken komen over hoe de transitie de komende jaren bereikt gaat worden, hoe resultaten gemeten gaan worden en welke inzet dat van eenieder vraagt.

Dit is in eerste instantie geen budgettaire opgave. Veel van de budgetten liggen ofwel grotendeels vast of lopen niet via de LNV-begroting, zoals de betalingen vanuit het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB). Agrarisch ondernemen, ook natuurinclusief en met sluitende kringlopen op zo klein mogelijk niveau, moet lonend zijn uit zichzelf. De LNV-visie is wel richtinggevend, bijvoorbeeld in onderhandelingen over het nieuwe GLB en in de verdere uitwerking van bijvoorbeeld het interbestuurlijk programma Vitaal Platteland en de warme sanering van de varkenshouderij. Ook de partijen betrokken bij de klimaattafel Landbouw en landgebruik kunnen de LNV-visie betrekken bij het uitwerken van de concrete plannen.

Waar kennis- en innovatieopgaven liggen, zal de LNV-visie worden verbonden aan de uitwerking van een missiegedreven innovatieaanpak onder het thema Landbouw, Water, Voedsel. Dit onder meer in samenspraak met het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (lenW). De missies die in het kader van dit traject worden gedefinieerd, zullen richtinggevend zijn voor de inzet van de topsectoren Agri&Food (AF) en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen (TU), maar ook voor onderdelen van de kennis- en innovatieagenda's van de Topsector Water en andere sectoren die aan deze missie kunnen bijdragen (bijvoorbeeld vanuit sleuteltechnologieën).

In dit traject worden de bestaande budgetten voor de topsectoren en de extra middelen die in het regeerakkoord zijn vrijgemaakt voor toegepast onderzoek, onder meer voor de TO2-instituten en Publiek-Private Samenwerking (PPS) en het midden- en kleinbedrijf (mkb), ingezet. Waar mogelijk zal hier ook de Nationale Wetenschapsagenda (NWA) bij worden betrokken.

Het is goed ons te realiseren dat er al veel trajecten lopen die bijdragen aan de doelen die de LNV-visie schetst. Denk aan het advies dat de commissie Grondgebondenheid (LTO en NZO) heeft opgesteld voor mineralenkringlopen en om veevoer meer lokaal te produceren. Of de inzet voor precisielandbouw, die heel precies gebruik van hulpstoffen mogelijk maakt, of de verduurzaming van de visserij. Andere voorbeelden zijn de pilotprojecten uit het zesde actieprogramma Nitraatrichtlijn (zoals het project Kunstmestvrije Achterhoek), de ondersteuning van het dit jaar opgerichte Nederlands Centrum voor Mestverwaarding en kennis- en innovatieprogramma's zoals Kas als Energiebron.

De LNV-visie geeft richting om al die (nieuwe) initiatieven en kennis en innovatie beter op elkaar af te stemmen en elkaar te laten versterken.

• 7. 

  Welke nieuwe investeringen in kringlooplandbouw worden gedaan en ten koste van welke investeringen wordt dit gedaan?

Antwoord

Ik hanteer de LNV-visie en de daarin opgenomen meetlat voor het toetsen van geldend en natuurlijk ook voor nieuw beleid. Diverse investeringen van het Ministerie van LNV dragen bij aan de ontwikkelingen naar kringlooplandbouw. Van concrete herschikking van middelen binnen de begroting is nog geen sprake. Mijn LNV-visie zal nader worden uitgewerkt en daarbij zal ook worden bekeken of financiële herschikking nodig is om bepaalde onderwerpen te versterken die de transitie naar kringloop-landbouw versnellen.

• 8. 

  Hoeveel budget wordt er binnen de Kaderrichtlijn Mariene Strategie (KRM), of daarbuiten, vrijgemaakt voor goede monitoring om een basisbeeld te krijgen van hoe haaien en roggen gebruik maken van de Noordzee?

Antwoord

Er is geen apart budget gealloceerd om het gebruik van de Noordzee specifiek door haaien en roggen te monitoren. De KRM-gegevens over haaien en roggen komen uit de vissurveys die onder het Gemeenschappelijke Visserij Beleid worden uitgevoerd op basis van het Data Collection Framework.

• 9. 

  Hoeveel budget wordt er binnen de KRM vrijgemaakt voor de (bij)vangsten van haaien en roggen in de visserij (met betrekking tot de uitzondering op de aanlandplicht)?

Antwoord

In het kader van het Kaderrichtlijn Mariene Strategie (KRM) haaienac-tieplan dat uw Kamer op 13 mei 2016 heeft ontvangen (Kamerstuk 33 450, nr. 48), heb ik met stakeholders gewerkt aan concrete voorstellen voor het verhogen van de overlevingskans van haaien en roggen en voor het verlagen van de ongewenste bijvangst. Deze hebben dit voorjaar de bouwstenen gevormd voor een voorstel voor een uitzondering van de aanlandplicht voor roggen op basis van hoge overleving. Ten behoeve van de uitvoering van deze uitzondering op de aanlandplicht wordt er momenteel op verzoek van de Europese Commissie (EC) een roadmap opgesteld. Hierin moet worden uiteengezet op welke wijze lidstaten kennislacunes willen gaan vullen de komende jaren. Daarnaast moet er in 2019 een actieplan komen vanuit de sector met maatregelen die vissers op schepen kunnen nemen om overleving te vergroten. Het benodigde budget voor het vullen van kennislacunes is momenteel nog niet bekend en moet bezien worden samen met andere lidstaten. Middelen vanuit het Europees Fonds voor Maritieme Zaken en Visserij (EFMZV-fonds) kunnen hiervoor worden benut. Vanuit de KRM is geen budget beschikbaar.

• 10. 

  Hoeveel geld wordt er geïnvesteerd in kennis en innovatie binnen de biologische sector?

Antwoord

Voor projecten voor de ontwikkeling en verspreiding van kennis en innovatie is jaarlijks € 130.000 beschikbaar. Hiernaast is in de jaren 2016 t/m 2018 ongeveer € 300.000 geïnvesteerd in onderzoek voor de biologische sector in het kader van het multilaterale samenwerkingsverband ERA-net Core Organic. In datzelfde verband zal in 2018-2020 ongeveer € 1,3 miljoen worden geïnvesteerd. Door het karakter van de internationale onderzoeksprojecten waarbij de nationale financiers elk maar een deel van een veel groter onderzoeksproject betalen, is er een hefboom-werking van de Nederlandse investering. Hierdoor komt voor een veel groter bedrag aan onderzoekproducten beschikbaar voor de Nederlandse biologische sector. Het Ministerie van LNV laat zich in deze samenwerking bijstaan door Bionext om maximaal met de sector de vraagarticulatie en de doorstroming van de onderzoeksresultaten te realiseren.

In de topsectoren AF en TU bestaan meerdere integrale onderzoeksprogramma's waar de biologische sector deel van uitmaakt. Omdat deze programma's veelal niet alleen de biologische sector dienen, is een duiding van budgetten niet te geven.

• 11. 

  Wat vindt u van de uitslag van het voedsel referendum in Zwitserland en welke zaken kunnen hieruit worden geleerd voor de Nederlandse situatie?

Antwoord

In het voedselreferendum van 23 september 2018 konden de Zwitsers zich uitspreken over voorstellen voor een duurzamere en meer lokale voedselketen. Ruim 60 procent stemde uiteindelijk tegen de voorstellen. In de aanloop naar het referendum had de Zwitserse regering gewaarschuwd voor de onuitvoerbaarheid van de voorstellen. In dat licht is het niet vreemd dat de voorstellen zijn weggestemd. Het is wel een goed streven dat al het voedsel dat op ons bord ligt duurzaam geproduceerd is. In Nederland ben ik hier hard mee bezig door het consumenten steeds gemakkelijker te maken om een duurzame keuze te maken. En door het bedrijfsleven te stimuleren om te blijven verduurzamen. Samenwerking in de keten is hiervoor essentieel (zie ook de LNV-visie).

• 12. 

  Kunt u toelichten of er geld gereserveerd is voor de ontwikkeling en Nederlandse inzet voor innovatieve toepassingen zoals CRISPR-Cas en mutagenese?

Antwoord

Vanuit verschillende budgetten, zoals budget voor kennisbasis en PPS-projecten binnen de Topsector TU, wordt onderzoek gefinancierd naar veredelingstechnieken. Crispr-Cas is een techniek die Wageningen University & Research (WUR) bijvoorbeeld vanuit kennisbasis onderzoekt.

• 13. 

  Kunt u toelichten of geld is gereserveerd voor het voedselverspillings-beleid?

Antwoord

Voor het voedselverspillingsbeleid is tot nu toe een bedrag van € 7 miljoen (2018-2021) gereserveerd, dat vooral wordt ingezet voor de acties van de Taskforce Circular Economy in Food. Zie verder Kamerstuk 31 532 nr. 190 van 20 maart 2018.

• 14. 

  Op welke wijze worden bestaande initiatieven en kennis over kringlooplandbouw ondersteund?

Antwoord

Binnen de begroting van het Ministerie van LNV voor het jaar 2019 zijn middelen beschikbaar om innovaties te stimuleren, bijvoorbeeld via de topsectoren AF en TU. Daarnaast kunnen ondernemers gebruik maken van subsidieregelingen, van diverse fiscale faciliteiten en van financieringsfaciliteiten. Ook vanuit het zesde actieprogramma Nitraatrichtlijn worden diverse initiatieven die bijdragen aan kringlooplandbouw ondersteund.

• 15. 

  Op welke wijze wordt de innovatieve biologische sector ondersteund, met name in haar transitie richting kringlooplandbouw?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik naar mijn antwoord op vraag 10.

• 16. 

  Hoe behoudt u de hoogwaardige kwaliteit en een hoog plantgezond-heidsniveau van plantaardige producten?

Antwoord

Een hoogwaardige kwaliteit en een hoog plantgezondheidsniveau van plantaardige producten zijn voor de Nederlandse concurrentiekracht van groot belang. Het beschermen van gewassen tegen ziekten, plagen en onkruiden is een belangrijke randvoorwaarde om een hoogwaardige en duurzame productie te blijven realiseren.

Belangrijk speerpunt is het voorkomen van de in- en uitsleep van plantenziekten in Nederland. Belangrijke uitvoerende organisaties hierin zijn de NVWA en de plantaardige keuringsdiensten. Het beleid voor plantgezondheid/fytosanitaire zaken speelt zich in hoge mate af in een internationale context. Nederland kent een grote handel in plantaardig materiaal en het maken van goede afspraken hierover in internationaal kader is essentieel. Nederland blijft de inzet zowel in multilateraal kader als in bilaterale afspraken (markttoegang) in 2019 voortzetten. Verder zal de implementatie van de herziening van het nieuwe Europese fytosanitaire stelsel worden voortgezet.

• 17. 

  Hoe wordt de Nederlandse concurrentiekracht versterkt?

Antwoord

Zoals eerder gemeld, bijvoorbeeld in de brief aan uw Kamer (Kamerstuk 31 104, nr. 4) met de onderzoeksopzet van de voorgenomen beleidsdoor-lichting van begrotingsartikel 6, richt het LNV-beleid zich op internationaal toonaangevende, concurrerende, sociaal verantwoorde, veilige, en dieren milieuvriendelijke agro-, visserij- en voedselketens. Deze algemene doelstelling is geoperationaliseerd in een aantal doelstellingen, waaronder versterking van concurrentiekracht en verduurzaming van agroketens en visserij.

Het beleid om de concurrentiekracht van de Nederlandse agrosector verder te versterken maakt ook onderdeel uit van het bedrijvenbeleid waarmee het kabinet inzet op verduurzaming en vernieuwing van de Nederlandse economie. Het beleid versterkt onder andere gerichte samenwerking tussen bedrijven, onderzoekers en overheden om innovatie te bevorderen.

• 18. 

  Hoe is de ambitie van de Landbouwvisie vormgegeven in deze begroting en wat zijn de extra investeringen die de realisatie hiervan dichterbij brengen?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar mijn antwoord op vraag 6.

• 19. 

  Klopt het dat er geen extra investeringen worden gedaan in duurzame veehouderij, duurzame plantaardige productie en kennisontwikkeling?

Antwoord

Nee. Voor een additionele reductie van broeikasgasemissies in de veehouderij en de glastuinbouw en voor het Programma bodem zijn extra middelen uit de Klimaatenveloppe beschikbaar gemaakt. Verder is een enveloppe van € 200 miljoen gereserveerd voor de sanering van de varkenshouderij en de verduurzaming van de varkens-, pluimvee- en melkgeitenhouderij (Kamerstuk 28 973, nr. 200).

Binnen de begroting van het Ministerie van LNV voor het jaar 2019 zijn subsidiemiddelen beschikbaar voor innovaties en kennisontwikkeling (PPS) projecten via de Topsector AF en de Topsector TU. Ook zijn middelen beschikbaar voor het actie- en innovatieprogramma Kas als Energiebron en de subsidieregelingen Marktintroductie Energie Innovaties (MEI) en Energie-efficiëntie glastuinbouw (EG). Daarnaast kunnen ondernemers gebruik maken van de subsidieregeling Stimulering duurzame energieproductie (SDE+), Demonstratie energie-innovatie (DEI), Hernieuwbare energie (HE), van fiscale faciliteiten zoals de Energie-investeringsaftrek (EIA), milieu-investeringsaftrek (MIA) en Willekeurige afschrijving milieu-investeringen (Vamil) op basis van de Maatlat Duurzame Veehouderij en van financieringsfaciliteiten als de Borgstelling MKB Landbouwkredieten (BL), Regeling groenprojecten en van de regeling Risico's afdekken voor aardwarmte.

• 20. 

  Waar in de begroting staan de middelen voor het Haaienactieplan voor Caribisch Nederland, dat in de brief van de voormalig Staatssecretaris van Economische Zaken (EZ) op korte termijn is toegezegd, maar de Kamer nog niet heelt bereikt (Kamerstuk 33 450, nr. 48)?

Antwoord

De middelen voor het Haaienactieplan voor Caribisch Nederland maken onderdeel uit van het opdrachtenbudget voor Caribisch Nederland binnen artikel 12.

• 21. 

  Bent u aangesloten bij de interdepartementale werkgroep Behavioural Insights Netwerk Nederland (BIN NL) en in welke mate is BIN NL betrokken bij het voedselverspillingbeleid?

Antwoord

Om kennis en ervaringen te delen is in 2014 het Behavioural Insights Netwerk Nederland opgericht. Alle ministeries nemen hieraan deel, zo ook het Ministerie van LNV. Met betrokkenheid van het Behavioural Insights Team van het Ministerie van EZK/LNV zijn verkennende onderzoeken en interventies uitgevoerd naar gedragsfactoren bij voedselverspilling. Zie hiervoor ook de BIN NL Rapportage «Rijk aan gedragsinzichten: editie 2017», die op 23 november 2017 door de Minister van Economische Zaken en Klimaat (EZK) aan uw Kamer is gezonden (Kamerstuk 34 775 XII, nr.

10).

• 22. 

  Kunt u aangeven onder welke begrotingsartikelen en daarbinnen op welke onderdelen vrije ruimte is in de begroting?

Antwoord

Er is geen sprake van vrije ruimte in de begroting. Wel is er sprake van niet-juridisch verplichte ruimte. Deze uitgaven hebben wel een bestemming en zijn veelal bestuurlijk gebonden. Er liggen onder andere programma's, acties en jaarlijks terugkerende toezeggingen onder die nog niet feitelijk juridisch verplicht zijn, maar ook niet op korte termijn terug te draaien zijn. In artikel 11 (Concurrerende, duurzame, veilige agro-, visserijen voedselketens) zit € 20 miljoen aan niet-juridisch verplichte uitgaven voor 2019. Dit betreft de onderdelen Agrarisch ondernemerschap (€ 2 miljoen), Mestbeleid (€ 5,1 miljoen), Plantgezondheid (€ 3,1 miljoen), Integraal voedselbeleid (€ 2,4 miljoen), Kennisontwikkeling & (agrarische) innovatie (€ 2,6 miljoen), Medebewind voormalige productschappen (€ 4 miljoen) en Overig (€ 0,8 miljoen).

In artikel 12 (Natuur en biodiversiteit) gaat het om niet-juridisch verplichte uitgaven van € 12 miljoen. Hierbinnen gaat het om de onderdelen Grote wateren (€ 4,2 miljoen), Vermaatschappelijking natuur & biodiversiteit (€ 3,3 miljoen), Natuur & biodiversiteit op land (€ 2,2 miljoen), Internationale samenwerking (€ 1,9 miljoen) en Overig (€ 0,2 miljoen).

• 23. 

  Hoe zijn de uitgaven ten aanzien van het Caribisch gebied die u schetst op pagina 6 te rijmen met de uitgaven waaraan op pagina 47 wordt gerefereerd?

Antwoord

De uitgaven op pagina 6 van de toelichting op de begroting van LNV betreft het budget opdrachten Caribisch Nederland. Naast dit budget is op pagina 47 van deze toelichting ook het budget bijdragen medeoverheden Caribisch Nederland opgenomen. Dit laatste budget heeft betrekking op een eenmalig beschikbaar gesteld budget van € 7,5 miljoen voor natuurprojecten. Hiervoor vinden de laatste betalingen plaats in 2019.

• 24. 

  Ligt het gezien uw verantwoordelijkheid voor de natuur op de eilanden Bonaire, Sint Eustatius en Saba (BES), niet voor de hand dat u de financiering van het Dutch Caribbean Nature Alliance (DCNA) overneemt?

Antwoord

Dit ligt niet voor de hand: de kerntaken van Dutch Carribean Nature Alliance (DCNA) liggen op het terrein van natuurbeheer, waar de drie openbare lichamen en de drie andere landen van het Koninkrijk verantwoordelijk voor zijn. Dit neemt overigens niet weg dat ik de DCNA financier voor taken die onder mijn verantwoordelijkheid vallen op het terrein van onderzoek en communicatie.

• 25. 

  Hoe duidt u het woord «minimaal» in de zin dat ten aanzien van de landbouw het «effect op de gezondheid van omwonenden minimaal» zou moeten zijn en welke schade aan de volksgezondheid vindt u acceptabel?

Antwoord

Het woord «minimaal» moet in deze context gelezen worden als «zo klein mogelijk». Zoals ik ook heb aangegeven in de LNV-visie past bij de verdere verduurzaming van de veehouderij ook de overgang naar integraal duurzame en emissiearme stal- en houderijsystemen. Deze verbeteren het leefklimaat voor mens en dier of voorkomen de emissies van broeikasgassen, ammoniak, geur en fijnstof.

• 26. 

  Op welke zal gemonitord worden dat de bodem «blijvend gezond» wordt gehouden en in hoeverre wordt ingezet op integrale monitoring van bijvoorbeeld het hele landschap?

Antwoord

Binnen het bodemprogramma wordt met onderzoeksinstellingen en betrokken partijen gewerkt aan deugdelijke, eenduidige en praktisch hanteerbare set indicatoren en breed toepasbare instrumenten om de kwaliteit van landbouwbodems (chemisch - inclusief C vastlegging, fysisch én biologisch) te monitoren ten behoeve van het streefdoel alle landbouwbodems duurzaam beheerd in 2030. Er wordt naar gestreefd dat deze binnen enkele jaren door agrariërs toegepast kunnen worden.

Tijdens het Algemeen Overleg (AO) Landbouw- en Visserijraad van 12 juni jl. heb ik met u gesproken over de bescherming van landschapselementen, en toegezegd u te informeren over de huidige situatie en mogelijkheden inzake houtopstanden. In mijn brief van 15 oktober jl. aan uw Kamer hierover heb ik toegelicht dat provincies primair verantwoordelijk zijn voor het landschapsbeleid, en dat er in Nederland nog geen kaart is waarop alle landschapselementen in beeld zijn gebracht. Hier en daar zijn wel de inrichtende elementen in kaart gebracht die een onderdeel vormen van een landbouwperceel. Het kabinet ziet echter voor het nieuwe GLB kansen om te bezien hoe landschapselementen in het GLB een stevigere plek kunnen krijgen.

• 27. 

  Ten aanzien van de sanering van de varkenshouderij zet de regering ook in op «brongerichte aanpassingen van bestaande systemen en nieuwe emissiearme houderijsystemen», kan onder deze noemer ook financiering van ketengerichte innovaties vallen, waarbij de ontwikkeling van een nieuw stalsysteem wordt gekoppeld aan een marktconcept?

Antwoord

Ik heb uw Kamer per brief van 7 juli jl. geïnformeerd over de nadere invulling van de sanering van de varkenshouderij en de verduurzaming van de varkens-, pluimvee- en melkgeitenhouderij (Kamerstuk 28 973, nr. 200). De afspraken die ik hierover heb gemaakt met betrokken provincies (Noord-Brabant, Limburg, Overijssel, Gelderland en Utrecht), de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en de ketenpartijen uit de Coalitie Vitale Varkenshouderij zijn vastgelegd in een bij genoemde brief gevoegd Hoofdlijnenakkoord van zeven hoofdlijnen (Kamerstuk 28 973, nr. 200). De verduurzaming ziet op «een innovatie- en een investeringsin-strument voor stallen en technieken waarmee brongericht milieuemissies uit de stal (geur, ammoniak, methaan, fijnstof en endotoxinen) zoveel mogelijk worden voorkomen.» Het gaat ten aanzien van de beschikbare middelen (€ 40 miljoen voor de varkens-, € 15 miljoen voor de pluimvee-en € 5 miljoen voor de melkgeitenhouderij) dus specifiek om investeringen in stallen en technieken, niet om investeringen in complete ketenconcepten. Dat laat onverlet dat nieuwe stalsystemen en -technieken natuurlijk wel onderdeel kunnen zijn van nieuwe ketenconcepten en bij kunnen dragen aan het verwaarden van de producten uit de veehouderij.

• 28. 

  Wanneer wordt het bodemprogramma dat u samen met externe partijen vormgeeft naar de Kamer gestuurd?

Antwoord

Op dit moment vindt nader overleg plaats met externe partijen om samen te komen tot overeenstemming over een bodemprogramma. Ik hoop uw Kamer hierover eind 2018 nader te kunnen infomeren.

• 29. 

  Wat gaat u, tegen de achtergrond van de fosfaatrechtenschaarste in de melkveehouderij en de huidige ruimschootse onderschrijding van het fosfaatplafond, doen met de vrijval van productierechten in de varkenshouderij als gevolg van de saneringsregeling?

Antwoord

Zoals vastgelegd in het Hoofdlijnenakkoord warme sanering varkenshouderij worden de opgekochte rechten definitief doorgehaald om een maximaal effect te bereiken. Wat betreft het fosfaatrechtenstelsel voor de melkveehouderij heb ik u in mijn brief van 14 september jl. (Kamerstuk 33 037, nr. 309) medegedeeld dat voor de Eurocommissaris de staats-steungoedkeuring op het fosfaatrechtenstelsel leidend is, en dat het fosfaatrechtenstelsel en de bijbehorende staatssteungoedkeuring onverkort en ongewijzigd van kracht blijven. Dit betekent ook dat er geen sprake kan zijn van (tijdelijke) ontschotting tussen de melkveehouderij en andere sectoren, waaronder de varkenshouderij. Zoals eerder aange-kondigd in het zesde actieprogramma Nitraatrichtlijn zal ik de sectorpla-fonds vastleggen in de Meststoffenwet. Het wetsvoorstel hiertoe heb ik recent voor internetconsultatie gepubliceerd.

• 30. 

  Wanneer in 2019 kunt u uw visie op de toekomst van het mestbeleid naar de Kamer sturen?

Antwoord

U bent, zoals ook verzocht door de vaste commissie voor Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (kenmerk 33037-306/2018D42554), per brief van 24 oktober jl. geïnformeerd over de planning rondom het traject van herbezinning op het mestbeleid.

• 31. 

  Hoeveel fulltime-equivalent (fte) werken er binnen het Ministerie van LNV aan het mestbeleid?

Antwoord

Binnen het Ministerie van LNV is het mestbeleid belegd bij de directie Plantaardige Agroketens en Voedselkwaliteit. Binnen deze directie werkt ca. 9 fte aan het mestbeleid. Deze capaciteit is exclusief de inzet vanuit het management, tijdelijke krachten en stafdirecties, zoals voor juridische zaken. Daarnaast zijn er vanzelfsprekend binnen de NVWA en de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) medewerkers belast met het mestdossier.

• 32. 

  Op welke wijze is de visie van het kabinet over kringlooplandbouw leidend bij de herziening van het mestbeleid?

Antwoord

Ik hanteer de LNV-visie en de daarin genoemde meetlat voor het toetsen van geldend en natuurlijk ook voor nieuw beleid. De LNV-visie biedt dus een kader voor de herbezinning op het mestbeleid. Bij de toelichting op het proces rondom de herbezinning op het mestbeleid, welke ik u op korte termijn zal toesturen, zal ik hier nader op ingaan.

• 33. 

  Welke concrete acties heelt u in gedachten bij de zin «De transitie in landbouw en landgebruik om aan de klimaatopgave te voldoen, zeker voor de langere termijn, vraagt om nieuwe standaarden en normen, investeren in kennis, innovaties en grote systeemveranderingen, mede vanwege langjarige biologische processen»?

Antwoord

De genoemde acties om aan de klimaatopgave te voldoen worden in het kader van het Klimaatakkoord voorbereid met bedrijfsleven, NGO's en medeoverheden. Onlangs heeft het kabinet in de reactie op het voorstel voor hoofdlijnen van het Klimaatakkoord een waardering gegeven aan de voorgestelde acties. Nu is het aan de sectortafel landbouw en landgebruik om tot concretisering van de voorstellen te komen. De concrete voorstellen zullen ook voorstellen moeten bevatten die niet alleen op de korte termijn, maar ook pas op de langere termijn tot reductie leiden. Biologische processen, waar landbouw en landgebruik door gekenmerkt worden, zijn immers vaak processen die zich over veel jaren uitstrekken.

• 34. 

  Welke concrete activiteiten zullen worden ondernomen om mishandeling en verwaarlozing van dieren te voorkomen?

Antwoord

Uit het onderzoek «De aard van het beestje; kenmerken en achtergronden van dierenmishandelaars», uitgevoerd in opdracht van het Programma Politie en Wetenschap door Bureau Beke, blijkt dat in Nederland nog weinig bekend is over de redenen en de oorzaken van dierenmishandeling¹. Onderzoek van de Faculteit diergeneeskunde en Bureau Beke via het Landelijk Expertisecentrum Dierenmishandeling, waaraan o.a. de Hondenbescherming, de Ministeries van LNV en Justitie en Veiligheid bijdragen, zal hier meer inzicht in geven. Nadere maatregelen zoals specifieke voorlichting kunnen daarna worden overwogen. Nu al worden dierenartsen via dit centrum ondersteund bij het herkennen van dierenmishandeling. Via het meldnummer «144 red een dier» en via voorlichting over het goed houden en verzorgen van dieren op de website van het Landelijk Informatiecentrum Gezelschapsdieren (www.licg.nl) wordt kennis en alertheid over het welzijn van dieren bevorderd.

Een alertere omgeving draagt bij aan vroegtijdige signalering en kunnen ingrijpen bij problemen. Specifiek ter voorkoming van verwaarlozing van landbouwhuisdieren hebben erfbetreders een afsprakenkader onder-tekend met als doel vroegtijdige signalen van verminderde dierzorg bespreekbaar maken bij een veehouder. Indien dat niet (meer) mogelijk is, kunnen zij hierover een melding doen bij het Loket welzijn landbouwhuisdieren. Dit loket kan dan, met instemming van de veehouder, hulp bieden aan de veehouder en zorgen voor een verbetering van de situatie van het dier. Over het algemeen zijn de belangrijkste oorzaken van dierverwaar-lozing op landbouwbedrijven psychosociale problematiek en/of financiële problematiek.

• 35. 

  Wordt er ook budget vrijgemaakt voor het toezicht op en handhaving van gezonde fokkerij van rashonden en katten?

Antwoord

In 2014 en 2015 had de NVWA voor toezicht en controle binnen de beschikbare uren voor dierenwelzijn 4 fte beschikbaar voor toezicht en controle op de hondenhandel en de fokkerij. In 2016 en 2017 was 6 fte beschikbaar. Ook in 2018 gaat het om 6 fte. De LID (Landelijke Inspectiedienst Dierenbescherming) heeft 16,7 fte beschikbaar die volledig worden ingezet voor het welzijn van gezelschapsdieren. Ruim 40% van de zaken die door hen worden opgepakt betreft honden.

• 36. 

  Welk toezicht is er op het gebied van voorkomen van erfelijke afwijkingen en inteelt bij rashonden?

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 35.

• 37. 

  Bij welke organisatie wordt de controle van de witte lijst van bonafide handelaren belegd en is daar in het budget rekening mee gehouden?

Antwoord

Een witte lijst zoals deze in België is ingevoerd, en waar ik de mogelijkheden nu voor onderzoek, gaat uit van een verklaring in het land van herkomst dat aan de invoereisen, gesteld in het land van invoer, wordt voldaan. Ik verwacht eind dit jaar de resultaten, waarover ik u nader zal informeren. Indien de NVWA naar aanleiding van een melding optreedt, dan zal ook deze verklaring worden gecontroleerd. Omdat de NVWA geen toezichthoudende bevoegdheden heeft in andere landen, zullen de controles vooral plaatsvinden tezamen met controles die al uitgevoerd worden naar aanleiding van meldingen en door de toezichthoudende autoriteiten in het land van herkomst.

• 38. 

  Wat is de stand van zaken inzake de komst van een Positieflijst voor te houden gezelschapsdieren?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar mijn beleidsbrief dierenwelzijn van 4 oktober 2018 (Kamerstuk 28 286 nr. 991).

• 39. 

  Kunt u aangeven wat de reden is dat de Positieflijst nog niet naar de is Kamer gestuurd?

Antwoord

Voor de beoordeling van diersoorten moet een systematiek worden ontwikkeld met criteria op het terrein van diergezondheid, dierenwelzijn en gevaar voor de mens. De systematiek dient objectief wetenschappelijk te zijn en ook eenvoudig te herhalen te zijn. De ontwikkeling van een dergelijke systematiek is complexer gebleken dan ingeschat en heeft daardoor meer tijd gekost.

• 40. 

  Hoeveel budget is er (totaal en uitgesplitst per jaar) in deze kabinetsperiode gealloceerd voor de totstandkoming van de Positieflijst en waar gaat dit naar toe?

Antwoord

Dit jaar en komend jaar is er € 200.000 beschikbaar, daarna zal worden bezien welk budget nodig is voor de ontwikkeling en uitvoering van de positieflijst. In 2018 betreft het de ontwikkeling van de positieflijst voor zoogdieren en in 2019 dient het budget mede voor de ontwikkeling en uitvoering van de positieflijst voor vogels en reptielen.

• 41. 

  Voor hoeveel dieren, uitgesplitst naar diersoort, is een ontheffing gegeven aan het Dolfinarium in Harderwijk?

Antwoord

Aan het Dolfinarium is een ontheffing verleend voor 6 dolfijnen en 2 walrussen.

• 42. 

  Wat was de herkomst of bestemming van de dieren die tussen 2015 en 2018 van en naar het Dolfinarium zijn getransporteerd?

Antwoord

De transacties vindt u hieronder per jaar (bron: door Dolfinarium aangeleverde dierbestanden 2015, 2016 en 2017, obv Dierentuinvergunning):

2015

1 Californische zeeleeuw van Walibi Sud-Quest (Frankrijk) naar Dolfinarium Harderwijk

3 Californische zeeleeuwen van Dolfinarium Harderwijk naar Walibi Sud-Quest (Frankrijk)

1 Californische zeeleeuw van Dolfinarium Harderwijk naar Marineland Catalunya (Spanje)

1 walrus van Hamburg Zoo (Duitsland) naar Dolfinarium Harderwijk 1 walrus van Dolfinarium Harderwijk naar Hamburg Zoo (Duitsland)

1 dolfijn van Dolfinarium Harderwijk naar Planete Sauvage (Frankrijk)

1 bruinvis van Dolfinarium naar Ecomare Texel 1 bruinvis van SOS-Dolfijn naar Dolfinarium Harderwijk

2016

2 Californische zeeleeuwen van Dolfinarium Harderwijk naar AquaZoo Leeuwarden

1    Californische zeeleeuw van Dolfinarium Harderwijk naar Marineland Catalunya (Spanje)

2    dolfijnen van Dolfinarium Harderwijk naar Marineland Catalunya (Spanje)

2 dolfijnen van Dolfinarium Harderwijk naar Palmito Park Gran Canaria (Spanje)

2 dolfijnen van Dolfinarium Harderwijk naar Marineland Mallorca (Spanje) 1 dolfijnen van Dolfinarium Harderwijk naar ZooMarine Portugal (Portugal)

2017

Geen uitwisselingen

2018

Nog niet bekend.

• 43. 

  Hoeveel diertransporten van en naar het Dolfinarium in Harderwijk hebben er tussen 2015 en 2018 plaatsgevonden na goedkeuring van de NVWA?

Antwoord

In 2015 is een zeehond en een dolfijn (of walvisachtige - hier wordt in de systemen geen onderscheid in gemaakt) ingevoerd van binnen de Europese Unie. Ook is er in 2015 een dolfijn (of walvisachtige) uitgevoerd naar een ander EU-land. In 2016 zijn er drie dolfijnen (of walvisachtigen) uitgevoerd.

• 44. 

  Hoe wordt de implementatie en validatie van proefdiervrije innovatie in 2019 bevorderd?

Antwoord

Op 1 juni jl. heb ik uw Kamer geïnformeerd over de gedeelde ambitie van mij en verschillende partners met betrekking tot de Transitie Proefdiervrije Innovatie (TPI) (Kamerstuk 32 336 nr. 71). Onderdeel van TPI is het bevorderen van implementatie en validatie van proefdiervrije methoden. Concreet worden in 2019 in het kader van het onderzoeksprogramma «Meer Kennis met Minder Dieren» van ZonMw in de module Life Sciences & Health (LSH) twee oproepen gedaan. De eerste oproep Create to solve beoogt versnelde ontwikkeling, toepassing en waar mogelijk en relevant commercialisering van proefdiervrije innovaties. De tweede oproep binnen de module LSH is de Ketenfinanciering en heeft als doel projecten met succesvolle en kansrijke proefdiervrije innovaties een stap verder in de kennisketen te brengen.

Daarnaast blijft het ministerie implementatie en validatie van proefdiervrije innovatie(s) bevorderen door financiële middelen beschikbaar te stellen aan kennisinstellingen voor activiteiten op het gebied van proefdiervrije innovatie.

• 45. 

  Welke resultaten heeft de overheid in 2018 geboekt met betrekking tot de bevordering van de implementatie en validatie van proefdiervrije innovatie?

Antwoord

Ik kan enkele voorbeelden noemen van geboekte resultaten. In 2018 is het RIKILT gestart met een Europese validatiestudie van alternatieve methoden waarmee hormoonverstorende stoffen kunnen worden getest. Bij ZonMw financier ik het programma «Meer kennis met minder dieren» (MKMD). In projecten onder deze vlag is men erin geslaagd om een in vitro model met uit stamcellen verkregen hartspiercellen verder te verbeteren, zodat het een beter model vormt om «kandidaatmedicijnen» te ontdekken die potentieel gevaarlijk zijn voor het hart. Het is een voorbeeld van onderzoek dat tien jaar geleden nog in de kinderschoenen stond, maar nu toepassingen heeft en plaatsvindt in een netwerk waarbij de hele keten betrokken is, inclusief academici, de private sector als ook de Food and Drugs Administration (FDA). Ook zijn er in MKMD-projecten stappen gezet in het onderzoek naar het in kweek houden en bewaren van menselijk weefsel. Zo is er een protocol voor cryopreservering ontwikkeld, dat al toepassing heeft gekregen in de zorgverlening van artrose. Ook is er gewerkt aan de optimalisatie van het in kweek houden van tumoren en weefsel met fibrose, is er een biobank met tumoren met verschillende soorten kanker opgezet en is er een systeem opgezet voor het verzamelen van weefsel met fibrose.

• 46. 

  Kan er een overzicht worden gegeven van de investeringen die er in 2019 naar proefdiervrije innovatie gaan, van zowel de begroting van het Ministerie van EZK als vanuit andere departementale begrotingen?

Antwoord

Het Ministerie van LNV heeft voor 2019 voor dierproeven en voor alternatieven voor dierproeven de volgende budgetten gereserveerd:

• - 

  Centrale Commissie Dierproeven (CCD), inclusief CCD-retributies:

€ 1,890 miljoen.

• - 

  Nationaal Comité advies dierproevenbeleid (NCad): € 966.000.

• - 

  ZonMw-onderzoeksprogramma «Meer Kennis met Minder Dieren (MKMD) 2018-2020»: gereserveerd is voor 2019 een bedrag van € 1,96 miljoen.

• - 

  InTraVacc (voorheen het Nederlands Vaccin Instituut/NVI): ca. € 1,7 miljoen. Het geld staat op de begroting van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Het Ministerie van LNV heeft trekkingsrecht op dit budget.

• - 

  RIVM-kennisvragen 2019: ca. € 810.000.

• - 

  RIKILT/WOT-voedselveiligheid (proefdiervrije innovatie): € 537.819.

• - 

  Universiteit Utrecht voor onderwijstaken: € 150.000.

• - 

  Plan van aanpak Dierproeven en alternatieven: € 300.000.

• - 

  Transitie Proefdiervrije Innovatie: € 1 miljoen.

Andere departementen hebben in 2019 de volgende bedragen gereserveerd voor alternatieven voor dierproeven: het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) € 2,3 miljoen (voor dierenwelzijn en alternatieven samen), het Ministerie van IenW € 441.000, het Ministerie van VWS € 622.346 en het Ministerie van Defensie € 150.000. Het totaal van de andere departementen is € 3.513.346.

Daarnaast leveren de Ministeries van EZK en OCW een bijdrage door middel van budgetten die beschikbaar worden gesteld voor innovatie (bijvoorbeeld via TKI- en PPS-middelen uit het topsectorenbeleid of via innovatiekredieten) respectievelijk wetenschappelijk onderzoek (via NWO/NWA en ZonMw). Die budgetten zijn niet specifiek voor TPI geoormerkt, maar kunnen wel benut worden voor onderzoek dat bijdraagt aan proefdiervrije innovatie.

• 47. 

  In hoeveel en in welke onderzoeksprogramma's die financiering krijgen worden proefdieren gebruikt?

Antwoord

Er zijn twee onderzoeksprogramma's die (mede) gerelateerd zijn aan het terrein van «dierproeven en alternatieven voor dierproeven» die financiering krijgen, waarin proefdieren worden gebruikt. Het betreft ten eerste de wettelijke onderzoekstaken die het RIKILT heeft op het gebied van voedselveiligheid (WOT-voedselveiligheid onderzoek). Hierin wordt op beperkte schaal onderzoek met landbouwhuisdieren gedaan.

Ten tweede betreft het onderzoek bij InTraVacc. In 2019 wordt mogelijk in één project binnen het onderzoeksprogramma dierproeven gedaan om een bepaalde test te valideren (onvermijdelijk omdat zonder deze validatie op dit moment acceptatie door de regelgeving niet mogelijk is). Uiteraard wordt voor het doen van de dierproeven het vergunningenproces bij de Centrale Commissie Dierproeven (CCD) doorlopen en wordt zorgvuldig afgewogen of het belang van de uitvoering van de dierproeven opweegt tegen het ongerief dat het proefdier ondervindt.

• 48. 

  Welk percentage van het onderzoeksbudget gaat naar de stimulering van proefdiervrij onderzoek?

Antwoord

Van de onderzoeksprogramma's die (mede) gerelateerd zijn aan het terrein van «dierproeven en alternatieven voor dierproeven» gaan de volgende percentages van het onderzoeksbudget naar de stimulering van proefdiervrij onderzoek.

Voor het WOT-voedselveiligheidsprogramma van het RIKILT is in 2019 € 15.366.266 gereserveerd. Van dit bedrag wordt 3,5% gebruikt voor de stimulering van proefdiervrij onderzoek. Dat komt neer op zo'n € 537.819.

Voor het onderzoek van InTraVacc is ook voor 2019 een bedrag gereserveerd van € 1,7 miljoen. Hiervan wordt 89% besteed aan de stimulering van proefdiervrij onderzoek.

Dat betreft een bedrag van € 1.513.000.

Voor de jaarlijkse kennisvragen bij het RIVM is in 2019 ca. € 810.000 gereserveerd.

In 2019 wordt 80% van dit bedrag gebruikt voor onderzoek en activiteiten in het kader van de Transitie Proefdiervrije Innovatie (€ 648.000) en 20% voor de «V's van «verfijning en vermindering» van dierproeven (€ 162.000).

Voor 2019 is € 1,96 miljoen gereserveerd voor ZonMw. Van dit bedrag zal ZonMw in 2019 € 1,3 miljoen verplichten. Van het bedrag van € 1,3 miljoen zal € 1,0 miljoen naar proefdiervrij onderzoek gaan (module Create to solve). Dat is ca. 77% van de € 1,3 miljoen.

• 49. 

  Welk percentage van het onderzoeksbudget gaat naar onderzoek waarin dierproeven worden gebruikt?

Antwoord

Van het voor 2019 gereserveerde bedrag voor het WOT-programma voedselveiligheid, € 15.366.266 wordt 0,3% gebruikt voor onderzoek met proefdieren. Dat is een bedrag van € 46.099,- (afgerond).

Van het voor InTraVacc gereserveerde bedrag van € 1,7 miljoen op jaarbasis zal in 2019 rond 1% besteed worden aan dierproeven zelf. De dierproeven vinden plaats binnen een project gericht op verfijning van dierproeven.

• 50. 

  Welke stappen heelt Nederland in 2018 in Europees verband gezet om proefdiervrij te stimuleren?

Antwoord

Zoals genoemd in de beantwoording van vraag 44, werk ik met partners aan het versnellen van de Transitie naar Proefdiervrije Innovatie (TPI). Om deze transitie te stimuleren en te versnellen moeten wij in Nederland én internationaal onze krachten, kennis en invloed bundelen. Alle TPI partners benutten hiervoor hun eigen internationale netwerken. Zo heeft bijvoorbeeld het RIVM in juni 2018 een internationale workshop gehouden over proefdiervrije veiligheidsbeoordeling. Het Nationaal Comité advies dierproevenbeleid (NCad) heeft wereldwijd presentaties over TPI gegeven en in 2018 het initiatief genomen een samenwerkingsverband van Europese Nationale Comités te starten waarin TPI onder de aandacht wordt gebracht.

• 51. 

  Welke kansen heeft Nederland in 2019 en 2020 om in Europa proefdieren te agenderen?

Antwoord

In 2019 organiseer ik een internationale conferentie. Het doel van deze conferentie is informatie over TPI te verstrekken aan belangrijke internationale partners om samenwerking en coalitievorming te stimuleren. Daarnaast vindt in 2020 in Maastricht het 11^de Wereldcongres over Alternatieven voor dierproeven plaats onder het motto «3R's in

Transition». Dit wereldcongres biedt een uitstekend platform voor het uitdragen van de Nederlandse TPI-ambities en de tot dan toe gerealiseerde resultaten.

• 52. 

  Welke stappen zet Nederland wereldwijd om proefdiervrij te stimuleren?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar mijn antwoord op vragen 50 en 51.

• 53. 

  Heelt Nederland bij herziening van de Registratie, Evaluatie, Autorisatie en restrictie van Chemische stoffen (REACH-)verordening ingezet op minder proefdieren?

Antwoord

De Minister van IenW heeft op 14 mei jl. een brief over de werking en evaluatie van REACH aan uw Kamer gestuurd (Kamerstuk 22 112, nr.

2561). Daarin is het belang onderstreept om de doelstellingen van REACH te realiseren, waaronder het bevorderen van testmethoden zonder dierproeven. Eén van de conclusies is dat het bevorderen van testmethoden zonder dierproeven succesvol is. In vijf jaar zijn er 38 alternatieve testen beschikbaar gekomen voor de beoordeling van gevaren van stoffen.

Het Bulgaarse EU-voorzitterschap heeft eind juni in haar overzicht van discussies over de evaluatie REACH het Nederlandse verzoek opgenomen om ook een actiepunt te maken gericht op het zo mogelijk voorkomen van dierproeven.

• 54. 

  Kunt u aangeven hoeveel ontheffingen er de laatste vijf jaar zijn verleend aan het houden van dieren en voor welke dieren deze ontheffing gegeven is op basis van welke argumentatie?

Antwoord

Sinds 2015 zijn er vijf ontheffingen voor de Productiedierenlijst (Wet dieren) verleend. Voor het houden van dieren die niet op de Productiedierenlijst staan, kan een ontheffing worden aangevraagd. Informatie hierover is te vinden op: https://www.rvo.nl/onderwerpen/agrarisch-ondernemen/dieren-houden/huisdieren-houden-en-fokken/ productiedierenlijst. Deze aanvraag wordt beoordeeld door een onafhankelijke commissie. De commissie kijkt naar de risico's voor mens, dier, plant en milieu. De commissie bekijkt ook of er geen onaanvaardbare problemen optreden op het gebied van welzijn en gezondheid van de diersoort. Op basis hiervan krijgt de aanvrager een ontheffing of wordt de aanvraag afgewezen. Een ontheffing heeft altijd een geldigheidsduur. RVO.nl verleent tussen de 150 en 200 bezitsontheffingen (Wet natuurbescherming) per jaar. Voor een aantal beschermde dieren geldt in Nederland een bezitsverbod. Deze dieren mogen vaak wel gehouden worden als ze gefokt zijn. Voor katachtige roofdieren, apen, haviken en dieren uit wild of dieren van onbekende herkomst is een ontheffing van de Wet natuurbescherming nodig. Een ontheffing wordt alleen verleend als de instandhouding van de soort niet in het geding is. Voor strikt beschermde soorten -katachtige roofdieren, apen, Vogelrichtlijn of Habitatrichtlijnsoorten- wordt ook het belang getoetst.

• 55. 

  Kunt u aangeven wat de stand van zaken is ten aanzien van de herziening van de Europese richtlijnen ten aanzien van fokkerij?

Antwoord

De Fokkerijverordening ((EU) 2016/1012) is vastgesteld op 8 juni 2016 en gepubliceerd op 29 juni 2016. Per 1 november a.s. is de verordening van toepassing in alle lidstaten.

• 56. 

  Welke onderzoeksprogramma's ontvangen in 2019 financiering die gericht zijn op proefdiervrije innovatie?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar mijn antwoord op vraag 46.

• 57. 

  Hoe wordt gemonitord of Nederland op schema loopt met de Transitie proefdiervrije innovatie?

Antwoord

Met de partners van de TPI heb ik de ambitie vastgesteld om als Nederland voorop te lopen in het terugdringen van het (onnodig) gebruik van proefdieren. Het TPI-traject is gericht op versnelling van innovaties zonder dierproeven. Bij het realiseren van deze versnelling worden vernieuwingsnetwerken opgezet. Vruchtbare ideeën uit de vernieuwings-netwerken krijgen een vertaling naar concrete projecten die worden opgepakt door partijen uit de betreffende sectoren. Zoals ik u heb toegezegd tijdens het AO dierproeven en alternatieven van 7 juni jl. zal ik uw Kamer jaarlijks informeren over de voortgang en resultaten van TPI.

• 58. 

  Wanneer zal de Kamer op de hoogte worden gesteld van de verdeling van de te besteden middelen inzake innovatie in de visserij?

Antwoord

In het afgelopen jaar is veel gesproken met de belanghebbenden over de mogelijke inzet van de in het regeerakkoord beschikbaar gestelde middelen. Om tot de juiste innovatieagenda te komen wordt een zogenaamd «match making event» georganiseerd en worden de plannen verder uitgewerkt. De Kamer wordt voor het einde van het jaar hierover geïnformeerd.

• 59. 

  Welke onderzoeken lopen er naar het bedwelmen van vissoorten anders dan de paling?

Antwoord

In 2013 is onderzoek gestart naar het bedwelmen van schol, tong, schar en kabeljauw die op de Nederlandse vissersschepen wordt gevangen. In 2017 is vervolgonderzoek ingezet dat loopt tot en met 2020. Daarvoor is in totaal een bedrag van ca. € 0,6 miljoen aan Wageningen Marine Research (WMR) beschikbaar gesteld. Dit onderzoek wordt volledig door het Ministerie van LNV gefinancierd. De sector stelt faciliteiten beschikbaar om het onderzoek uit te voeren. In het huidig onderzoek is het nodig om eerst specificaties vast te stellen, waaraan het verdoven dient te voldoen en pas daarna kunnen er praktijktesten worden uitgevoerd.

• 60. 

  Hoeveel geld steekt de vissector zelf onderzoeken naar het bedwelmen van vissoorten anders dan de paling en met hoeveel geld vult u dit eventueel aan?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar het antwoord op vraag 59.

• 61. 

  Wanneer komt u met voorstellen om ook voor het bedwelmen en doden van vissoorten anders dan paling wettelijke regels voor te schrijven?

Antwoord

Paling (aal) is de meest gekweekte vissoort in Nederland. Voor de tweede meest gekweekte vissoort, de meerval, is een praktijkrijp apparaat voor het bedwelmen beschikbaar. Het bedrijf dat de meeste meerval (ruim 50%) slacht, heeft reeds een apparaat in gebruik. Met dit private initiatief toont het bedrijf eigen verantwoordelijkheid. Het bedwelmen van vis aan boord van vaartuigen is zeer complex. Momenteel wordt er onderzoek naar gedaan. Zie ook het antwoord op vraag 63. Als in de toekomst een bruikbare, wetenschappelijk onderbouwde methode voor het bedwelmen aan boord van vaartuigen beschikbaar is, zal ik daarbij vanwege het belang van een level playing field inzetten op EU-regelgeving. Ook voor de soorten die in Nederland gekweekt worden is mijn uitgangspunt dat regels voor het bedwelmen van vis voor de slacht op Europees niveau moeten worden gesteld. Om vissenwelzijn ook internationaal onder de aandacht te brengen en een gelijk speelveld te waarborgen, informeer ik de EU over de ontwikkelingen in Nederland.

• 62. 

  Wat hebt u gedaan en wat gaat u doen om andere lidstaten van de Europese Unie (EU) en de EU te bewegen wettelijke regels uit te vaardigen om vissoorten voor het doden te bedwelmen?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar het antwoord op vraag 61.

• 63. 

  Welk deel van de visserijbegroting is gereserveerd om onderzoek uit te voeren naar wildvangst, het verminderen van leed tijdens de wildvangst en het bedwelmen en doden van uit het wild gevangen vissen, krabben en kreeften aan boord van schepen?

Antwoord

In 2013 is onderzoek gestart naar het bedwelmen van schol, tong, schar en kabeljauw die op de Nederlandse vissersschepen wordt gevangen. In 2017 is vervolgonderzoek ingezet, dat loopt tot en met 2020, waarbij een bedrag van ca. € 0,6 miljoen is voorzien dat aan WMR beschikbaar wordt gesteld. Dit onderzoek wordt volledig door het Ministerie van LNV gefinancierd. De sector stelt faciliteiten beschikbaar om het onderzoek uit te voeren.

In het huidige onderzoek is het nodig om eerst specificaties vast te stellen waaraan het verdoven dient te voldoen en pas daarna kunnen er praktijktesten worden gedaan.

• 64. 

  Welk deel van de begroting is gereserveerd voor het implementeren van al ontwikkelde bedwelmingsmethoden aan boord van schepen?

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 59.

• 65. 

  Kunt u aangeven welk deel van de begroting gereserveerd is om het welzijn van kweekvissen via het optimaliseren van houderijsystemen en het verplicht bedwelmen van kweekvissen voordat zij geslacht worden, te verbeteren?

Antwoord

In de afgelopen jaren zijn verschillende onderzoeken gedaan naar het welzijn van kweekvissen. Zo is bijvoorbeeld onderzoek gedaan naar waterkwaliteitscriteria voor de opkweek van Afrikaanse meerval, snoekbaars en kweektarbot en is het onderzoek voor paling hiernaar vorig jaar afgerond. Ook zijn de bedwelmingscriteria voor de belangrijkste viskweeksoorten in Nederland vastgesteld en zijn er bedwelmingsappa-raten beschikbaar voor de 2 belangrijkste soorten (paling en meerval). Op dit moment zijn er geen initiatieven voor de kweek van andere soorten. Er is geen budget opgenomen voor het welzijn van kweekvissen. Wel is het mogelijk om projecten in te dienen onder het Europees Fonds voor Maritieme zaken en Visserij (EFMZV) waarbij het welzijn van kweekvissen verder verbeterd wordt.

• 66. 

  Wat is de stand van zaken van het project ketenborging, welke maatregelen zijn er sinds 2013 in dit verband genomen om voedselinte-griteit te garanderen?

Antwoord

De voormalige Taskforce Voedselvertrouwen heeft criteria opgesteld waaraan private kwaliteitssystemen (PKS'en) zouden moeten voldoen om voldoende waarborgen in de keten te kunnen geven voor wat betreft voedselveiligheid en voedselintegriteit. De NVWA heeft daarin als onafhankelijke partij de rol om PKS'en te toetsen tegen deze criteria. Als een PKS aan de criteria voldoet, meldt de NVWA dit aan de Stichting Ketenborging.nl (een door het bedrijfsleven beheerde stichting) die het PKS dan op de website Ketenborging.nl vermeldt.

Schema-eigenaren kunnen zich melden bij de NVWA voor een toets tegen de criteria van de Taskforce. Aanmelding gebeurt op vrijwillige basis.

Op Ketenborging.nl kunnen bedrijven nagaan of hun leveranciers zijn gecertificeerd tegen een geaccepteerd PKS en daarop hun handelen aanpassen.

Sinds 2013 hebben 25 PKS'en zich bij de NVWA aangemeld. Zes daarvan zijn ondertussen geaccepteerd, zeven daarvan zitten nog in verschillende fases van de beoordeling. Het beoordelingsproces kan soms lang duren, bijvoorbeeld als een PKS veel aanpassingen moet doorvoeren. Twaalf hebben zich weer teruggetrokken, vaak omdat ze niet aan de criteria konden of wilden voldoen.

De NVWA heeft met de geaccepteerde PKS regulier overleg over continue verbetering (monitoring, informatieuitwisseling, verbeterstappen). De NVWA heeft in 2017 een pilot uitgevoerd door in bedrijven die aangesloten zijn bij een geaccepteerd PKS het toezicht aan te passen. Dit moet nog verder ontwikkeld worden en zal onderdeel van het risicogerichte toezicht uit gaan maken.

Deze ontwikkelingen hebben internationaal veel interesse opgewekt (in Europees verband, maar ook breder). De Nederlandse criteria zijn mondiaal overgenomen in de GFSI-eisen (Global Food Safety Initiative, de benchmark-organisatie voor de voedselveiligheidsstandaarden). In de uitwerking van de aanbevelingen van de Commissie Sorgdrager en de Werkgroep Verbetering Zelfregulering wordt gekeken hoe deze aanscherping van private kwaliteitssystemen en ketenverantwoordelijkheid verder gebracht kan worden.

• 67. 

  Welke departementen zijn betrokken bij het integrale voedselbeleid en welke specifieke thema's vallen onder welk departement?

Antwoord

Naast het Ministerie van LNV zijn ook het Ministerie van VWS, het Ministerie voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (BHOS), het Ministerie van EZK en het Ministerie van IenW betrokken bij het integrale voedselbeleid. Centraal in het integrale voedselbeleid staat de waarde van voedsel, de waarde van de productie van voedsel en de beschikbaarheid van voldoende en verantwoord geproduceerd voedsel wereldwijd. Juist vanwege de integraliteit van het voedselbeleid wordt er samengewerkt op deze thema's en is het niet voor de hand liggend om thema's eenzijdig toe te wijzen aan een departement. De genoemde departementen hebben in april 2018 over het integraal voedselbeleid een gezamenlijke brief aan uw gestuurd «accenten in het voedselbeleid» (Kamerstuk 31 532, nr. 193).

• 68. 

  Zijn er afgezien van de activiteiten in de zuivelketen waarbij de schakels tussen de veevoerketen en de primaire veehouderij zijn gesloten met behulp van SecureFeed, vergelijkbare initiatieven in andere ketens? Zo ja, hoe beoordeelt u deze initiatieven?

Antwoord

Het gesloten systeem van de zuivelsector is een goed voorbeeld, dat navolging verdient. De grotere complexiteit van de andere sectoren, o.a. door meer en meer diverse stakeholders, maakt dat dit minder eenvoudig en snel te bewerkstelligen is. Het is uiteindelijk aan de ondernemers zelf om te besluiten deel te nemen aan kwaliteitssystemen, en bij de kwaliteitssystemen aan te dringen op aansluiting tussen de systemen. IKB Ei en IKB Kip hebben in hun voorwaarden reeds opgenomen dat deelnemers alleen afnemen van GMP+ gecertificeerde diervoederleveranciers, IKB Ei vereist tevens SecureFeed.

Wij vinden het belangrijk dat ook andere ketens hun zelfregulering onder de loep nemen. Elke keten heeft zo zijn eigen problematiek. In de ketenoverleggen van de Ministeries van LNV en VWS met de verschillende sectoren en stakeholders, en ook de specifieke op toezicht en handhaving gerichte ketenoverleggen van de NVWA komt deze problematiek regelmatig aan bod.

De Minister van VWS en ik roepen de andere sectoren dan ook op hun zelfcontrole te toetsen aan de aanbevelingen van de Commissie Sorgdrager, aan de aanbevelingen van de Werkgroep Versterking Zelfregulering Eierketen (WVZE) en aan de criteria van de Taskforce Voedselvertrouwen die vermeld staan op www.ketenborging.nl.

• 69. 

  Wat zijn de uitgangspunten die u hanteert bij de pilots ten aanzien van True Pricing, zijn deze gebaseerd op lineaire efficiëntie of gebaseerd op de principes van kringlooplandbouw?

Antwoord

Uitgangspunt bij True Pricing is dat naast de prijs van goederen die via de markt verhandeld worden ook de overige effecten van het produceren en consumeren van een goed in beeld gebracht worden. Dit kan in de vorm van prijzen maar ook in de vorm van externe maatschappelijke effecten van producten zoals CO₂-equivalenten.

In geval van productie via kringlooplandbouw kan verwacht worden dat er naast de geproduceerde goederen (met een marktprijs) minder externe effecten zijn (zoals emissies, reststromen en uitputting van grondstoffen).

• 70. 

  Bij welke instituten in Nederland zit kennis over kringlooplandbouw en natuur inclusieve landbouw en op welke wijze gaat u kennisuitwisseling en samenwerking tussen deze organisaties bevorderen?

Antwoord

Kringlooplandbouw en natuurinclusieve landbouw zijn thema's waar door een breed scala aan publieke en private instanties aan wordt gewerkt. Dat vind ik positief. De belangrijkste (deels) publiek gefinancierde instellingen in dezen zijn WUR, het Louis Bolk instituut, Rijksuniversiteit Groningen, het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), en diverse agrarische hogescholen.

De lijnen tussen deze instellingen zijn over het algemeen kort en het is mijn overtuiging dat deze instellingen ook nu al kennis delen. Samenwerking, kennisuitwisseling en kennisdoorstroming wordt bijvoorbeeld bevorderd door de in ontwikkeling zijnde Green Deal Natuur inclusieve landbouw in het groene onderwijs, waar ik samen met uiteenlopende partners aan werk. En ook in het kader van bijvoorbeeld het zesde actieprogramma Nitraatrichtlijn worden werksessies georganiseerd tussen publieke en private instanties om (de uitkomsten van) onderzoeks-en pilotprojecten met elkaar te delen.

• 71. 

  Hoe staat u tegenover ontwerpprincipes (zowel keten als primair bedrijf) voor kringlooplandbouw en de vertaling hiervan in keurmerken om de ontwikkeling van ketenconcepten te ondersteunen?

Antwoord

Waar het keurmerken betreft die bedoeld zijn om de communicatie richting consumenten te ondersteunen, is terughoudendheid gewenst. Voorkomen moet worden dat door een veelheid aan keurmerken consumenten het overzicht verliezen. Het doel van de tweede benchmark duurzaamheidskeurmerken die Milieu Centraal op mijn verzoek uitvoert is dan ook juist gericht op het ordenen van keurmerken en het bieden van overzicht. Dat laat onverlet dat de ontwikkeling van ketenconcepten ondersteund kan worden door de vertaling ervan in een keurmerk.

• 72. 

  Op welke wijze gaat u het pachtbeleid richten op het bevorderen van een duurzaam bodemgebruik en kringlooplandbouw en op welke wijze gaat u dit beleid met provincies en terreinbeheerders op elkaar afstemmen?

Antwoord

Zoals gemeld in mijn brief van 27 augustus jl. (Kamerstuk 27 924, nr. 72), ben ik mij aan het beraden op het pachtbeleid. Hierover ben ik in gesprek met stakeholders en ik zal uw Kamer hier nog dit jaar over informeren. In algemene zin geldt dat het bevorderen van duurzaam bodembeheer en kringlooplandbouw belangrijke uitgangspunten zijn voor deze herziening. Verder zijn er gesprekken met de provincies en terreinbeheerders over hoe we natuur en landbouw goed met elkaar in evenwicht kunnen brengen. Hierin zullen de eerdergenoemde onderwerpen ook worden meegenomen.

• 73. 

  Op welke manier is de benodigde samenwerking met maatschappelijke organisaties voor de landbouwtransitie in deze begroting terug te zien?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar mijn antwoord op vraag 7.

• 74. 

  Kunt u toelichten wat u bedoelt met «elkaars potentieel», wat wordt verstaan onder «het potentieel van de natuur» en «het potentieel van de landbouw»?

Antwoord

Met «elkaars potentieel benutten» bedoel ik dat natuur en landbouw veel aan elkaar kunnen hebben. Natuur herbergt een potentieel dat door de landbouw benut kan worden. Denk daarbij aan bestuiving door insecten, plaagwering door natuurlijke vijanden van plaagdieren en de functies die door het bodemleven worden gerealiseerd, zoals natuurlijke bodemvruchtbaarheid, afbraak van organisch materiaal, vochthuishouding en hulp bij nutriëntenopname door planten. En landbouwgebieden kunnen foerageer-, schuil- en broedplaatsen verschaffen aan specifieke soorten. Denk aan weide- en akkervogels in open gebieden, insecten op en rondom akkers of kruidenrijke weilanden, of reptielen, amfibieën en kleine zoogdieren in houtwallen of andere landschapselementen.

• 75. 

  Wordt in de afstemming met andere departementen met betrekking tot wind op zee ook specifiek rekening gehouden met de belangen van vissers?

Antwoord

Voor medegebruik wordt in overleg met de visserijsector en windparken een pilot uitgewerkt. Hierbij zal ervaring worden opgedaan en zal aandacht zijn voor de risico's en economische haalbaarheid.

Doorvaart en medegebruik voor visserij in windparken wordt momenteel onderzocht. Doorvaart voor schepen tot 24 meter is momenteel al mogelijk in de bestaande windparken langs de Hollandse Kust. Dit besluit wordt eind 2019 geëvalueerd. Tevens wordt momenteel al onderzocht wat de mogelijkheden zijn voor uitbreiding van de mogelijkheden voor doorvaart voor schepen tot 45 meter, zodat ook de meeste visserijschepen door windparken kunnen varen. Op basis van de evaluatie en het onderzoek zal een besluit worden genomen over de uitbreiding van doorvaart. Dit besluit zal dus voor de opening van het eerste nieuwe windpark (Borssele in 2021) worden genomen.

Bij de aanwijzing van nieuwe windenergiegebieden wordt de visserijsector nadrukkelijk betrokken, ten einde de belangrijkste visgronden zoveel mogelijk te ontzien. Het voorkomen van vis in windparken wordt reeds gemonitord. Dit zal worden aangevuld met onderzoek naar het eventuele effect op visbestanden.

• 76. 

  Wordt de Kamer dit jaar nog geïnformeerd over de voortgang van de Regio Deals, inclusief de lijst met gekozen Deals?

Antwoord

Dit najaar besluit ik in overleg met de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) welke aangemelde voorstellen uitgewerkt kunnen worden tot Regio Deals. Uw Kamer wordt hier ook in het najaar over geïnformeerd, inclusief de verdeling van de bijdragen uit de Regio Envelop.

• 77. 

  Wat bedoelt u met natuurinclusiviteit?

Antwoord

De term natuurinclusief betekent letterlijk «natuur inbegrepen.» In een natuurinclusieve werkwijze of bedrijfsvoering wordt dus rekening gehouden met de natuur.

Dat heeft twee kanten. Enerzijds een voorzorgkant: «brengt mijn werkwijze of bedrijfsvoering de natuur geen schade toe?» Anderzijds een kansenkant: «hoe kan ik in mijn werkwijze of bedrijfsvoering gebruik maken van producten of processen uit de natuur?»

• 78. 

  In hoeverre kan inzichtelijk worden gemaakt of de biodiversiteit er op vooruit gaat?

Antwoord

Op diverse manieren wordt de toestand van de Nederlandse natuur en biodiversiteit gemeten en beoordeeld. Onder meer via de Balans voor de Leefomgeving (PBL) en via de begrotingsindicator «Percentage niet bedreigde soorten» (p.42, gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS)) wordt hiervan op regelmatige basis verslag gedaan.

• 79. 

  Op welke wijze wordt samenwerking tussen kennisinstituten in de Topsector Agri&Food gestimuleerd?

Antwoord

In de Kennis- en Innovatieprogramma's van de Topsector AF zijn diverse mogelijkheden voor samenwerking van private partijen met diverse kennisinstellingen. De Topsector doet jaarlijks een oproep voor toegepast onderzoek waarbij consortia van private partijen samen met de WR-instituten of andere kennisinstellingen onderzoek kunnen uitvoeren in PPS-projecten. Het fundamenteel-strategisch onderzoek van Topsector AF wordt ingevuld in samenwerking met de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). NWO stelt regelmatig thema's open die samen met het TKI Agri&Food worden ontwikkeld. In deze programma's kunnen private partijen samen met universiteiten onderzoek uitvoeren. De Topsector AF heeft innovatiemakelaars (voor mkb-ondernemers) en onderzoeksregisseurs aangesteld die helpen bij het vinden en koppelen van passende kenniswerkers, netwerkpartners en clusters.

• 80. 

  Is er sprake van aanbesteding van een deel van het budget onder concurrerende kennisinstituten, op welke wijze is er bij de Topsector Agri&Food sprake van een gelijk speelveld voor alle instituten in Nederland en indien dit gelijke speelveld er niet is, op welke wijze voorkomt u dat gedwongen winkelnering leidt tot suboptimale besteding van overheidsfinanciën en een maatschappelijk gezien suboptimale kennisvoorziening?

Antwoord

De Topsector AF organiseert in samenspraak met de departementen jaarlijks diverse oproepen voor onderzoek en innovatie, waarbij onderzoeksinstellingen kunnen samenwerken met private partijen. De Topsector doet zelf een oproep voor toegepast onderzoek. Daarnaast zijn er programma's voor fundamenteel onderzoek (door NWO) en R&D-samenwerkingsprojecten (onderdeel van MIT door RVO.nl). Het uitgangspunt hierbij is dat er voor private partijen en consortia uit de sector Agri&Food een gelijk speelveld is. De kaders voor samenwerking worden verder bepaald door de beschikbare middelen, zoals afgesproken in het Innovatiecontract. Het Ministerie van LNV stelt capaciteit beschikbaar voor toegepast onderzoek en samenwerking met Wageningen Research (WR) waaraan zij subsidie beschikbaar stelt voor onderzoekprojecten ter ondersteuning van de Topsector. Indien andere kennisinstellingen nodig zijn in de samenwerking, kan de Topsector (TKI) de PPS-toeslag of de private cashbijdrage hiervoor inzetten.

De Topsector AF roept op tot innovatief onderzoek op basis van de gezamenlijk opgestelde kennis- en innovatieagenda en betrokkenheid van diverse partijen vanuit overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen. Hierbij zijn verbindingen mogelijk van fundamenteel onderzoek tot marktintroductie. De partijen bepalen samen welke kennisinstellingen zij daartoe inschakelen.

De beschikbare capaciteit voor samenwerking met TO2-instellingen (inclusief WR) voor onderzoek ten behoeve van topsectoren is vastgelegd in het Kennis- en Innovatiecontract 2018-2019.

• 81. 

  Wat is de inhoud van de brede Strategische Kennis- en Innovatie-agenda (SKIA)?

Antwoord

Momenteel wordt de Strategische Kennis- en Innovatieagenda (SKIA) vormgegeven. De agenda zal richtinggevend moeten worden voor de inzet van het kennis- en innovatiebeleid, waarmee zo optimaal als mogelijk wordt bijgedragen aan het vinden van oplossingen voor de maatschappelijke uitdagingen die in de LNV-visie zijn verwoord en waarbij kringlooplandbouw een centrale plaats zal innemen.

• 82. 

  Op welke programma's en landen zal de komende jaren de focus worden gelegd met betrekking tot het internationaal verder op de kaart zetten van Nederlandse kennis en kunde?

Antwoord

De komende jaren zal met betrekking tot het internationaal verder op de kaart zetten van Nederlandse kennis en kunde nadruk liggen op het versterken van voedselzekerheid en de duurzaamheid van de voedselproductie, in het bijzonder via circulaire en klimaatslimme landbouw. Met onze kennis kunnen we voor andere landen een voorbeeld zijn in het efficiënt produceren van voedsel in kringlopen zodat schade aan het ecosysteem (water, bodem, lucht) voorkomen en hersteld wordt. Met betrekking tot voedselzekerheid (inclusief het tegengaan van verliezen) draait het in het bijzonder om Afrika, voor duurzaamheid en circulariteit om de belangrijkste herkomstgebieden van grondstoffen. De kennis die Nederland met kringlooplandbouw opdoet, kan ontwikkelingslanden helpen bij het verbeteren van hun akkerbouw en veehouderij. Nederland kan met zijn kennis en innovaties helpen specifieke problemen aan te pakken zoals verzilting, droogte en erosie. Verder moedig ik de betrokkenheid aan van kennis- en onderwijsinstellingen binnen internationale PPS-vormen. Een sterke kenniskolom is een essentiële partner voor bedrijven die bij de afzet van technologie en het implementeren van systeemoplossingen onderkennen dat dit niet kan zonder kennisoverdracht en onderwijs.

• 83. 

  Van de € 22 miljoen die wordt vrijgemaakt voor de Brexit, hoeveel wordt er per spoor besteed?

Antwoord

Het Ministerie van LNV, inclusief de NVWA en overige keuringsdiensten, zijn reeds gestart met de voorbereidingen op de Brexit. In 2019 heeft het kabinet hier ten behoeve van het gehele Ministerie van LNV € 22,2 miljoen voor vrijgemaakt. Van deze € 22,2 miljoen wordt € 4,3 miljoen ingezet voor de aanloopkosten (waarvan specifiek € 3,4 miljoen voor NVWA). Hieronder vallen kosten voor werving van extra medewerkers, taal- en opleidingskosten en inwerkkosten van nieuwe medewerkers en tegemoetkoming in verhuiskosten voor geworven buitenlandse dierenartsen. De resterende € 17,9 miljoen betreft structurele kosten (specifiek € 14,8 miljoen voor NVWA). De voorbereiding bij de NVWA loopt langs drie sporen: werving van extra medewerkers, in het bijzonder dierenartsen; de mogelijkheden in kaart brengen om de export- en importcon-troles zo efficiënt mogelijk te laten verlopen en goede afstemming met ministeries, andere overheidsdiensten en bedrijfsleven.

• 84. 

  Wanneer is naar verwachting bekend of Nederlandse vissers ook na de Brexit toegang blijven houden tot Britse wateren?

Antwoord

Dat tijdstip is nog onbekend; het is afhankelijk van de voortgang in en de uitkomst van de onderhandelingen tussen het Verenigd Koninkrijk (VK) en de Europese Unie (EU).

Als de EU en het VK een akkoord bereiken over het terugtrekkingsakkoord, en dat bovendien geratificeerd wordt door zowel het Europese als het Britse parlement, treedt zoals voorlopig overeengekomen, op 30 maart 2019 een transitieperiode in werking. Deze periode is bedoeld om het akkoord over de nieuwe relatie verder uit te werken. Gedurende deze periode verandert er op het gebied van visserij nagenoeg niets. Als de EU en het VK het dus eens worden over een nieuwe relatie, is uiterlijk 31 december 2020 bekend of de Nederlandse vissers hun toegang behouden tot de Britse wateren.

In het geval van een no-deal, omdat de EU en het VK het voor de Brexit (29 maart 2019) niet eens kunnen worden over een terugtrekkingsakkoord of omdat het akkoord verworpen wordt door een van de parlementen, dan heeft het VK in principe het recht om vanaf 30 maart 2019 de Nederlandse vissers de toegang tot de Britse wateren te ontzeggen.

Het risico op een no-deal blijft ook bestaan tijdens de onderhandelingen in de transitieperiode als de EU en het VK het alsnog niet eens kunnen worden over een akkoord over een nieuwe relatie.

• 85. 

  Welk deel van de kosten voor herinrichting van het departement betreft extra personeel, welk deel ICT en welk deel betreft autonome ontwikkelingen?

Antwoord

De structurele kosten voor de herinrichting ad € 37,2 miljoen zijn als volgt verdeeld:

• - 

  Personeel: € 12,5 miljoen

• - 

  Materieel: € 5,7 miljoen

• - 

  ICT: € 5 miljoen

• - 

  Inrichtings- en uitvoeringskosten: € 1 miljoen

• - 

  EU-uitvoeringskosten: € 13 miljoen.

• 86. 

  Vallen alle lasten van de herinrichting ten laste van het Ministerie van LNV? Zo ja, waarom?

Antwoord

Ja, deze uitgaven komen ten laste van de begroting van het Ministerie van LNV. De LNV-begroting is hiervoor gecompenseerd vanuit algemene middelen.

• 87. 

  Welke uitgaven met betrekking tot de herinrichting van het departement staan geboekt voor het jaar 2018?

Antwoord

In 2018 is € 50 miljoen beschikbaar voor de herinrichting van de Ministeries van LNV en EZK. Dit budget is als volgt verdeeld:

• - 

  ICT-herinrichting: € 15 miljoen

• - 

  Personeel en materieel: € 13 miljoen

• - 

  EU-uitvoeringskosten en ICT-problematiek: € 20 miljoen

• - 

  Inrichtings- en uitvoeringskosten: € 1,9 miljoen

In de Slotwet - en waar mogelijk in de 2e suppletoire begroting - zal inzicht gegeven worden in de uitputting van dit budget.

• 88. 

  Welke uitgaven met betrekking tot de herinrichting van het departement staan gepland voor het jaar 2019?

Antwoord

Het budget voor de herinrichting van de Ministeries LNV en EZK in 2019 bedraagt € 63,2 miljoen. Dit budget is als volgt verdeeld:

• - 

  ICT-herinrichting: € 20 miljoen

• - 

  Personeel en materieel: € 22,2 miljoen

• - 

  EU-uitvoeringskosten en ICT-problematiek: € 20 miljoen

• - 

  Inrichtings- en uitvoeringskosten: € 1 miljoen.

• 89. 

  Wat zijn de structurele meerkosten van de oprichting van het zelfstandige Ministerie voor LNV en wat zijn de incidentele kosten?

Antwoord

De geraamde structurele kosten bedragen € 37,2 miljoen per jaar en de incidentele kosten in totaal € 69 miljoen, verspreid over de jaren 2018-2021.

• 90. 

  Kunt u aangeven hoeveel middelen structureel worden gestoken in het in ere herstellen van het Ministerie van LNV en waaraan deze middelen worden besteed?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar mijn antwoord op vraag 85.

• 91. 

  Kunt u aangeven hoeveel middelen incidenteel worden uitgegeven aan het in ere herstellen van het Ministerie van LNV en waaraan deze middelen besteed gaan worden?

Antwoord

De geraamde incidentele kosten voor de heroprichting van LNV bedragen € 69 miljoen, bovenop de structurele kosten van € 37,2 miljoen. Deze middelen worden ingezet voor het opvangen van de financiële gevolgen voor de ondersteunende ICT-systemen. De ICT-kosten zijn uit te splitsen naar onder meer personeel (o.a. P-Direkt), de Cloud Werkplek, informatievoorziening (o.a. identiteitenbeheer/IBIS, documentenbeheer/DoMuS, e-mail), financiële functie (o.a. inkoop en boekhouding/Oracle eBS) en communicatie (o.a. (her)inrichting Rijksportaal). Er is een scenario gekozen waarbij, daar waar mogelijk, gezamenlijk gebruik wordt gemaakt van ICT-systemen om de kosten en complexiteit van de oprichting van het Ministerie van LNV zo beperkt mogelijk te houden.

• 92. 

  Uit hoeveel fte bestaat het departement LNV en is dit meer of minder dan in 2010?

Antwoord

Het kerndepartement van LNV komt uit ca. 450 fte te bestaan. Dit aantal is exclusief het aantal fte's van de dienstonderdelen die samen gedeeld worden met het Ministerie van EZK. Deze gezamenlijke onderdelen zijn formeel opgehangen onder het Ministerie van EZK. Het departement van LNV bestaat uit minder fte's dan in 2010.

• 93. 

  Hoeveel fte binnen het Ministerie van LNV werken er op dierenwelzijn en hoeveel op dierenrechten?

Antwoord

Op het kerndepartement van het Ministerie van LNV werken ongeveer 11 fte beleidsmedewerkers en 3 fte juristen op het thema dierenwelzijn/ dierenrechten. Ook de leiding van het departement besteedt hier, gegeven de politieke aandacht, veel tijd aan. De capaciteit wordt flexibel ingezet, onder andere naar gelang de prioriteiten die de politiek en de betrokken bewindspersonen stellen. Dierenwelzijn is een onderwerp dat zowel de maatschappij, politiek als media veel aandacht krijgt.

• 94. 

  Wat zijn de voordelen van een zelfstandig Ministerie voor LNV (met structurele meerkosten) ten opzichte van het LNV-beleid als onderdeel van een groter departement?

Antwoord

Het kabinet ziet op het terrein van landbouw, natuur en voedselkwaliteit grote maatschappelijke uitdagingen en heeft daarom bij de kabinetsformatie besloten om deze thema's vanuit een zelfstandig ministerie te coördineren. De Nederlandse tuinbouw, landbouw en visserij zijn internationaal toongevend en met een zelfstandig ministerie kan het kabinet zich sterker positioneren in het agro- en natuurdomein, zowel in Nederland als in het buitenland.

• 95. 

  Hoeveel apparaatskosten zijn in 2010 ten tijde van de samenvoeging van LNV en EZ tot het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I) bespaard?

Antwoord

Bij de samenvoeging van de Ministeries van LNV en EZ tot het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie (EL&I) is invulling gegeven aan de apparaatstaakstelling van kabinet Rutte I. Het gaat om een besparing op het apparaat van het kerndepartement van € 58 miljoen. structureel. De taakstelling bestond uit een generieke korting van vier keer 1,5% en uit een additionele korting die zowel het Ministerie van Economische Zaken (EZ) (17%) als het Ministerie van LNV (10%) is opgelegd. Invulling van deze taakstelling is voor een belangrijk deel mogelijk gemaakt door de samenvoeging van beide ministeries.

• 96. 

  Hoe verhoudt deze besparing uit 2010 zich tot de extra kosten die nu gemaakt worden?

Antwoord

De kosten die worden gemaakt bij het inrichten van het Ministerie van LNV worden op dit moment geraamd op structureel € 37 miljoen per jaar. Dit betreft naast personele en materiele kosten ook investeringen in ICT en een compensatie van voor het Ministerie van LNV voorziene EU-gerelateerde uitvoeringskosten. Deze extra uitvoeringskosten hadden zich ook voorgedaan als het Ministerie van LNV nog onderdeel was geweest van het Ministerie van EZ.

• 97. 

  Welke kosten zijn er gemaakt door de naamswijziging EL&I naar EZ? Antwoord

De kosten die het kerndepartement gemaakt heeft vanwege de naamswijziging van het Ministerie van EL&I naar het Ministerie van EZ bedragen ongeveer € 0,25 miljoen. De kosten zitten voornamelijk op het gebied van ICT, drukwerk en vormgeving.

• 98. 

  Kunt u een overzicht geven van alle kosten die gemaakt zijn ten behoeve van de (re-)organisatie van het Ministerie van LNV na de verkiezingen in 2017, inclusief de kosten die gepaard zijn gegaan met de naamsverandering etc.?

Antwoord

De kosten die worden gemaakt ten behoeve van de inrichting van het Ministerie van LNV zijn onder te verdelen naar personeel, materieel, ICT en EU-gerelateerde uitvoeringskosten. Zie ook het antwoord op vraag 85. De geraamde structurele kosten bedragen € 37,2 miljoen per jaar en de incidentele kosten € 69 miljoen, verspreid over de jaren 2018-2021.

• 99. 

  Kunt u met een overzicht inzichtelijk maken naar welke andere begrotingen de middelen uit de Regio Envelop gaan?

Antwoord

In een beperkt aantal gevallen is er sprake van een overboeking naar de begroting van een ander departement. Bij de tot nu toe door het Ministerie van Financiën goedgekeurde bestedingsplannen gaat het om de opgaven Nucleair en ESTEC (beide naar de begroting van het Ministerie van EZK). Met uitzondering van de beschikbaar gestelde bedragen voor de BES-eilanden (die na goedkeuring van het bestedingsplan uiteindelijk ook via de begrotingen van andere departementen beschikbaar zullen worden gesteld) zijn of zullen voor de overige deals (Eindhoven, Zeeland, Rotterdam Zuid) de middelen worden overgeboekt naar de begroting van het Gemeente- of Provinciefonds. Vanuit deze fondsen worden de toegekende bedragen uit de Regio Envelop middels een decentralisatie uitkering aan de gemeente of provincie uitgekeerd. Deze systematiek van decentralisatie uitkeringen zal ook gevolgd worden voor de lopende tranche van nieuwe Regio Deals.

• 100. 

  Bent u bereid een overzicht met daarin de middelen die vanuit de Regio Envelop naar andere begrotingen gaan in het vervolg aan de begroting toe te voegen?

Antwoord

Vanaf de volgende ontwerpbegroting zal het bestaande overzicht van uitgekeerde bijdragen uit de Regio Envelop worden uitgebreid met een kolom met informatie over op welke begroting de vanuit de Aanvullende Post overgeboekte bedragen uiteindelijk terecht zijn gekomen.

• 101. 

  Kunt u toelichten wat de Agro-opdracht van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) inhoudt, waarvoor jaarlijks structureel € 10 miljoen wordt gereserveerd?

De Agro-opdracht betreft alle uitvoerende taken op het Agro-domein, waarvoor in 2019 een totaalbedrag is geraamd van € 147 miljoen. De belangrijkste taak is de uitvoering van het zijn van Europees betaalorgaan voor de uitbetaling van Europese subsidies, zoals de basisbetaling, de betaling voor jonge landbouwers en de betaling voor klimaat- en milieuvriendelijke landbouwpraktijken, en de uitvoering van het EFMZV. In het kader van het Gemeenschappelijke markt- en prijsbeleid behandelt RVO.nl aanvragen voor invoercertificaten en tariefcontingenten. Voorts worden taken uitgevoerd betreffende identificatie en registratie van dieren en het mestbeleid en verleent RVO.nl vergunningen voor agrarische ondernemers en voor bezit en handel in beschermde plant- en diersoorten. Tenslotte wordt het landbouwradennetwerk vanuit deze post gefinancierd. Nieuwe ontwikkelingen, onder meer met betrekking tot het fosfaatrechtenstelsel en de geplande invoering van Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT) voor de landbouwfondsen, resulteren in een verwachte structurele stijging van de uitvoeringskosten. Hiervoor is het geraamde budget met € 10 miljoen verhoogd.

• 102. 

  Wat valt er onder dekking diverse problematiek?

Antwoord

Onder dekking diverse problematiek valt de problematiek gerelateerd aan beleid en apparaat. Op het artikel Nog onverdeeld stond vanaf de Voorjaarsnota een reeks middelen gereserveerd ter dekking van deze problematiek. Het gaat o.a. om de extra bijdrage aan het Inkoop Uitvoe-ringscentrum, middelen voor het programma Cloud Werkplek, dekking van ICT-tegenvallers bij DICTU, kosten voor de implementatie van de Algemene verordening gegevensbescherming en het inrichten van een team agro-nutriketen bij de Autoriteit Markt en Consument (ACM).

• 103. 

  Waarom is de € 20 miljoen die volgens het regeerakkoord structureel uitgetrokken zou worden voor de NVWA nog niet opgenomen in de voorliggende begroting?

Antwoord

Van deze reeks staat een eerste structurele tranche van € 5 miljoen op de begroting van LNV (2/3^e deel) en op de begroting van VWS (1/3^e deel). Hiermee is nog geen invulling gegeven aan de volledige € 20 miljoen structureel die vanaf 2022 beschikbaar is. Zoals ik aan uw Kamer heb gemeld in de brief van 7 juni 2018 (Kamerstuk 33 835, nr. 80), zal ik de verdere invulling samen laten hangen met de conclusies die zullen worden getrokken uit de lopende onderzoeken naar kosteneffectiviteit en efficiëntie.

• 104. 

  Wordt er na 2019 nog geld geïnvesteerd in de Ontwikkelagenda Groen Onderwijs?

Antwoord

Met de overheveling van het groen onderwijs naar het Ministerie van OCW is de Ontwikkelagenda 2016-2025, nu Groenpact genaamd, in een nieuwe fase terecht gekomen (Kamerstuk 34 284, nr. 9). Het accent is komen te liggen op de bijdrage van het groen onderwijs aan het realiseren van maatschappelijke opgaven en innovatie aansluitend bij de LNV-visie en klimaatopgaven. Ik ben in gesprek met de partners van het Groenpact (o.a. kennis- en onderwijsinstellingen, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties en regionale overheden) over de gezamenlijke inzet daarbij voor 2019 en verder.

Voor een integrale betrokkenheid van het onderwijs bij de inhoudelijke thematische programmering van kennis en innovatie voor het Ministerie van LNV is in 2019 € 4,4 miljoen extra beschikbaar gesteld, naast het structurele budget van € 4,4 miljoen. Hiermee wordt ook de doorontwik-keling van de groene «Centers of Expertise» (hoger beroepsonderwijs) en «Centra voor Innovatief Vakmanschap» (middelbaar beroepsonderwijs) ondersteund.

Daarnaast zet ik in op een goede samenwerking en synergie met de programma's van andere departementen zoals de Ministeries van OCW, EZK en Buitenlandse Zaken (BZ).

• 105. 

  Wat is de reden dat de afdracht van gelden door Staatsbosbeheer over een langere periode worden ontvangen?

Antwoord

Het ontvangen van inkomsten, in verband met deze afdracht, uit de verkoop van erfpachtpercelen op de Waddeneilanden verloopt over een langere periode dan aanvankelijk voorzien, omdat het verkooptraject later dan verwacht in gang is gezet. Hierdoor is in 2017 minder gerealiseerd dan was geraamd.

• 106. 

  Hoe worden de gelden bestemd voor internationale samenwerking op het gebied van natuur en biodiversiteit precies gespendeerd?

Antwoord

Dit budget wordt ingezet voor de uitvoering van acties die overeen zijn gekomen in internationale verdragen en afspraken over biodiversiteit. Het gaat om de volgende onderdelen:

• - 

  Internationaal biodiversiteitsbeleid: Coördinatie standpuntbepaling en implementatie Biodiversiteitsverdrag (CBD), vergroten Nederlandse betrokkenheid bij kennisbasis Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services (IPBES), Duurzame Ontwikkelingsdoelen.

• - 

  Duurzaam landgebruik: Bijdrage natuur en bos aan klimaatbeleid, bijdrage bossen aan uitvoering afspraken Klimaatverdrag, nationaal en internationaal bosbeleid, duurzame agroketens, planmatig landgebruik.

• - 

  Regeling in beslag genomen goederen (IBG): Budget voor de opslag van goederen of opvang van levende dieren die in het kader van het CITES-verdrag in Nederland in bewaring of in beslag worden genomen.

• - 

  Soorten internationaal: dit budget wordt ingezet voor acties op het gebied van handel in bedreigde dier- en plantensoorten (CITES), migrerende soorten, bestrijding van wildlife crime en International Whaling Committee.

• 107. 

  Hoe wordt de inzet op de «Ontwikkeling van Klimaatslimme landbouw en veehouderij in Oost-Afrika» vormgegeven, welke sectoren en welke systemen betreft dit en wie wordt er bij dit project betrokken?

Antwoord

Gesteund door de Ministeries van LNV en BHOS en de ambassades worden in de Hoorn van Afrika (Kenia, Uganda en Ethiopië) programma's uitgevoerd door SNV Netherlands Development Organisation (voorheen Stichting Nederlandse Vrijwilligers) in nauwe samenwerking met private en kennispartners als WUR en Agriterra. Deze marktgerichte programma's stimuleren boeren om te werken aan duurzame intensivering van voedselproductie in de akkerbouw en melkveehouderij/zuivel. Door co-creatie van en introductie van duurzame teelttechnieken en betere dierverzorging wordt beoogd de broeikasgasuitstoot per eenheid product te verminderen. Ook worden boeren door het bevorderen van betere productie en opslag van ruwvoer en waar mogelijk en nuttig met toepassing van irrigatie minder seizoen afhankelijk, wat bijdraagt aan de weerbaarheid van boeren.

• 108. 

  Wat wordt er bedoeld met «door aanscherping van het toezicht wordt ingezet op het beschermen van de reputatie van de agro foodsector», welke activiteiten vallen hieronder en hoeveel fte wordt hiervoor ingezet?

Antwoord

Door de extra financiering die beschikbaar is gemaakt in het regeerakkoord kan de handhaving van de NVWA versterkt worden. Deze richt zich in 2019 op de domeinen voedselveiligheid en dierenwelzijn. Er wordt daarbij ingezet op onder meer versterking van de Inlichtingen en Opsporingsdienst (IOD), extra administratief en digitaal toezicht, versterking van de kennisopbouw en risicoduiding, openbaar making van handhavingsresultaten en een pilot met Cameratoezicht in slachthuizen Voor 2019 is in het regeerakkoord € 5 miljoen beschikbaar gesteld. Hiervoor kan de NVWA structureel ca. 45 fte extra personeel hierop inzetten. Daarnaast is er in 2019 eenmalig € 4 miljoen extra aan financiering toegevoegd waarmee er in 2019 in totaal ca. 80 fte extra kan worden ingezet op voornamelijk de bovengenoemde onderwerpen. Voor beide bedragen geldt de verdeling 2/3 deel voor de begroting LNV en 1/3 deel voor de begroting VWS. Doordat deze investering parallel loopt met eerder ingeboekte efficiencyverbeteringen, die leiden tot personele krimp, zorgt dit niet voor een groei in de omvang van de organisatie.

De investering draagt bij aan de beoogde omslag in het werken van de organisatie.

Door een gerichte versterking van het toezicht wordt er naar gestreefd de naleving van wet- en regelgeving te verhogen. Een goede naleving moet incidenten door niet-naleving voorkomen. Dat werkt door in de reputatie van de agro foodsector.

• 109. 

  Welke markt wordt bedoeld in de zin «gericht op de wereldmarkt en in evenwicht met natuur en milieu en samengaat met versterking van biodiversiteit en dierenwelzijn»?

Antwoord

Deze zin komt zo niet voor in de memorie van toelichting bij het wetsvoorstel. In de memorie van toelichting (Kamerstuk 35 000 XIV, nr. 2) wordt het begrip «wereldmarkt» één keer gebruikt, op pagina 17. Met het begrip «wereldmarkt» wordt bedoeld de (internationale) markt waar de uitwisseling van vraag en aanbod uit alle delen van de wereld plaats heeft.

• 110. 

  Kan het Borgstellingsfonds worden ingezet voor de (medefinanciering van bedrijven en ketens van bedrijven die stappen naar kringloop-landbouw willen zetten?

Antwoord

De Borgstelling MKB-Landbouwkredieten (huidige naam voor de regeling die tot 2010 door het Borgstellingsfonds voor de Landbouw werd uitgevoerd) kan worden gebruikt bij financieringen verleend aan primaire agrarische bedrijven voor de investeringen zij op hun bedrijf doen. Dus ook voor financieringen die zij, voor hun aandeel daarin, doen gericht op het sluiten van kringlopen.

• 111. 

  In welke andere zaken kunnen jonge boeren investeren binnen het jonge boeren bedrijfsovernamefonds, naast ondersteuning voor investeringen in innovatie en ondersteuning van coaching en begeleiding van het overnameproces?

Antwoord

Het algemene uitgangspunt is dat startende agrarische ondernemers worden uitgedaagd om op het moment van bedrijfsovername te investeren in bedrijfsverbetering die bijdraagt aan een duurzame versterking van de sociaaleconomische positie van de agrarische onderneming in de keten, rekening houdend met de doelstellingen van de LNV-visie. Uw Kamer wordt later dit jaar geïnformeerd over de invulling van het bedrijfsovernamefonds jonge boeren.

• 112. 

  Zijn de financieringen als onderdeel van het jonge boeren bedrijfs-overnamefonds aan kaders en richtlijnen gebonden, welke zijn dat?

Antwoord

Het bedrijfsovernamefonds is bedoeld voor startende agrarische ondernemers van bedrijven met voldoende continuïteitsperspectief ten behoeve van investeringen die de sociaaleconomische positie van de agrarische onderneming in de keten duurzaam versterken, daarbij rekening houdend met de doelstellingen van de LNV-visie. Daarbij moet vermeden worden dat ondersteuning uit het bedrijfsovernamefonds een grondprijsopdrijvend effect heeft of leidt tot een hogere overnameprijs ten behoeve van het pensioen van de ouders en/of de erfenis voor andere gezinsleden.

• 113. 

  Welk deel van de kosten voor het jonge boeren bedrijfsovernamefonds gaan naar investeringen die milieu en klimaatrichtlijnen ten goede komen?

Antwoord

Startende agrarische ondernemers van bedrijven met voldoende continuïteitsperspectief zullen gebruik kunnen maken van het bedrijfsovernamefonds ten behoeve van investeringen die de sociaaleconomische positie van de agrarische onderneming in de keten duurzaam versterken, daarbij rekening houdend met de doelstellingen van de LNV-visie. Het is niet voorzien dat er bepaalde percentages gekoppeld worden aan concrete doelstellingen.

• 114. 

  Hoeveel Europese subsidie, directe betalingen, bijdragen aan promotiecampagnes of andere vormen van steun zoals fiscale regelingen of kortingen gaan er naar de Nederlandse varkenshouderij, op basis van welke regelingen is dit, wat is (per regeling of andere vorm van steun) het doel, hoe wordt (per regeling of andere vorm van steun) bepaald hoe hoog de bijdrage is, wat is in de afgelopen vijf jaar (per regeling of andere vorm van steun) de hoogte van de jaarlijkse bijdrage geweest en wat zijn hierbij (per regeling of andere vorm van steun) de voorwaarden?

Antwoord

De afgelopen jaren is jaarlijks ca. € 13 miljoen aan directe betalingen gedaan aan varkenshouderijbedrijven. Verder zijn er in 2016 en 2017 buitengewone steunmaatregelen getroffen voor de varkenshouderij en mestverwerking in verband met de slechte situatie op de markt: € 19 miljoen in 2016 en € 4 miljoen in 2017. In 2015 en 2016 zijn er vergoedingen betaald voor de particuliere opslag van varkensvlees: € 989.000 in 2015 en € 3 miljoen in 2016. Het is niet bekend of en hoeveel de verschillende sectoren gebruik maken van fiscale regelingen.

Aan promotieregelingen is vanuit het EU-budget de afgelopen jaren jaarlijks gemiddeld € 500.000 uitgekeerd voor promotie van regelingen rond dierlijke producten (varkensvlees, kalfsvlees, zuivel, eieren). In welke mate de verschillende sectoren gebruik maken van fiscale regelingen is niet inzichtelijk.

Voor wat betreft de nationale regelingen is over de genoemde jaren via de departementale jaarverslagen verantwoording afgelegd over de uitvoering van het beleid. Uw kamer heeft naar aanleiding hiervan schriftelijk en mondeling vragen gesteld en deze zijn door mijn ambtsvoorgangers beantwoord (Kamerstukken 34 950 XIII 1, 3, 4, 7, 8, 10, 11, 12 19; 34 725 XIII 1, 3, 4, 6, 20; 34 475 XIII 1, 3, 4, 6; 34 200 XIII 1, 3, 4; 33 930 XIII 1, 2, 3, 7, 20, 21).

Het doel van deze regelingen is bij te dragen aan een concurrentie-krachtige en duurzame landbouw.

• 115. 

  Hoeveel Europese subsidie, directe betalingen, bijdragen aan promotiecampagnes of andere vormen van steun zoals fiscale regelingen of kortingen gaan er naar de Nederlandse melkveehouderij, op basis van welke regelingen is dit, wat is in de afgelopen vijf jaar (per regeling of andere vorm van steun) de hoogte van de jaarlijkse bijdrage geweest, wat is (per regeling of andere vorm van steun) het doel, hoe wordt (per regeling of andere vorm van steun) bepaald hoe hoog de bijdrage is en wat zijn hierbij (per regeling of andere vorm van steun) de voorwaarden?

Antwoord

De melkveehouderij ontving de afgelopen 5 jaar jaarlijks ca. € 370 miljoen aan directe betalingen. Daarnaast ontvangt de grondgebonden melkveehouderij steun uit de regeling agromilieu, ca. € 5 miljoen per jaar (cijfers 2017) en diverse kleinere regelingen, zoals de schoolmelkregeling en de graasdierpremie. De kosten voor particuliere opslagregeling boter en room bedroegen de afgelopen jaren jaarlijkse ca. € 2,5 miljoen. De laatste twee jaar zijn er ook betalingen gedaan in het kader van de particuliere opslagregeling voor magere melkpoeder (€ 726.000 in 2016 en € 2,6 miljoen in 2017). In deze jaren was er ook sprake van openbare opslag van magere melkpoeder (€ 52.000 in 2016 en € 2,2 miljoen in 2017). Daarnaast zijn er betalingen gedaan in het kader van de tijdelijke buitengewone steun voor melk en melkproducten in 2016 en 2017 van respectievelijk € 11 miljoen en € 26,1 miljoen. In welke mate de verschillende sectoren gebruik maken van fiscale regelingen is niet inzichtelijk. Voor promotieregelingen en de nationale regelingen verwijs ik u naar mijn antwoord op vraag 114.

• 116. 

  Hoeveel Europese subsidie, directe betalingen, bijdragen aan promotiecampagnes of andere vormen van steun zoals fiscale regelingen of kortingen gaan er naar de Nederlandse kalverhouderij, op basis van welke regelingen is dit, wat is in de afgelopen vijf jaar (per regeling of andere vorm van steun) de hoogte van de jaarlijkse bijdrage geweest, wat is (per regeling of andere vorm van steun) het doel, hoe wordt (per regeling of andere vorm van steun) bepaald hoe hoog de bijdrage is en wat zijn hierbij (per regeling of andere vorm van steun) de voorwaarden?

Antwoord

De kalverhouderij ontving in 2014 € 50,3 miljoen en in 2017 € 32 miljoen aan directie betalingen. Dit jaarlijkse budget laat vanwege het toegroeien naar een gelijke hectare betalingen in 2019 een verder daling zien. In welke mate de verschillende sectoren gebruik maken van fiscale regelingen is niet inzichtelijk. Voor wat betreft de promotieregelingen en de nationale regelingen verwijs ik u naar mijn antwoord op vraag 114.

Het doel van deze regelingen is bij te dragen aan een concurrentie-krachtige en duurzame landbouw.

• 117. 

  Hoeveel Europese subsidie, directe betalingen, bijdragen aan promotiecampagnes of andere vormen van steun zoals fiscale regelingen of kortingen gaan er naar de Nederlandse pluimveehouderij, uitgesplitst naar de vleeskuikenhouderij en de legkippenhouderij, op basis van welke regelingen is dit, wat is in de afgelopen vijf jaar (per regeling of andere vorm van steun) de hoogte van de jaarlijkse bijdrage geweest, wat is (per regeling of andere vorm van steun) het doel, hoe wordt (per regeling of andere vorm van steun) bepaald hoe hoog de bijdrage is en wat zijn hierbij (per regeling of andere vorm van steun) de voorwaarden?

Antwoord

De vleeskuikenhouderij ontving de afgelopen jaren jaarlijks € 3 è € 4 miljoen aan directe betalingen en de legkippenhouderij ca. € 3 miljoen. Het is niet bekend of en hoeveel de verschillende sectoren gebruik maken van fiscale regelingen. In welke mate de verschillende sectoren gebruik maken van fiscale regelingen is niet inzichtelijk. Voor wat betreft de promotieregelingen en de nationale regelingen verwijs ik u naar mijn antwoord op vraag 114.

Het doel van deze regelingen is bij te dragen aan een concurrentie-krachtige en duurzame landbouw.

• 118. 

  Hoeveel Europese subsidie, directe betalingen, bijdragen aan promotiecampagnes of andere vormen van steun zoals fiscale regelingen of kortingen gaat er nog naar andere sectoren binnen de veehouderij, zoals houderijen van konijnen, kalkoenen of eenden? Op basis van welke regelingen is dit, wat is in de afgelopen vijf jaar (per regeling of andere vorm van steun) de hoogte van de jaarlijkse bijdrage geweest, wat is (per regeling of andere vorm van steun) het doel, hoe wordt (per regeling of andere vorm van steun) bepaald hoe hoog de bijdrage is en wat zijn hierbij (per regeling of andere vorm van steun) de voorwaarden?

Antwoord

Voor graasdieren, niet zijnde melkvee, bedraagt het jaarlijkse steunbedrag aan directe betalingen ca. € 53 miljoen. Voor kleinere sectoren, zoals de kalkoenen-, eenden- en konijnenhouderij, is de bijdrage vanuit het GLB beperkt. In welke mate de verschillende sectoren gebruik maken van fiscale regelingen is niet inzichtelijk. Voor wat betreft de nationale regelingen verwijs ik u naar mijn antwoord op vraag 114.

• 119. 

  Welk percentage van de Europese landbouwgelden gaat naar biologische landbouw en welk percentage van de landbouwgelden gaat naar de reguliere landbouw?

Antwoord

2,64% van de GLB-gelden in Nederland gaat naar de biologische landbouw. Dit cijfer is gebaseerd op de verdeling van de uitgaven over 2017. De overige gelden gaan naar de reguliere landbouw.

• 120. 

  Welk percentage van de Europese landbouwgelden gaat naar de productie van dierlijke eiwitten en welk percentage van de landbouw-gelden gaat naar de productie van plantaardige eiwitten, uitgesplitst naar de productie van eiwitten voor dierlijke consumptie en de productie van eiwitten voor menselijke consumptie?

Antwoord

Het GLB koppelt steun voor de productie niet aan specifieke gewassen, landbouwproducten of componenten daarvan. Daarom is deze vraag niet goed te beantwoorden. Gegeven het feit dat de directe betalingen het grootste deel van het GLB-budget uitmaken en gelet op het gebruik van landbouwgrond in Nederland (volgens het CBS²) werd in 2017 van het totale areaal cultuurgrond van 1.789.992 hectare, 962.955 hectare gebruikt voor grasland, 215.286 hectare voor groenvoedergewas en 164.078 hectare voor granen (waarvan een belangrijk deel gebruikt wordt als diervoeder), is een eerste benadering dat rond 70% van de betalingen gebruikt wordt voor de teelt van gewassen voor dierlijke consumptie (gras, groenvoedergewassen, granen bestemd voor diervoer). Van het resterende deel van de landbouwgrond in Nederland wordt het grootste deel gebruikt voor productie van gewassen voor menselijke consumptie en een kleiner deel voor sierteelt en teelt van vezelgewassen.

• 121. 

  Hoeveel geld van de begroting van het Ministerie van LNV gaat er naar de varkenshouderij, voor welke specifieke maatregelen is dit bedoeld, onder welke regeling valt dit en welk concreet doel wordt hiermee gediend (zoals het uitfaseren van de kraamkooi, bedrijfsbeëindiging of emissiereductie)?

Antwoord

Vanuit de € 200 miljoen die in het regeerakkoord is gereserveerd voor de warme sanering van de varkenshouderij, is € 120 miljoen bestemd voor het beëindigen van varkensbedrijven en het opkopen van varkensrechten en € 40 miljoen bestemd voor verdere verduurzaming van de varkenshouderij (innovatiespoor brongerichte stalemissie maatregelen) (Kamerstuk 28 973, nr. 200). Dit bedrag staat nog niet op de begroting van LNV voor het jaar 2019. Voor het jaar 2019 is op de LNV-begroting € 5 miljoen gereserveerd voor methaanreducerende projecten in de veehouderij. Dit bedrag is nog niet specifiek gelabeld aan een sector. In artikel 11 van de LNV-begroting is voor het jaar 2019 voor de verschillende dierlijke sectoren budget beschikbaar, dat is verdeeld over verschillende beleidsinstrumenten.

Er is € 79.439.000,- gereserveerd voor subsidies voor Kennisontwikkeling en (agrarische) innovatie. Onderdeel hiervan zijn de PPS-projecten in het kader van de Topsector AF. Voor de varkenshouderij worden in 2019 acht PPS-projecten op het terrein van diergezondheid, dierenwelzijn en robuuste dieren door LNV gecofinancierd voor een bedrag van € 922.000,-. Voor de melkveehouderij worden in 2019 zes PPS-projecten op het terrein van duurzaamheid, dierenwelzijn, diergezondheid en robuuste dieren door LNV gecofinancierd voor een bedrag van € 1.422.000,-. Voor de kalverhouderij worden twee PPS-projecten op het terrein van dierenwelzijn en robuuste dieren gecofinancierd door LNV voor een bedrag van € 731.000,-. Voor de pluimveehouderij worden in 2019 drie PPS-projecten op het terrein van dierenwelzijn, diergezondheid en robuuste dieren door LNV gecofinancierd voor een bedrag van € 539.000,-.

Er is € 2.822.000,- gereserveerd voor opdrachten en bijdragen aan derden voor Duurzame veehouderij. Hiervan is € 100.000,- bestemd als bijdrage aan de uitvoering van het Actieplan vitalisering varkenshouderij en € 50.000,- als bijdrage aan de voorbereiding van de saneringsregeling varkenshouderij. Voor de melkveehouderij is voor het jaar 2019 € 295.000,- gereserveerd voor verschillende projecten voor het stimuleren van weidegang. Voor de kalverhouderij is uit deze post € 1.158.600,-bestemd voor uitvoeringskosten van de Europese subsidieregelingen binnen het Plattelandsontwikkelingsprogramma (POP3). Voor de pluimveehouderij is € 50.000,- bestemd als bijdrage van LNV aan het uitwerken van een duurzaamheidsagenda voor de pluimveeketen. Het resterende bedrag is niet gelabeld aan een specifieke dierlijke sector.

Er is € 13.081.000,- gereserveerd voor Opdrachten mestbeleid ten behoeve van de implementatie van het zesde Actieprogramma Nitraat-richtlijn. Dit richt zich als gevolg daarvan met name op de toepassing van meststoffen en goede landbouwpraktijk bij gewasteelt en de effecten daarvan op de waterkwaliteit, inclusief controle en handhaving. Daarmee komt het breed ten gunste van zowel de plantaardige als verschillende dierlijke sectoren.

Er is € 10.128.000,- gereserveerd voor Opdrachten Diergezondheid, dierenwelzijn en antibiotica. Hiervan is € 120.000,- specifiek bestemd voor een project gericht op het voorkomen van staartcouperen en € 50.000,- als bijdrage voor de ontwikkeling van een benchmark voor diergezondheid in de varkenshouderij. Voor de pluimveehouderij is € 100.000,- gereserveerd voor flankerende maatregelen voor het verbod op ingrepen en € 25.000,-bestemd als bijdrage van het Ministerie van LNV aan het uitwerken van een strategie voor Aviaire Influenza. Het resterende bedrag is niet gelabeld aan een specifieke dierlijke sector of is nog niet gelabeld aan concrete projecten.

Er is € 11.401.000,- gereserveerd voor Opdrachten Kennisontwikkeling en (agrarische) innovatie. Hiervan is € 133.000,- bestemd voor onderzoeksprojecten gericht op het voorkomen van staartcouperen in de varkenshouderij. Voor de pluimveehouderij is € 90.000,- gereserveerd voor een onderzoek naar preventie en bestrijding van Aviaire Influenza, € 330.000,-voor onderzoek naar fijnstofemissiereductie en € 200.000,- voor onderzoek naar de vogelmijt. Het resterende bedrag is niet gelabeld aan een specifieke dierlijke sector.

Voor de kalkoenen- en eendenhouderij zijn geen middelen gereserveerd voor specifieke projecten.

• 122. 

  Hoeveel geld van de begroting van het Ministerie van LNV gaat er naar de melkveehouderij, voor welke specifieke maatregelen is dit bedoeld onder welke regeling valt dit en welk concreet doel wordt hiermee gediend?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar het antwoord op vraag 121.

• 123. 

  Hoeveel geld van de begroting van het Ministerie van LNVgaat er naar de kalverhouderij en voor welke specifieke maatregelen is dit bedoeld, onder welke regeling valt dit en welk concreet doel wordt hiermee gediend (zoals investering in alternatieve vloeren voor kalveren)?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar het antwoord op vraag 121.

• 124. 

  Hoeveel geld van de begroting van het Ministerie van LNV gaat er naar de pluimveehouderij, uitgesplitst naar de leghennenhouderij en de vleeskuikenhouderij, voor welke specifieke maatregelen is dit bedoeld, onder welke regeling valt dit en welk concreet doel wordt hiermee gediend?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar het antwoord op vraag 121.

• 125. 

  Hoeveel geld van de begroting van het Ministerie van LNV gaat er naar de eendenhouderij, voor welke specifieke maatregelen is dit bedoeld, onder welke regeling valt dit en welk concreet doel wordt hiermee gediend?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar het antwoord op vraag 121.

• 126. 

  Hoeveel geld van de begroting van het Ministerie van LNV gaat er naar de kalkoenenhouderij, voor welke specifieke maatregelen is dit bedoeld, onder welke regeling valt dit en welk concreet doel wordt hiermee gediend?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar het antwoord op vraag 121.

• 127. 

  Hoeveel geld van de begroting van het Ministerie van LNV gaat er naar de nertsenhouderij, voor welke specifieke maatregelen is dit bedoeld, onder welke regeling valt dit en welk concreet doel wordt hiermee gediend?

Antwoord

Van de begrotingsreserve Landbouw is een bedrag van € 22 miljoen bestemd voor het flankerend beleid pelsdierhouderij. Deze flankerende maatregelen behelzen een tegemoetkoming in de kosten van sloop en ombouw en een bevoegdheid voor de Minister om een tegemoetkoming te verlenen bij onbillijkheden van overwegende aard die zich, als gevolg van de wet, voor kunnen doen ten aanzien van de pensioenvoorziening.

Op 28 februari 2018 is de Regeling subsidiëring sloop- en ombouwkosten pelsdierhouderij in werking getreden. Recent heb ik uw Kamer medegedeeld (Kamerstuk 28 973, nr. 200) nog een aanvullend bedrag van € 8 miljoen te reserveren voor de flankerende maatregelen pelsdierhouderij.

• 128. 

  Hoeveel geld van de begroting van het Ministerie van LNV gaat er naar de schapenhouderij, voor welke specifieke maatregelen is dit bedoeld, onder welke regeling valt dit en welk concreet doel wordt hiermee gediend?

Antwoord

Er zijn geen middelen op de begroting van het Ministerie van LNV voor het jaar 2019 gereserveerd die specifiek bestemd zijn voor de schapenhouderij.

• 129. 

  Hoeveel geld van de begroting van het Ministerie van LNV gaat er naar de geitenhouderij, voor welke specifieke maatregelen is dit bedoeld, onder welke regeling valt dit en welk concreet doel wordt hiermee gediend?

Antwoord

Er zijn geen middelen op de begroting van het Ministerie van LNV voor het jaar 2019 gereserveerd die specifiek bestemd zijn voor de geitenhouderij. Zoals aangegeven in mijn antwoord op vraag 27 wordt vanuit de € 200 miljoen die in het regeerakkoord is gereserveerd voor sanering van de varkenshouderij wel € 5 miljoen gereserveerd voor verdere verduur-zaming van de melkgeitenhouderij. Dit bedrag staat nog niet op de begroting van LNV voor het jaar 2019 gereserveerd.

• 130. 

  Hoeveel geld van de begroting van het Ministerie van LNV gaat er naar de konijnenhouderij, voor welke specifieke maatregelen is dit bedoeld, onder welke regeling valt dit en welk concreet doel wordt hiermee gediend?

Antwoord

Sinds 2016 tot en met 2019 loopt de PPS «Gezondheid en welzijn van parkgehuisveste konijnen» in het kader van Topsector AF. Voor de hele duur van deze PPS gaat het om een financiering van € 240.000,- vanuit de begroting van LNV. De konijnenhouderij investeert hetzelfde bedrag in de PPS. De sector werkt samen met WUR aan de verduurzaming van de konijnenhouderij via onder meer een verlaging van het antibioticagebruik en een blijvende verbetering van het niveau van dierenwelzijn, boven de huidige wettelijke eisen. Er wordt geïntegreerd gewerkt aan deze doelen via optimalisatie van de huisvesting en het management (zoals diergezondheid) om de ambities in markt en maatschappij waar te maken.

• 131. 

  Hoeveel geld van de begroting van het Ministerie van LNV gaat er naar de struisvogelhouderij, voor welke specifieke maatregelen is dit bedoeld, onder welke regeling valt dit en welk concreet doel wordt hiermee gediend?

Antwoord

Er zijn geen middelen op de begroting van het Ministerie van LNV voor het jaar 2019 gereserveerd die specifiek bestemd zijn voor de struisvogelhouderij.

• 132. 

  Hoeveel geld van de begroting van het Ministerie van LNV gaat er naar de waterbuffelhouderij en voor welke specifieke maatregelen is dit bedoeld, onder welke regeling valt dit en welk concreet doel wordt hiermee gediend?

Antwoord

Er zijn geen middelen op de begroting van het Ministerie van LNV voor het jaar 2019 gereserveerd die specifiek bestemd zijn voor de waterbuffelhouderij.

• 133. 

  Hoeveel geld van de begroting van het Ministerie van LNV gaat er naar de hertenhouderij, voor welke specifieke maatregelen is dit bedoeld, onder welke regeling valt dit en welk concreet doel wordt hiermee gediend?

Antwoord

Er zijn geen middelen op de begroting van het Ministerie van LNV voor het jaar 2019 gereserveerd die specifiek bestemd zijn voor de hertenhouderij.

• 134. 

  Hoeveel geld is er in de begroting gereserveerd voor het saneren van de intensieve veehouderij, welke sectoren betreft het, om hoeveel dieren gaat het en worden de dierproductierechten van deze dieren uit de markt gehaald?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik naar de brief van 7 juli jl., waarin ik u heb geïnformeerd over de hoofdlijnen van de sanering van de varkenshouderij (Kamerstuk 28 973, nr. 200).

• 135. 

  Hoeveel geld is er vanuit de begroting gereserveerd voor het Programma Aanpak Stikstof (PAS) en voor welke maatregelen is dit geld gereserveerd (zoals emissiereducerende staltechnieken, mestvergisters, etc.)?

Antwoord

Het Ministerie van LNV heeft voor de komende jaren gemiddeld € 2,5 miljoen per jaar begroot voor uitvoering van het Programma Aanpak Stikstof (PAS). Dit opdrachtenbudget wordt onder andere ingezet voor het meten van effecten van het PAS op de stikstof- en ammoniakconcen-traties, kosten voor de reguliere actualisatie van het programma, juridische procedures, de organisatie en programmasturing van het PAS en het beheer en de (door)ontwikkeling van het rekeninstrument AERIUS. Vanuit dit opdrachtenbudget is geen geld gereserveerd voor uitvoering van specifieke maatregelen als emissie reducerende staltechnieken, mestvergisters, etc.

• 136. 

  Wat is het totaalbedrag dat in 2016 en 2017 is besteed aan onderzoek ten aanzien van de agroketen en welke onderzoeken waren dit?

Antwoord

Het budget voor kennisontwikkeling en innovatie ten behoeve van het groene domein bedroeg in 2016 € 163,6 miljoen en in 2017 € 165,4 miljoen. Het is besteed aan onderbouwing en uitvoering van beleid, aan instandhouding van de kennisbasis van het groene domein, aan wettelijke onderzoekstaken en aan PPS'en van de topsectoren AF en TU.

• 137. 

  Hoeveel van het onderzoeksbudget in 2016 en 2017 is besteed aan onderzoek ten behoeve van dierenwelzijn en welke onderzoeken waren dit?

Antwoord

Voor het onderzoek op het gebied van dierenwelzijn is in 2016 € 1.323.000 besteed. In 2017 is € 911.000 besteed.

Het ging om onderzoeken ten behoeve van de verbetering van het welzijn van landbouwhuisdieren en gezelschapsdieren, bijvoorbeeld naar een systematiek voor het opstellen van de positieflijst voor zoogdieren, naar het voorkomen van misstanden in de hondenfokkerij en naar de vitaliteit van biggen.

Daarnaast was dierenwelzijn één van de aspecten van diverse onderzoeksprojecten van de Topsector AF die voor de helft gefinancierd worden door de overheid en voor de andere helft door het bedrijfsleven. Het gaat dan bijvoorbeeld om de ontwikkeling van nieuwe huisvestingssystemen voor onder meer kalveren, vleeskuikens, vleeskuikenouderdieren en varkens, gericht op een verbetering van het dierenwelzijn, diergezondheid en ook milieu.

• 138. 

  Hoeveel van het onderzoeksbudget van het Ministerie van LNV alsmede van andere departementen is in 2016 en 2017 besteed aan onderzoek ten behoeve van dierenwelzijn voor gezelschapsdieren?

Antwoord

Van het onderzoeksbudget van het Ministerie van LNV dat besteed is aan onderzoek ten behoeve van dierenwelzijn, is in 2016 een bedrag van € 769.000 besteed aan onderzoek ten behoeve van gezelschapsdieren; in 2017 ging het om € 256.000. Het is mij niet bekend of andere departementen onderzoeksprojecten betreffende het welzijn van gezelschapsdieren hebben gefinancierd.

• 139. 

  Kunt u een overzicht geven voor de jaren 2019 t/m 2024 van de investeringen in onderzoek ten behoeve van dierenwelzijn vanuit zowel de begroting van het Ministerie van LNV als vanuit andere departementale begrotingen?

Antwoord

In 2019 ben ik voornemens minimaal € 755.000 te investeren in beleidsondersteunend onderzoek ten behoeve van dierenwelzijn. In 2020 ben ik voornemens minimaal € 509.000 te besteden.

Daar komt nog een deel van de PPS-projecten onder Topsector AF bij met (gedeeltelijk) focus op dierenwelzijn die doorlopen tot 2019, 2020 of 2021. Voor de jaren 2021 t/m 2024 zijn de precieze bedragen van de investeringen in beleidsondersteunend onderzoek voor dit onderwerp nog niet bekend. Verder is het mij niet bekend of andere departementen uitgaven gaan doen ten behoeve van onderzoek naar dierenwelzijn.

• 140. 

  Hoeveel geld is er de laatste vijf jaar gegaan naar het subsidiëren of financieren van stallen groter dan 300 Nederlandse grootte-eenheden (nge) in Nederland?

Antwoord

De gevraagde informatie wordt niet geregistreerd en is derhalve niet beschikbaar.

• 141. 

  Kunt u een opsomming geven van de projecten «natuurinclusieve landbouw» die u ondersteunt, financieel of anders?

Antwoord

Projecten of initiatieven op het gebied van natuurinclusieve landbouw die ik op dit moment ondersteun, zijn onder meer:

• - 

  Green Deal Weidevarkens;

• - 

  Green Deal Natuurinclusief Grondgebruik Herenboeren;

• - 

  Living Lab natuurinclusieve melkveehouderij in Fryslan;

• - 

  Landschapsherstel met een businesscase in het veenweidegebied rond Amsterdam door Stichting Commonland;

• - 

  Experimenten natuurinclusieve landbouw die Staatsbosbeheer met een aantal pachters uitvoert;

• - 

  Diverse projecten voor weidevogels in het kader van het amendement Grashoff-Leenders (Kamerstuk 34 300-XIN, nr. 91);

• - 

  Green Deal Voedselbossen;

• - 

  Onderzoek door onder meer WR, Louis Bolk Instituut, Universiteit Utrecht en PBL naar verdienmodellen, transitieaspecten en beweegredenen voor boeren om over te gaan op natuurinclusieve landbouw;

• - 

  Het samenbrengen van initiatieven in het kader van de Bijenstrategie;

• - 

  Vervaardiging van onderwijsmateriaal voor het groene onderwijs (middelbaar en hoger beroepsonderwijs);

• - 

  Informatiedagen voor docenten uit het groene onderwijs (middelbaar en hoger beroepsonderwijs);

• - 

  Pilots voor het onderbrengen van natuurinclusieve maatregelen en bedrijfsvoeringen in het GLB;

• - 

  Pilot LandvanWaarde van Stichting Courage, Landschap Overijssel en het Nationaal Groenfonds, waarin boeren en hun zakelijke partners werken aan een set van belonende prikkels die boeren zodanig moet stimuleren dat natuurbeheer een volwaardige pijler onder hun bedrijfsvoering wordt;

• - 

  De vorming van een netwerk van koplopers op het gebied van natuurinclusieve landbouw door de Stichting Nationaal Netwerk Natuurinclusieve Landbouw;

• - 

  Ontwerpatelier over het Lege Midden van Fryslan in het kader van de tentoonstelling Places of Hope;

• - 

  Ontwerpwedstrijd Brood en Spelen van het College van Rijksadviseurs;

• - 

  Procesondersteuning bij de totstandkoming van het Deltaplan Biodiversiteitsherstel;

• - 

  Het innovatielab «Voor de Oogst van Morgen», dat georganiseerd wordt door het Overlegorgaan Infrastructuur en Milieu;

• - 

  Een inspiratiedag Natuurinclusief Platteland, georganiseerd door Landen Tuinbouworganisatie (LTO), BoerenNatuur en Landschappen NL;

• - 

  Het project «Towards an enhanced sustainable future EU agriculture» van de Europese afdeling van de International Union for Conservation of Nature (IUCN).

• 142. 

  Hoeveel geld is er besteed aan de YouTube-serie «Boeren» waarin verhalen van boeren in Nederland worden verteld en hoeveel geld gaat er nog aan worden besteed?

Antwoord

Voor de Youtube-serie Boeren wordt geen externe partij ingehuurd. Deze wordt binnen de Directie Communicatie van het Ministerie LNV (in nauw overleg met beleidsafdelingen van het ministerie) ontwikkeld en gerealiseerd. Er staat momenteel geen einddatum voor de serie gepland.

• 143. 

  Wat is het doel van de serie «Boeren»?

Antwoord

De Directie Communicatie van het Ministerie van LNV heeft een beeldstra-tegie geformuleerd met daarin de beeldambities voor 2018 en later. Een van de geformuleerde ambities is het gebruik van nieuwe beeld- en vertelvormen. Daarbij ligt de focus op mooie voorbeelden uit de samenleving die raken aan ons beleid. Zo is er rond de presentatie van de LNV-visie een aflevering over kringlooplandbouw gemaakt. Daarnaast haakt de serie Boeren aan bij de ambitie van LNV om Nederland te laten zien hoe boeren iedere dag bezig zijn om gezond en goed voedsel op ons bord te krijgen.

• 144. 

  Op basis van welke criteria zijn de deelnemende boeren aan de serie «Boeren» geselecteerd?

Antwoord

De Directie Communicatie van het Ministerie van LNV maakt, in samenwerking met de verschillende beleidsafdelingen van het ministerie, een lijst van een zo divers mogelijk palet aan boeren die mee willen werken. Uiteindelijk moet de serie Boeren een soort «canon van de Nederlandse boer» vormen.

• 145. 

  Kunt u een overzicht geven van de samenwerkingsverbanden met ketenpartners om duurzame voedselinnovaties op de markt te brengen, van de deelnemers hieraan, van de bijdrage die de overheid hieraan heeft geleverd, van de investeringen van het bedrijfsleven hierin en van welke duurzame voedselinnovaties hieruit zijn voortgekomen?

Antwoord

Het is geen taak van de overheid om alle samenwerkingsverbanden die (keten)partijen aangaan om nieuwe voedselinnovaties op de markt te brengen te monitoren. Daarom is het niet mogelijk om het gevraagde overzicht te geven. Wel wil ik in dit verband enkele voorbeelden geven van PPS-verbanden in de Topsector AF en de Topsector TU en wil ik het Sustainable Food Initiative (SFI) naar voren brengen.

In de topsectoren AF en TU wordt op diverse manieren gewerkt aan gezonde en duurzame voedselinnovaties. In deze publiek-private samenwerkingsverbanden financieren de private partijen minimaal 50% van de programmakosten. Enkele voorbeelden zijn:

de PPS-Verwaarden en verduurzamen waarin CONO Kaasmakers en Keten Duurzaam Varkensvlees met ondersteuning van WUR gewerkt hebben aan de verduurzaming van hun productieketens. Met de aangesloten boeren is gewerkt aan consumentgerichte productontwikkeling op gebied van smaak, dierenwelzijn (lange staarten) en milieu (ammoniak). LNV en private partners investeren beide € 530.000.

In de PPS-Groente als ingrediënt werken 4 bedrijven samen met de gemeente Helmond, GGD, HAS Den Bosch en WR om de groentecon-sumptie te stimuleren bij jongeren (12-18 jaar). Het doel is het verhogen van de groenteconsumptie door het ontwikkelen van een gevarieerd productaanbod geschikt voor eetmomenten buiten de warme maaltijd. LNV, gemeente Helmond en bedrijven investeren samen € 387.000.

Een initiatief in opbouw is het Sustainable Food Initiative. Diverse bedrijven, onderzoeksinstellingen, universiteiten en overheden hebben in het SFI de handen ineengeslagen met als doel een systeemsprong te maken in de verduurzaming van de voedselproductie door onderzoek, ontwikkeling en innovatie sneller en in betere samenwerking uit te voeren. Betrokken zijn Unilever, DSM, Cosun, Heineken, Avebe, Danone, Cargill, Corbion, KraftHeinz, ISPT, TIFN, WUR, Universiteit Utrecht, TU/e, diverse mkb-bedrijven, de Topsector AF, de Ministeries van EZK en LNV en de provincie Gelderland.

• 146. 

  Kunt u een overzicht geven van de ontwikkeling van aantallen dieren binnen de landbouwsector van de afgelopen twee jaar, landelijk en per provincie, van de volgende soorten: runderen (melk- en vleesvee), varkens, kippen (legkippen en vleeskippen), geiten, konijnen, kalkoenen, herten en nertsen?

Antwoord

De ontwikkeling van het aantal runderen (melk en overig), varkens, kippen

(legkippen en vleeskippen), geiten, konijnen, kalkoenen en (edepelsdieren)

nertsen vindt u op de website van het CBS:

http://statline.cbs.nl/Statweb/publication/

?DM=SLNL&PA=80780NED&D1=459-460,466,469,475-

476,479,486,542,561,568,572,575,578&D2=0,5-16&D3=16-

17&HDR=G1&STB=T,G2&VW=T.

Voor herten is deze informatie niet beschikbaar.

• 147. 

  Hoeveel varkens zijn er in Nederland, op elk moment en op jaarbasis, uitgesplitst naar het aantal kraamzeugen, het aantal biggetjes dat nog bij de zeug ligt, het aantal gespeende biggen, het aantal vleesvarkens vanaf 25 kg en het aantal fokberen?

Antwoord

Het aantal varkens op 1 april 2017 (CBS Landbouwtelling) is in onderstaande tabel weergegeven.

Door middel van de Landbouwtelling heb ik inzicht in de aantallen dieren op 1 april van een jaar. Hoewel mijn ministerie voor diverse doeleinden (zoals Identificatie & Registratie, I&R) gegevens bijhoudt over de Nederlandse veestapel geven alleen de gegevens van de Landbouwtelling inzicht in de dieraantallen op dat specifieke moment. De gegevens over het totaal aantal gehouden dieren in een jaar heb ik niet tot mijn beschikking.

• 148. 

  Welk percentage van de varkens wordt gehouden in gangbare houderijsystemen, in een houderijsysteem met één ster van het Beter Leven-keurmerk van de Dierenbescherming, in een houderijsysteem met twee sterren, met drie sterren en biologisch en om hoeveel varkens gaat dit?

Antwoord

Ik verwijs u voor deze cijfers naar de Monitor Integraal duurzame stallen 2018 van WUR, die ik u op 22 oktober 2018 toezond. Hierin staat per diersoort zowel het percentage stallen als aantal dierplaatsen verder uitgesplitst naar onder andere het Beter Leven Keurmerk (BLK) en biologisch. Tevens kunt u uit de monitor afleiden hoe de verhouding is met gangbaar. In de monitor wordt bij het BLK geen onderscheid gemaakt naar aantal sterren. Deze gegevens zijn niet verzameld ten behoeve van de monitor en derhalve ook niet bij mij bekend. Het zijn private gegevens.

• 149. 

  Wat zijn de verschillen tussen een varkenshouderijsysteem met drie sterren van het Beter Leven-keurmerk en biologisch gehouden?

Antwoord

Het Beter Leven Keurmerk is een privaat initiatief. Per diersoort en per ster zijn de eisen overzichtelijk gepresenteerd op de volgende website: https://beterleven.dierenbescherming.nl. Ook is daar de vergelijking met de eisen voor biologisch gehouden dieren te vinden.

• 150. 

  Welk percentage van de varkens is gehuisvest in stallen waar het voeren, de watervoorziening en de luchtventilatie volautomatisch geregeld is, de zogenoemde volautomatische stallen, en om hoeveel varkens gaat dit?

Antwoord

Het is niet exact bekend hoeveel volautomatische varkensstallen er zijn in Nederland. Een inschatting van sectordeskundigen is dat meer dan 90% van de varkens in volautomatische stallen wordt gehouden.

• 151. 

  Hoeveel varkens worden er per jaar naar Nederland geïmporteerd, vanuit welke landen en met welk doel?

Antwoord

Zie de tabel hieronder voor het antwoord op uw vraag.

Import varkens 2017

• 153. 

  Welke ingrepen worden er uitgevoerd bij varkens, om hoeveel varkens gaat het en in welk houderijsysteem worden zij gehouden?

Antwoord

Bij de varkens gaat het om het couperen van de varkensstaarten, het castreren, het aanbrengen van de dier identificatie en het vijlen van de tanden. Het couperen van varkensstaarten wordt nog regulier toegepast. Bij de biologische varkenshouderij is couperen niet toegestaan. Castratie wordt in Nederland nog bij +/- 35% van de mannelijke varkens toegepast. Dit vindt plaats in alle verschillende houderijsystemen. Het aanbrengen van dier identificatie is een wettelijke verplichting. Het vijlen van tanden komt in zeer beperkte mate voor.

• 154. 

  Hoeveel legkippen zijn er in Nederland op elk moment en op jaarbasis, uitgesplitst naar jonge leghennen en producerende leghennen?

Antwoord

Op 1 april 2017 (CBS Landbouwtelling) werden in Nederland totaal 46.441.900 leghennen gehouden. Dit waren 11.625.800 leghennen jonger dan 18 weken, 32.648.500 leghennen van 18 weken tot 20 maanden en 2.167.700 leghennen ouder dan 20 maanden.

Voor een algemene uitleg over de registratie van dieren in Nederland wordt u verwezen naar het antwoord op vraag 147.

• 155. 

  Hoeveel haantjes worden er jaarlijks gedood, op welke manieren gebeurt dit en om hoeveel haantjes gaat het per dodingsmethode?

Antwoord

Er worden ca. 40 miljoen leghaantjes gedood op jaarbasis. Deze worden alle middels gas gedood.

• 156. 

  Wat gebeurt er met de gedode haantjes, worden deze bijvoorbeeld gebruikt als veevoer? Zo ja, voor welke dieren?

Antwoord

Het overgrote deel wordt gebruikt als voeding voor dierentuindieren en als voeding voor andere dieren, zoals vogels van valkeniers.

• 157. 

  Welk percentage van de legkippen wordt gehouden in gangbare houderijsystemen, in een houderijsysteem met één ster van het Beter Leven-keurmerk van de Dierenbescherming, met twee sterren en met drie sterren?

Antwoord

Ik verwijs u voor deze cijfers naar de Monitor Integraal duurzame stallen 2018 van WUR die ik u op 22 oktober 2018 toezond. Hierin staat per diersoort zowel het percentage stallen als aantal dierplaatsen verder uitgesplitst naar onder andere het Beter Leven Keurmerk (BLK) en biologisch. Tevens kunt u uit de monitor afleiden hoe de verhouding is met gangbaar. In de monitor wordt geen onderscheid gemaakt naar legkippen of vleeskuikens. Bij het BLK is geen onderscheid gemaakt naar aantal sterren. Deze gegevens zijn niet verzameld ten behoeve van de monitor en derhalve ook niet bij mij bekend. Het zijn private gegevens.

• 158. 

  Wat zijn de verschillen tussen een houderijsysteem voor legkippen met drie sterren van het Beter Leven-keurmerk en biologisch?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar mijn antwoord op vraag 149.

• 159. 

  Welke stalsystemen voor legkippen vallen onder «gangbaar»? Antwoord

Het merendeel van de leghennen op legeindbedrijven wordt gehouden in een scharrelsysteem.

Leghennen worden verder gehouden in huisvestingssystemen zoals toegestaan in het Besluit houders van dieren.

• 160. 

  Hoeveel van de leghennen worden gehouden voor de productie van scharreleieren, voor vrije uitloopeieren en voor biologische eieren?

Antwoord

Conform Uitvoeringsverordening 2017/1185 geven alle lidstaten jaarlijks voor 1 april de productie van leghennen naar houderijsysteem door aan de EC.

De volgende aantallen leghennen (dus exclusief de opfokleghennen) in Nederland verdeeld over de houderijsystemen is in 2018 aan de EC doorgegeven:

• - 

  Verrijkte kooi 6.234.000

• - 

  Vrije uitloop 5.487.000

• - 

  Scharrel 20.608.000

• - 

  Biologisch 1.997.000

bron: Koppel Informatiesysteem Pluimvee (KIP)

Dit overzicht kunt u ook vinden op de volgende website van de EC: https://circabc.europa.eu/faces/jsp/extension/wai/navigation/container.jsp.

• 161. 

  Op welke leeftijd worden de leghennen geslacht, welk percentage van de leghennen wordt in Nederland geslacht, welk percentage wordt in het buitenland geslacht, welke landen betreft dit en welk percentage wordt in welk land geslacht?

Antwoord

Gemiddeld worden leghennen op ongeveer 85-90 weken geslacht. Naar schatting wordt circa een kwart van de leghennen in Nederland geslacht. Gegevens over welke percentages leghennen in welke landen worden geslacht heb ik niet tot mijn beschikking.

• 162. 

  Welke ingrepen worden er uitgevoerd bij leghennen, om hoeveel leghennen gaat het en in welk houderijsysteem worden zij gehouden?

Antwoord

De enige ingreep die nog wordt uitgevoerd bij leghennen is de snavelbe-handeling. De laatste inventarisatie omtrent de snavelbehandeling eind 2017 liet zien dat 69% van de hennen op dat moment onbehandeld werd gehouden. Deze dieren zijn verdeeld over de kooi-, vrije uitloop- en scharrelsystemen. Biologische bedrijven houden alleen onbehandelde hennen. Vanaf 1 januari 2019 is het niet meer toegestaan leghennen aan de snavels te behandelen, zoals ik u heb laten weten in de brief over de Evaluatie Ingrepen Pluimvee van 5 juni 2018 (Kamerstuk 28 286 nr. 983).

• 163. 

  Welke ingrepen worden er uitgevoerd bij de mannelijke ouderdieren van de legkippen, om hoeveel hanen gaat het en in welk houderijsysteem worden zij gehouden?

Antwoord

Bij wit bevederde hanen die als ouderdier van legkippen worden gehouden is het toegestaan om de kammen te verwijderen ter identificatie. Tevens is snavelbehandeling bij deze categorie dieren nog toegestaan gedurende vijf jaar. De legouderdieren worden in vergelijkbare huisvestingssytemen gehouden als leghennen, houderij in volière- en strooisel/rooster-systemen. Informatie over het aantal hanen is niet voorhanden.

• 164. 

  Hoeveel vleeskuikens zijn er in Nederland, op elk moment en op jaarbasis?

Antwoord

Op 1 april 2017 waren er 48.237.240 vleeskuikens (CBS).

Voor een algemene uitleg over de registratie van dieren in Nederland wordt u verwezen naar het antwoord op vraag 147.

• 165. 

  Welk percentage van de vleeskuikens wordt gehouden in gangbare houderijsystemen, in een houderijsysteem met één ster van het Beter Leven-keurmerk van de Dierenbescherming, met twee sterren, met drie sterren en biologisch?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar mijn antwoord op vraag 157.

• 166. 

  Wat zijn de verschillen tussen een houderijsysteem voor vleeskuikens met drie sterren van het Beter Leven-keurmerk en biologisch?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar mijn vraag 149.

• 167. 

  Hoeveel vleeskuikens zijn gehuisvest in stallen met de in de EU hoogst toegestane dichtheid van 42 kg/m² volgens de EU- Richtlijn 2007/43/EG van de Raad van 28 juni 2007 en hoeveel vleeskuikenhoude-rijen betreft dit?

Antwoord

Er zijn op dit moment 708 stallen in categorie 3, dat zijn 232 bedrijven. Het totaal aantal dieren betreft: 18.693.306 (bron: RVO.nl). Er zijn in totaal ongeveer 600 vleeskuikenbedrijven in Nederland (incl. biologisch), met zo'n 2000 stallen. Eén bedrijf kan meerdere locaties hebben.

• 168. 

  Wat is de mortaliteit in de stallen met de in de EU hoogst toegestane dichtheid van 42 kg/m²?

Antwoord

De gemiddelde gecumuleerde dagelijkse mortaliteit is in 2018, voor stallen in de hoogste bezettingscategorie: 3,5% (bron: RVO.nl).

• 169. 

  Welke ingrepen worden er uitgevoerd bij vleeskuikens, om hoeveel vleeskuikens gaat het en in welk houderijsysteem worden zij gehouden?

Antwoord

Vleeskuikens worden in grondstallen, met of zonder vrije uitloop gehouden. Er zijn geen ingrepen toegestaan bij vleeskuikens. Voor de aantallen verwijs ik u naar mijn antwoord op vraag 164.

• 170. 

  Hoeveel koeien zijn er in Nederland, op elk moment en op jaarbasis, uitgesplitst naar jongvee voor de melkveehouderij, vleeskalveren, vleeskoeien en melkkoeien?

Antwoord

Op 1 april 2017 waren er 1.200.000 stuks jongvee voor de melkveehouderij, 953.000 vleeskalveren, 1.694.000 melkkoeien en 59.000 overige koeien (CBS, RVO.nl). Voor een algemene uitleg over de registratie van dieren in Nederland wordt u verwezen naar het antwoord op vraag 147.

• 171. 

  Welk percentage van de koeien krijgt weidegang en hoeveel uur weidegang krijgen zij per dag?

Antwoord

Het percentage koeien met weidegang in 2017 bedraagt 68%. Dit is een groei van 3% ten opzichte van 2016.

Van de koeien met weidegang wordt 17% dag en nacht geweid met gemiddeld 19 uur per etmaal. 83% van de koeien met weidegang wordt alleen overdag geweid met gemiddeld 7 uur weidegang per etmaal. In de beantwoording van vragen naar aanleiding van het schriftelijk overleg Initiatiefnota Wei voor de koe (Kamerstuk 34 313, nr. 6) zijn de gegevens over dag- en nachtweiden in eerdere jaren opgenomen.

• 172. 

  Welk percentage van de koeien staat nog in grupstallen, welk percentage daarvan staat jaarrond aangebonden op stal en welk percentage gedurende een deel van het jaar, bijvoorbeeld in de herfst en winter?

Antwoord

Uit gegevens van de Stichting Kwaliteitszorg Onderhoud Melkinstallaties (www.stichtingkom.nl/) blijkt dat er op 1122 grupstallen koeien worden gemolken (2017). Dat komt overeen met ca. 6,5% van de melkveebedrijven. Er zijn geen gegevens beschikbaar over het percentage koeien. Naar verwachting is het percentage koeien aanzienlijk lager dan 6,5% omdat de grupstal vooral gebruikt wordt op de kleinere bedrijven. Datzelfde geldt voor het percentage dat jaarrond op stal staat, omdat kleinere bedrijven vaker dan gemiddeld weidegang toepassen.

• 173. 

  Welke ingrepen worden er uitgevoerd bij kalveren en koeien bestemd voor de melkproductie, om hoeveel koeien en kalveren gaat het en in welk houderijsysteem worden zij gehouden?

Antwoord

Vrijwel alle kalveren krijgen als ze jong zijn twee oormerken ter identificatie. Daarnaast worden vrijwel alle kalveren die bestemd zijn om melkkoe te worden onthoornd, kalveren bestemd voor de vleeskalverhouderij worden niet onthoornd. Een aantal melkkoeien krijgt een nummer door middel van vriesbranden. Dit vriesbranden wordt met ingang van 1 januari 2019 verboden (Kamerstuk 28 286, nr. 942). Voor een beperkte groep houders die nu nog vriesbranden, wordt vrijstelling verleend.

• 174. 

  Hoeveel vleeskalveren worden er in Nederland gehouden, op elk moment en op jaarbasis?

Antwoord

Op 1 april 2017 waren er 597.000 kalveren gehouden voor blankvlees en 356.000 rosé kalveren (CBS Landbouwtelling).

Voor een algemene uitleg over de registratie van dieren in Nederland wordt u verwezen naar het antwoord op vraag 147.

• 175. 

  Kunt u aangeven hoeveel vleeskalveren, op welke leeftijd, in 2017 naar Nederland werden geïmporteerd?

Antwoord

In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de geïmporteerde vleeskalveren uitgesplitst naar land. Het betreft dieren die niet ouder zijn dan 12 maanden.

• 176. 

  Welke ingrepen worden er uitgevoerd bij vleeskalveren? Om hoeveel kalveren gaat het en in welk houderijsysteem worden zij gehouden?

Antwoord

Kalveren die gehouden worden voor de vleesproductie krijgen twee oormerken. Zij worden niet onthoornd. Voor de aantallen verwijs ik u naar mijn antwoord op vraag 170.

• 177. 

  Hoeveel vleesrunderen zijn er in Nederland, op enig moment en op jaarbasis?

Antwoord

Op 1 april 2017 waren er 175.000 stuks jongvee voor de vleesproductie, 59.000 overige koeien en 16.000 stieren van 2 jaar en ouder (CBS, RVO.nl). Voor een algemene uitleg over de registratie van dieren in Nederland wordt u verwezen naar het antwoord op vraag 147.

• 178. 

  Welk percentage van de vleesrunderen wordt gehouden in gangbare houderijsystemen, in een houderijsysteem met één ster van het Beter Leven-keurmerk van de Dierenbescherming, met twee sterren, met drie sterren en biologisch?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar mijn antwoord op vraag 157. In de monitor valt vleesvee onder de categorie rundveehouderij.

• 179. 

  Wat zijn de verschillen tussen een houderijsysteem voor vleesrunderen met drie sterren van het Beter Leven-keurmerk en biologisch?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar mijn antwoord op vraag 149.

• 180. 

  Welke ingrepen worden er uitgevoerd bij vleesrunderen? Om hoeveel vleesrunderen gaat het en in welk houderijsysteem worden zij gehouden?

Antwoord

Voor het aantal vleesrunderen dat in Nederland wordt gehouden en in welk systeem verwijs ik u naar mijn antwoord op vraag 146.

Vrijwel alle kalveren krijgen als ze jong zijn twee oormerken ter identificatie, ook kalveren die bestemd zijn te worden gehouden als vleesrunderen.

• 181. 

  Hoeveel kalkoenen zijn er in Nederland, op enig moment en op jaarbasis?

Antwoord

Op 1 april 2017 (CBS Landbouwtelling) werden er in Nederland 670.500 kalkoenen gehouden.

Voor een algemene uitleg over de registratie van dieren in Nederland wordt u verwezen naar het antwoord op vraag 147.

• 182. 

  Welk percentage van de kalkoenen wordt gehouden in gangbare houderijsystemen, in een houderijsysteem met één ster van het Beter Leven-keurmerk van de Dierenbescherming, met twee sterren, met drie sterren en biologisch?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar mijn antwoord op vraag 157. In de monitor vallen kalkoenen onder de categorie pluimvee.

• 183. 

  Wat zijn de verschillen tussen een houderijsysteem voor kalkoenen met drie sterren van het Beter Leven-keurmerk en biologisch?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar mijn antwoord op vraag 149.

• 184. 

  Welke ingrepen worden er uitgevoerd bij kalkoenen, om hoeveel kalkoenen gaat het en in welk houderijsysteem worden zij gehouden?

Antwoord

Bij kalkoenen vindt een behandeling aan de snavel plaats. Kalkoenen worden in grondstallen gehouden, deels met overdekte uitloop. Voor de aantallen verwijs ik u naar het antwoord op vraag 181.

• 185. 

  Hoeveel geiten zijn er in Nederland, op elk moment en op jaarbasis? Antwoord

In onderstaande tabel is het aantal bedrijfsmatig gehouden geiten weergegeven voor het jaar 2017. Voor een algemene uitleg over de registratie van dieren in Nederland wordt u verwezen naar het antwoord op vraag 147.

• 186. 

  Hoeveel geitenhouderijen zijn er?

Antwoord

Op grond van de gegevens uit de Landbouwtelling waren er in 2017 in totaal 2.660 agrarische bedrijven waar één of meerdere geiten werden gehouden. Het aantal gespecialiseerde melkgeitenhouderijen bedraagt volgens de Nederlandse Geitenzuivel Organisatie (NGZO) 365 bedrijven.

• 187. 

  Hoeveel biologische geitenhouderijen zijn er?

Antwoord

Volgens Skal waren er in 2017 in totaal 88 geitenbedrijven gecertificeerd als biologisch bedrijf.

• 188. 

  Welke ingrepen worden er uitgevoerd bij geiten, om hoeveel geiten gaat het en in welk houderijsysteem worden zij gehouden?

Antwoord

Geiten die worden gehouden met het oog op de melkproductie mogen worden onthoornd, behalve in de biologische melkgeitenhouderij.

Precieze cijfers over het onthoornen zijn niet bekend, maar het algemene beeld is dat het overgrote deel van de geiten in de gangbare melkgeitenhouderij wordt onthoornd. Op grond van het Handboek Kwaligeit, het keten-kwaliteitszorgsysteem van de Nederlandse Geitenzuivel Organisatie (NGZO), is pijnbestrijding bij onthoornen verplicht.

• 189. 

  Hoeveel gehouden vissen zijn er in de aquacultuur en welke soorten vissen betreft dit?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar mijn antwoord op vraag 191.

• 190. 

  Hoeveel aquacultuurbedrijven zijn er?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar mijn antwoord op vraag 191.

• 191. 

  Welke ingrepen worden er uitgevoerd bij gehouden vissen, om hoeveel vissen gaat het en in welk houderijsysteem worden zij gehouden?

Antwoord

Viskweek in Nederland is relatief klein waarbij paling(aal) de belangrijkste kweekvissoort is. In totaal zijn er 30 bedrijven die samen ca. 5.000 ton per jaar kweken. Het gaat om paling, Afrikaanse meerval, Claresse, tarbot, snoekbaars, forel en yellowtail kingfish. Bij de fok van meerval wordt bij het geschikte mannetje onder verdoving een deel van de hom operatief verwijderd. Het dier komt naderhand weer bij. Tijdens de houderij van pootvissen en de opkweek tot marktwaardige vissen is er geen sprake van ingrepen.

• 192. 

  Hoeveel eenden worden er in Nederland gehouden, op enig moment en op jaarbasis?

Antwoord

Op 1 april 2017 waren er 1.009.400 eenden (CBS). Voor een algemene uitleg over de registratie van dieren in Nederland wordt u verwezen naar het antwoord op vraag 147.

• 193. 

  Hoeveel eendenhouderijen zijn er?

Antwoord

Op 1 april 2017 waren er 50 eendenhouderijen in Nederland (CBS).

• 194. 

  Welke ingrepen worden er uitgevoerd bij eenden, om hoeveel eenden gaat het en in welk houderijsysteem worden zij gehouden?

Antwoord

Bij eenden worden geen ingrepen uitgevoerd en zij worden gehouden in grondstallen met stro als bodembedekking.

• 195. 

  Hoeveel konijnen worden er in Nederland gehouden, op enig moment en op jaarbasis?

Antwoord

Op 1 april 2017 (CBS Landbouwtelling) werden in Nederland 342.903 gespeende vleeskonijnen en voedsters gehouden.

Voor een algemene uitleg over de registratie van dieren in Nederland wordt u verwezen naar het antwoord op vraag 147.

• 196. 

  Welke houderijsystemen voor konijnen zijn er en welk percentage is gehuisvest in welk houderijsysteem?

Antwoord

De voedsters met jongen verblijven voor 98% in de welzijnskooien en voor 2% in het parksysteem. De vleeskonijnen verblijven voor 40% in de welzijnskooien en voor 60% in het parksysteem.

• 197. 

  Welke ingrepen worden er uitgevoerd bij konijnen, om hoeveel konijnen gaat het en in welk houderijsysteem worden zij gehouden?

Antwoord

Bij konijnen worden geen ingrepen uitgevoerd.

• 198. 

  Hoeveel herten worden er in Nederland gehouden, op enig moment en op jaarbasis?

Antwoord

Op 1 april 2017 (CBS Landbouwtelling) werden er in Nederland 409 damherten en 897 edelherten gehouden. Voor een algemene uitleg over de registratie van dieren in Nederland wordt u verwezen naar het antwoord op vraag 147.

• 199. 

  Hoeveel hertenhouderijen zijn er?

Antwoord

Op 1 april 2017 (CBS Landbouwtelling) waren er 36 bedrijven met damherten en 24 bedrijven met edelherten.

• 200. 

  Welke ingrepen worden er uitgevoerd bij herten, om hoeveel herten gaat het en in welk houderijsysteem worden zij gehouden?

Antwoord

Er worden geen ingrepen uitgevoerd bij herten.

• 201. 

  Hoeveel waterbuffels worden er in Nederland gehouden, op enig moment en op jaarbasis?

Antwoord

Op 1 april 2017 werden er 582 waterbuffels gehouden in Nederland (CBS 2017). Voor een algemene uitleg over de registratie van dieren in Nederland wordt u verwezen naar het antwoord op vraag 147.

• 202. 

  Hoeveel waterbuffelhouderijen zijn er?

Antwoord

In 2017 waren er 8 waterbuffelhouderijen in Nederland.

• 203. 

  Welke ingrepen worden er uitgevoerd bij waterbuffels, om hoeveel waterbuffels gaat het en in welk houderijsysteem worden zij gehouden?

Antwoord

Er worden voor zover mij bekend geen ingrepen toegepast op waterbuffels.

• 204. 

  Hoeveel struisvogels worden er in Nederland gehouden, op enig moment en op jaarbasis?

Antwoord

Op 1 april 2017 (CBS Landbouwtelling) werden er in Nederland 63 struisvogels gehouden (vrouwelijk, geslachtsrijp).

Voor een algemene uitleg over de registratie van dieren in Nederland wordt u verwezen naar het antwoord op vraag 147.

• 205. 

  Hoeveel struisvogelhouderijen zijn er?

Antwoord

Op 1 april 2017 (CBS Landbouwtelling) werden er in Nederland op twee bedrijven struisvogels gehouden.

• 206. 

  Welke ingrepen worden er uitgevoerd bij struisvogels, om hoeveel struisvogels gaat het en in welk houderijsysteem worden zij gehouden?

Antwoord

Er worden geen ingrepen uitgevoerd bij struisvogels.

• 207. 

  Welke soorten dieren en welke aantallen worden per jaar geëxporteerd, naar welke landen, en met welk doel (Bijvoorbeeld x aantal varkens naar Roemenië om te worden vetgemest, y aantal kalkoenen naar Duitsland om te worden geslacht, z aantal melkkoeien naar Rusland om mee te fokken etc.)?

Antwoord

In onderstaande overzichten wordt per diersoort, per categorie en uitgesplitst per land het aantal dieren vermeld dat in 2017 is geëxporteerd.

Exporten paarden 2017

Pluimvee

Exporten Pluimvee 2017

2017 Kuikens (Hannen/kippen, Kalkoenen en eenden < 185 gr)

2017 Oudere dieren (Hennen/kippen, Kalkoenen en eenden > 185 gr)

• 208. 

  Hoeveel vlees, geslacht en verwerkt, is in 2017 naar het buitenland geëxporteerd, uitgesplitst per diersoort en naar de landen waar dit vlees naartoe is geëxporteerd?

Antwoord

De exporten in 2017 vanuit Nederland naar buiten de Europese Unie betreffen:

428.700.000 kg varkensvlees verdeeld over 20.000 zendingen naar de volgende landen: Afghanistan, Albanië, Angola, Armenië, Aruba,

Australië, Bosnië en Herzegovina, Brunei, Canada, Chili, China, Congo, Equatoriaal-Guinea, Filipijnen, Georgië, Guinee, Guinee-Bissau, Haïti, Hongkong, IJsland, Israël, Ivoorkust, Japan, Kosovo, Libanon, Macedonië, Maldiven, Moldavië, Montenegro, Nieuw-Zeeland, Oman, Servië, Siërra Leone, Singapore, Somalië, Taiwan, Tanzania, Thailand, Tsjaad, Verenigde, Arabische Emiraten, Verenigde Staten, Zuid-Afrika en Zuid-Korea; 33.500.000 kg kalfsvlees verdeeld over 556 zendingen naar: Aruba, Israël, Libanon, Mauritius, Montenegro, Oekraïne, Thailand, Verenigde Arabische Emiraten en de Verenigde Staten;

36.000.000 kg rundvlees verdeeld over 4000 zendingen naar: Afghanistan, Albanië, Angola, Bahrein, Belarus, Bosnië en Herzegovina, Canada, Ceuta, Chili, Congo, Cyprus, Egypte, Equatoriaal-Guinea, Filipijnen, Gambia, Georgië, Ghana, Guinee, Guinee-Bissau, Hongkong, IJsland, Israël, Ivoorkust, Japan, Kosovo, Libanon, Macedonië, Mauritanië, Nederlandse Antillen, Rusland, Saoedi-Arabië, Servië, Singapore, Tanzania, Togo, Tsjaad, Verenigde Arabische Emiraten en de Verenigde Staten;

1.660.000 kg schapen- en geitenvlees verdeeld over 300 zendingen naar: Afghanistan, Azerbeidzjan, Centraal-Afrikaanse Republiek, Congo, Equatoriaal-Guinea, Gambia, Georgië, Ghana, Guinee, Haïti, Israël, Ivoorkust, Kosovo, Liberia, Nederlandse Antillen, Niger, Nigeria, Seychellen, Sierra Leone, Soedan, Suriname, Togo, Turkmenistan;

453.500 kg gemengd vlees van meerdere diersoorten verdeeld over 320 zendingen naar: Afghanistan, Angola, Australië, Bahrein, Barbados, Burkina Faso, Centraal-Afrikaanse Republiek, Congo, Cyprus, Equatoriaal-Guinea, Ethiopië, Gabon, Gambia, Ghana, Gibraltar, Guinee, Hongkong, Irak, Israël, Ivoorkust, Jemen, Jordanië, Kosovo, Libanon, Liberia, Madagaskar, Maldiven, Maleisië, Mali, Mongolië, Mozambique, Nieuw-Caledonië, Panama, Qatar, Saint-Pierre en Miquelon, Sierra Leone, Somalië, Suriname, Verenigde Arabische Emiraten, Wallis en Futuna en Zuid-Korea.

De systemen van de NVWA zijn niet ingericht om eenvoudig een uitsplitsing te maken naar kilogrammen per diersoort per land.

• 209. 

  Wat zijn de aantallen dieren en diersoorten die per jaar in Nederland worden geslacht en die buiten de cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) van slachtingen per jaar worden gehouden, zoals eenden en konijnen?

Antwoord

Deze aantallen zijn niet bekend omdat ze niet worden gemonitord door het CBS. Mijn beeld is dat het om relatief kleine aantallen gaat.

• 210. 

  Wat is de reden dat die diersoorten buiten de CBS-cijfers over slachtingen worden gehouden?

Antwoord

Het aantal slachtingen voor eenden en konijnen wordt niet gemonitord door het CBS omdat hiervoor geen Europese verplichting geldt.

• 211. 

  Hoeveel slachterijen van konijnen zijn er in Nederland?

Antwoord

Het slachten van konijnen gebeurt meestal in België en soms ook in Duitsland. Derhalve zijn er in Nederland geen gespecialiseerde konijnenslachterijen. In Nederland bestaat wel een aantal kleinere slachterijen die ook konijnen slachten. Verder worden er konijnen geslacht bij diverse poeliers.

• 212. 

  Hoe worden deze konijnen gedood?

Antwoord

Op het doden van productiedieren, waaronder konijnen, is de Europese Verordening nr. 1099/2009 i van de Raad, 24 september 2009, inzake de bescherming van dieren bij het doden, van toepassing. Voorgeschreven is dat de dieren uitsluitend worden gedood, nadat zij volgens één van de toegelaten methoden zijn bedwelmd. Bij de slacht van konijnen worden de dieren onmiddellijk, nadat zij elektrisch of mechanisch zijn bedwelmd, gedood door middel van verbloeden na halssnede.

• 213. 

  Wat zijn de aantallen dieren per diersoort die in het buitenland worden geslacht, (zoals bokjes, konijnen, kalkoenen, varkens) en welke landen betreft dit per diersoort?

Antwoord

De NVWA houdt hiervan geen gegevens bij.

• 214. 

  Wat is de reden, per diersoort, dat deze dieren in het buitenland worden geslacht en wat is de transportduur?

Antwoord

De precieze overwegingen hierachter zijn mij niet bekend.

• 215. 

  Wat zijn de slachtcondities in de landen waar dieren in het buitenland worden geëxporteerd en wordt hier door u toezicht op gehouden? Zo ja, op welke wijze?

Antwoord

De Nederlandse overheid ziet niet toe op de productieomstandigheden in buitenlandse slachthuizen, dat is aan de betreffende nationale overheden. Wel moeten alle lidstaten van de Europese Unie voldoen aan dezelfde Europese wetgeving. De EC voert in alle lidstaten inspecties uit en controleert of de lidstaten het toezicht op naleving van deze wetgeving goed inregelen.

• 216. 

  Hoe staat het met de projecten om Welfare Quality in Nederland door te voeren, hoe staat het met het onderzoek hiernaar en wanneer en hoe worden de welzijnsmonitors ingevoerd?

Antwoord

Zoals ook aangegeven bij de beantwoording van de begrotingsvragen vorig jaar (Kamerstuk 34775, XIII, nr.7) is de pilot voor Welfare Quality in de melkveehouderij afgerond en zijn de uitgangspunten overgenomen in Koekompas. Koekompas is een uitgebreid bedrijfsmanagementsysteem dat door de veehouder samen met zijn (bedrijfs-)dierenarts gebruikt wordt, waar de uitgangspunten van de WQ in opgenomen zijn, naast diergezondheidsaspecten en andere bedrijfsmanagementzaken. In de vleeskalverhouderij is een pilot met de vereenvoudigde monitor uitgevoerd. De eindrapportage heeft vertraging opgelopen, maar komt voor het eind van het jaar beschikbaar. De sector bekijkt hoe ze verder willen met de aanbevelingen die dit heeft opgeleverd. Het bestaande WQ protocol voor leghennen is recent aangescherpt en verbeterd en wordt incidenteel gebruikt voor het toetsen van nieuwe houderijsystemen op welzijnsvrien-delijkheid. Het is en blijft echter zeer tijdrovend en daardoor in de praktijk niet grootschalig bruikbaar. Het is niet mogelijk gebleken het protocol te vereenvoudigen. Voor vleeskuikens heeft de WUR onlangs onderzoek afgerond om te bezien hoe WQ verder in de praktijk kan worden geïmplementeerd. Publicatie hiervan volgt binnenkort en dan wordt samen met de sector bekeken of en hoe dit in de praktijk geïmplementeerd kan worden.

• 217. 

  Hoe staat het met de projecten om de projecten Welfare Quality in Nederland in de melkveehouderij, de vleeskalverhouderij en de pluimveehouderij door te voeren, loopt er nog onderzoek en wanneer en hoe worden de welzijnsmonitors ingevoerd?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar mijn antwoord op vraag 216.

• 218. 

  Zijn er plannen om Welfare Quality ook in de varkenshouderij in te voeren? Zo ja, wat houden deze plannen in? Zo nee, waarom niet?

Antwoord

In 2016 zijn de Keten Duurzame Varkenshouderij, DLV Advies en Wageningen Livestock Research (WLR) gestart met het ontwikkelen van een monitor om op bedrijfsniveau het welzijn te verbeteren voor de varkenshouderij. Hierbij wordt gebruik gemaakt van onderdelen van het EU Welfare Quality project. Het project is in de afrondende fase. Daarna wordt bekeken of en hoe dit in de praktijk geïmplementeerd kan worden.

• 219. 

  Wat is de stand van zaken met betrekking tot het voorkomen van de slacht van hoogdrachtige dieren, zoals in de brief van 5 juli 2017 weergegeven (Kamerstuk28 286, nr. 922)?

Antwoord

Ik ben bezig met de uitwerking van een wettelijk verbod voor het aanvoeren van drachtige dieren in het laatste derde deel van de dracht naar een slachthuis. Ook ben ik in gesprek met de sector over het voorkómen van de aanvoer, betere administratie inzake de drachtigheid en bewustwording. Ik zal u begin volgend jaar nader informeren.

• 220. 

  Kunt u over de afgelopen twee jaar aangeven hoeveel pluimveeslachterijen er waren en hoeveel er waterbadbedwelming, meerfasen CO2-bedwelming, gasbedwelming en andere vormen van bedwelming gebruikten?

Antwoord

Voor pluimvee zijn gebruikelijke, conform de Verordening 1099/2009 i inzake de bescherming van dieren, bij het doden toegelaten bedwelmings-methodes:

• - 

  koolstofdioxide tweefasen CAS-bedwelming;

• - 

  elektrische waterbadbedwelming.

Van de grote pluimveeslachthuizen gebruiken er momenteel 14 CAS-bedwelming en 5 slachthuizen gebruiken waterbadbedwelming.

In onderstaande tabel staan de grote slachthuizen met permanent toezicht van de NVWA³:

¹    In 2016 is 1 slachthuis gestopt (overgenomen)

²    In 2018 actuele situatie in maart; overige jaren peildatum 31 december. Sommigen slachterijen hebben meerdere slachtlijnen, waarbij niet alle slachtlijnen gelijktijdig omgeschakeld zijn van waterbad naar CAS.

Andere toegelaten methoden zijn:

• - 

  elektrische head-only bedwelming;

• - 

  «Low Atmosphere Pressure Stunning» (LAPS); bedwelming door drukverlaging van de omgevingslucht, dit is een in 2018 door de EC nieuw toegelaten methode.

Head-only bedwelming wordt vooralsnog alleen bij handmatige slacht op kleine schaal toegepast. LAPS wordt in de praktijk (nog) niet gebruikt.

• 221. 

  Hoeveel kosten zijn er de laatste vier jaar gemaakt in het kader van het Convenant onverdoofd ritueel slachten en waar is dit aan besteed?

Antwoord

De kosten die de afgelopen 4 jaar gemaakt zijn in het kader van het Convenant onbedwelmd slachten volgens religieuze riten zijn:

• - 

  Onderzoek uitgevoerd door onderzoekscommissie onder leiding van de heer Vanthemsche: € 42.000,- (2015)

• - 

  Wetenschappelijke Adviescommissie (2015 t/m 2018) € 93.000,

• 222. 

  Sinds wanneer worden er in Nederland geen kippen meer onbedwelmd geslacht en wat is hiervoor de reden geweest?

Antwoord

Slachthuizen die onbedwelmd willen slachten dienen hiervoor geregistreerd te zijn bij de NVWA, waarbij de standaardwerkwijzen van het betreffende slachthuis erin moet voorzien dat zij dit op zorgvuldige wijze uit kunnen voeren.

Óf en hoe vaak slachthuizen daadwerkelijk onbedwelmde slacht uitvoerden werd tot 1 januari 2018 niet geregistreerd. Vanaf 1 januari mogen slachthuizen uitsluitend onbedwelmd slachten als zij hiertoe bij de NVWA voor die momenten dat zij onbedwelmde slacht uit willen voeren permanent NVWA-toezicht aanvragen.

Geen enkel pluimveeslachthuis heeft vanaf 1 januari 2018 hiertoe een aanvraag ingediend.

• 223. 

  Waar en op welke manier worden de kippen waarvan het vlees in Nederland wordt verkocht als koosjer kippenvlees geslacht?

Antwoord

De op joodse wijze onbedwelmde slacht van kippen voor koosjer vlees vindt plaats buiten Nederland, in andere landen binnen de EU. Dit is mij bevestigd door vertegenwoordigers van de Joodse gemeenschap in Nederland.

• 224. 

  Waar en op welke manier worden de kippen waarvan het vlees in Nederland wordt verkocht als halal kippenvlees geslacht?

Antwoord

Er zijn meerdere slachterijen waar kippen geslacht worden die onder het predicaat «halal» verkocht worden. Het is bekend dat sommige van deze slachterijen slachten na een elektrische waterbadbedwelming; andere slachterijen slachten na gasbedwelming.

De overheid heeft geen bemoeienis met de eisen die gesteld worden aan het predicaat «halal», noch op het toezicht van de naleving hiervan.

• 225. 

  Kunt u uiteenzetten hoeveel vlees in slachthuizen op jaarbasis wordt afgekeurd voor menselijke consumptie, in kilogrammen en uitgesplitst per diersoort?

Antwoord

In 2017 is in Nederlandse pluimveeslachthuizen in totaal 6,9 miljoen stuks pluimvee (10.566 ton vlees) afgekeurd, dat is 1,1% van de totale geslachte hoeveelheid. In roodvleesslachthuizen zijn in totaal 75.562 dieren (9.314 ton vlees) afgekeurd, dat is 0,42% van de geslachte hoeveelheid. Zie onderstaande tabellen voor een uitsplitsing per diersoort.

Tabel: Afgekeurde dieren pluimvee in 2017

• 226. 

  Kunt u uiteenzetten wat de voornaamste redenen zijn voor het afkeuren van vlees als geschikt voor menselijke consumptie (zoals ontstekingen of andere gezondheidsproblemen, onjuist verbloed of onjuist gesneden), waar mogelijk in percentages en uitgesplitst per diersoort?

Antwoord

In 2017 waren de drie meest voorkomende redenen voor afkeur van hele pluimveekarkassen: 1) afwijkende kleur, geur & consistentie, 2) polyserositis en 3) hepatitis. De drie meest voorkomende redenen voor afkeur van delen en organen van pluimveekarkassen waren huidontsteking, omvangrijk letsel en pericarditis. Zie de tabel hieronder voor een uitsplitsing per diersoort.

• 227. 

  Wat zijn de sterftecijfers (de «uitval» voordat de dieren naar de slacht gaan) van varkens, leghennen, vleeskippen, runderen, konijnen, eenden, nertsen, geiten, vissen, schapen, van geboorte tot aan de slachtleeftijd?

Antwoord

Op grond van de RVO-rapportage Dierregistraties over 2017 betreft het aantal doodmeldingen geregistreerd in het I&R-systeem over 2017 (dus ongeacht of deze dieren bestemd waren voor slacht):

• - 

  Runderen 253.972

• - 

  Doodgeboren kalveren 173.278

• - 

  Schapen 136.581

• - 

  Geiten 110.237

• - 

  Varkens 5.903.679

Voor pluimvee, nertsen, konijnen en vissen worden geen doodmeldingen geregistreerd. Voor een nadere duiding van de gegevens uit I&R verwijs ik u naar mijn antwoorden op vragen van lid Futselaar (Aanhangsel Handelingen II 2017/18, nr. 802).

• 228. 

  Hoeveel dieren zijn er in 2015 t/m 2018 ten gevolge van stalbranden om het leven gekomen?

Antwoord

Ik verwijs u voor mijn antwoord ook naar de brief van 30 augustus 2017 (Kamerstuk 34 550 XIII, nr. 138) waarin de jaren 2012 - 2016 zijn opgenomen. Voor 2017 gaat het om 11 stalbranden in de rundveehouderij met 339 omgekomen dieren, 11 stalbranden in de varkenshouderij met 35352 omgekomen dieren en 3 stalbranden in de pluimveehouderij met 196000 omgekomen dieren. De voorlopige cijfers over 2018 tot 1 augustus zijn 9 stalbranden in de rundveehouderij met 749 omgekomen dieren, 2 stalbranden in de varkenshouderij met 2510 omgekomen dieren en 5 stalbranden in de pluimveehouderij met 104.000 omgekomen dieren.

• 229. 

  Omvatten de aantallen dieren die bij stalbranden zijn omgekomen ook het aantal biggetjes bij de zeug, of biggen onder de 25 kilo, of moeten die daar apart nog bij opgeteld worden? Zo ja, geldt dit ook voor andere diersoorten, als konijnen, dat de jongen die nog bij de moeder zijn moeten worden opgeteld bij de aantallen dieren die zijn omgekomen bij een stalbrand? Zo ja, wat is dan het werkelijke aantal omgekomen dieren bij stalbranden in de afgelopen vier jaar?

Antwoord

De genoemde aantallen zijn gebaseerd op de informatie die de brandweer in de afgelopen jaren heeft verzameld. De brandweer kan zo meer zicht krijgen op het aantal stalbranden, het aantal omgekomen dieren en mogelijk de oorzaken van stalbranden. In de brief van 20 september 2017 (Aanhangsel Handelingen II 2017/18, nr. 25) is nader ingegaan op de vraag over het daadwerkelijke aantal dieren dat is omgekomen bij stalbranden.

• 230. 

  Hoe ziet de volledige productieketen vlees er uit voor Nederland, inclusief de kanalen voor import en export?

Antwoord

Ik verwijs u naar de beschrijving die hiervan gegeven is in de risicoanalyse roodvleesketen⁴ en de integrale risicobeoordeling pluimveevleesketen.⁵

• 231. 

  Wordt er in de productieketen vlees een onderscheid gemaakt tussen vlees van dieren die in Nederland geslacht zijn dat voor de Nederlandse markt bestemd is en vlees van dieren die in Nederland geslacht zijn dat voor een ander EU-land of derde land bestemd is? Zo ja, waar in de productieketen vlees wordt dat onderscheid precies gemaakt?

Antwoord

Orders worden in alle onderdelen van de keten klaargemaakt conform de wensen van de betreffende klant. Dit betekent dat vanaf de slachterijfase stromen gekanaliseerd kunnen worden voor een buitenlandse afnemer.

• 232. 

  Hoeveel koel- en vrieshuizen zijn er in Nederland die een vergunning hebben om vlees op te slaan?

Antwoord

De NVWA heeft (per 1 januari 2018) in totaal 530 erkenningen voor koelen vrieshuizen afgegeven. Al deze koel- en vrieshuizen zijn bevoegd om vlees op te slaan.

• 233. 

  Wat is de waarde en de hoeveelheid van de vleesproductie van dieren die in Nederland geslacht worden, uitgesplitst voor de volgende dieren: alle overige runderen, volwassen koeien, vaarzen, volwassen stieren, kalveren, alle varkens, alle schapen, alle geiten, alle eenhoevigen, alle vleeskuikens, alle overige kippen, alle kalkoenen en al het overige pluimvee? Indien u de gegevens niet zo gedetailleerd heeft, welke gegevens heeft u dan wel?

Antwoord

Mijn departement houdt de waarde van deze productie niet bij. Deze informatie is openbaar toegankelijke op de CBS Statline website.⁶ Daar is vanaf 1990 informatie beschikbaar per gevraagde onderverdeling.

• 234. 

  Welk gedeelte van de vleesproductie van dieren die in Nederland geslacht worden, in waarde en hoeveelheid, gaat niet via een uitsnijderij, uitgesplitst voor de volgende dieren: alle overige runderen, volwassen koeien, vaarzen, volwassen stieren, kalveren, alle varkens, alle schapen, alle geiten, alle eenhoevigen, alle vleeskuikens, alle overige kippen, alle kalkoenen en al het overige pluimvee? Waar gaat dat vlees dan heen? Indien u de gegevens niet zo gedetailleerd heeft, welke gegevens heeft u dan wel?

235 Welk gedeelte van de vleesproductie van dieren die in Nederland geslacht worden, in waarde en hoeveelheid, gaat van de uitsnijderij direct richting een koel- en vrieshuis, uitgesplitst voor de volgende dieren: alle overige runderen, volwassen koeien, vaarzen, volwassen stieren, kalveren, alle varkens, alle schapen, alle geiten, alle eenhoevigen, alle vleeskuikens, alle overige kippen, alle kalkoenen en al het overige pluimvee? Indien u de gegevens niet zo gedetailleerd heeft, welke gegevens heeft u dan wel?

• 236. 

  Welk gedeelte van de vleesproductie van dieren die in Nederland geslacht worden, in waarde en hoeveelheid, gaat van de uitsnijderij direct richting de retail, uitgesplitst voor de volgende dieren: alle overige runderen, volwassen koeien, vaarzen, volwassen stieren, kalveren, alle varkens, alle schapen, alle geiten, alle eenhoevigen, alle vleeskuikens, alle overige kippen, alle kalkoenen en al het overig pluimvee? Indien u de gegevens niet zo gedetailleerd heeft, welke gegevens heeft u dan wel?

• 237. 

  Welk gedeelte van de vleesproductie van dieren die in Nederland geslacht worden, in waarde en hoeveelheid, gaat van de uitsnijderij direct richting een vleesverwerkingsbedrijf, uitgesplitst voor de volgende dieren: alle overige runderen, volwassen koeien, vaarzen, volwassen stieren, kalveren, alle varkens, alle schapen, alle geiten, alle eenhoevigen, alle vleeskuikens, alle overige kippen, alle kalkoenen en al het overige pluimvee? Indien u de gegevens niet zo gedetailleerd heeft, welke gegevens heeft u dan wel?

• 238. 

  Welk gedeelte van de vleesproductie van dieren die in Nederland geslacht worden, in waarde en hoeveelheid, is bestemd voor de Neder- landse markt, uitgesplitst voor de volgende dieren: alle overige runderen, volwassen koeien, vaarzen, volwassen stieren, kalveren, alle varkens, alle schapen, alle geiten, alle eenhoevigen, alle vleeskuikens, alle overige kippen, alle kalkoenen en al het overige pluimvee? Indien u de gegevens niet zo gedetailleerd heeft, welke gegevens heeft u dan wel?

• 239. 

  Welk gedeelte van de vleesproductie dat in Nederland geconsumeerd wordt, is afkomstig dieren die in Nederland geslacht worden, uitgesplitst voor de volgende dieren: alle overige runderen, volwassen koeien, vaarzen, volwassen stieren, kalveren, alle varkens, alle schapen, alle geiten, alle eenhoevigen, alle vleeskuikens, alle overige kippen, alle kalkoenen en al het overige pluimvee? Indien u de gegevens niet zo gedetailleerd heeft, welke gegevens heeft u dan wel?

• 240. 

  Is er sprake van een stroom vlees in de productieketen vlees die niet via een uitsnijderij of een vleesverwerkend bedrijf in de Nederlandse retail terechtkomt? Zo ja, welk gedeelte van de vleesproductie gaat het dan om, in waarde en hoeveelheid, uitgesplitst voor de volgende dieren: alle runderen, volwassen koeien, vaarzen, volwassen stieren, kalveren, alle varkens, alle schapen, alle geiten, alle eenhoevigen, alle vleeskuikens, alle overige kippen, alle kalkoenen en al het overige pluimvee? Indien u de gegevens niet zo gedetailleerd heeft, welke gegevens heeft u dan wel?

Antwoord vragen 234 t/m 240

De NVWA registreert de stromen van vleesproducten alleen wanneer deze gecertificeerd worden voor het buitenland en heeft daarmee geen direct zicht op de totaalstromen.

• 241. 

  Is het mogelijk om van vlees dat van een derde land afkomstig is onderscheid te maken tussen vlees dat voor de Nederlandse markt bestemd is en vlees dat voor andere EU-landen bestemd is? Zo ja, waar in de productieketenvlees wordt dat onderscheid gemaakt en kan deze uitsplitsing per diersoort worden gemaakt? Indien u de gegevens niet zo gedetailleerd heeft, welke gegevens heeft u dan wel?

Antwoord

Wanneer vlees wordt geïmporteerd, dient aangegeven te worden voor welk adres de betreffende zending bestemd is. In die fase is er dus zicht op het vlees met een Nederlandse bestemming. Overigens dienen alle in de EU ingevoerde producten van dierlijke oorsprong aan dezelfde normen te voldoen.

• 242. 

  Hoeveel en welke koel- en vrieshuizen in Nederland slaan vlees over dat uit een derde land geïmporteerd wordt en dat bedoeld is voor de Nederlandse markt?

• 243. 

  Hoeveel en welke koel- en vrieshuizen in Nederland slaan vlees over dat uit een ander EU-land geïmporteerd wordt en dat bedoeld is voor de Nederlandse markt?

• 244. 

  Is er binnen de productieketen vlees, vlees dat van een ander land komt (EU-land of derde land) dat niet via een koel- of vrieshuis gaat? Zo ja, om welk gedeelte gaat dat dan, in waarde en hoeveelheid, uitgesplitst per diersoort? Indien u de gegevens niet zo gedetailleerd heeft, welke gegevens heeft u dan wel?

• 245. 

  Wat zijn de totale hoeveelheden vlees en de waarde van dat vlees die via Nederlandse distributiekanalen lopen, uitgesplitst per handelsstroom (dus zowel met Nederland als land van oorsprong voor de Nederlandse markt, Nederland als land van oorsprong voor de EU-markt, Nederland als oorsprong voor een derde land, Nederland als doorvoerland van ander EU-land naar een derde land, Nederland als doorvoerland van een derde land naar een ander EU-land, Nederland als doorvoerland van een derde land naar een derde land, Nederland als doelland van import uit een ander EU-land en Nederland als doelland van import uit een derde land)?

Antwoord vragen 242 t/m 245

Het bedrijfsleven is op grond van artikel 18 lid 2 van de algemene levensmiddelen verordening verantwoordelijk voor de mogelijkheid tot tracering van producten binnen alle stadia van de eigen productie en daarbij één stap voorwaarts en één stap achterwaarts in de distributieketen. Bedrijven zijn niet verantwoordelijk om de tracering van onveilige levensmiddelen en diervoeders in de gehele distributieketen uit te voeren. In het geval dat er onveilige levensmiddelen (en diervoeders) in de handel zijn gebracht, zorgt het systeem van een stap voorwaarts en een stap achterwaarts ervoor dat de onveilige levensmiddelen (en diervoeders) in de gehele distributieketen worden getraceerd. De NVWA ziet hierop toe.

• 246. 

  Kunt u een overzicht geven, voor de periode 2000-2018, waaruit duidelijk wordt wat het budgettaire belang is van de aanspraak op de landbouwvrijstelling van Nederlandse boeren, uitgesplitst naar: boeren met minder dan 5 hectare landbouwgrond; tussen de 5 en 15 hectare landbouwgrond; tussen de 15 en 35 hectare landbouwgrond en meer dan 35 hectare landbouwgrond en uitgesplitst naar gangbare varkensboeren, gangbare rundveeboeren, gangbare vleeskuikenboeren, gangbare legkippenboeren, gangbare schapenboeren, gangbare geitenboeren, gangbaar overig pluimvee, biologische varkensboeren, biologische rundveeboeren, biologische vleeskuikenboeren, biologische legkippenboeren, biologische schapenboeren, biologische geitenboeren, biologische overig pluimvee, akkerbouwers, tuinbouwers en een totaalcijfer? Indien u de gegevens niet zo gedetailleerd heeft, welke gegevens heeft u dan wel?

Antwoord

Het budgettaire belang van de landbouwvrijstelling wordt gemonitord in de Miljoenennota en staat vermeld op de begroting van het Ministerie van LNV. Vanaf 2010 is de ramingsmethode gewijzigd, waardoor de reeks voor 2010 niet vergelijkbaar is met de cijfers vanaf 2010. De reeks van 2010 tot 2019 is als volgt:

Tabel 1. Budgettair belang Landbouwvrijstelling 2010-2019

De raming wordt gebaseerd op het gebruik van de landbouwvrijstelling dat wordt aangegeven bij de belastingaangifte (inkomstenbelasting en vennootschapsbelasting). Deze informatie is op dit moment in redelijke mate definitief beschikbaar tot en met 2015. De cijfers voor de jaren 2016-2019 zijn trendramingen. Hoewel de landbouwvrijstelling in principe geldt voor elke jaarlijkse waardestijging van de grond, wordt deze alleen aangegeven in de belastingaangifte bij overdracht van de grond tussen eigenaars of bij herwaardering van de fiscale boekwaarde van de grond. Met name die herwaarderingen zorgen voor een relatief groot budgettair belang in de jaren 2010-2019 en voor een aantal jaar-op-jaar verschillen van meer dan € 200 miljoen.

Uit de aangiftegegevens is geen informatie te herleiden over het aantal hectare landbouwgrond van de gebruikers of het soort landbouwbedrijf.

Ook is niet bekend hoeveelheid cultuurgrond per jaar verhandeld wordt waarbij er succesvol aanspraak is gemaakt op de landbouwvrijstelling.

• 247. 

  Kunt u een uitputtend overzicht geven van de totale hoeveelheid cultuurgrond die verhandeld of vergeven (vervreemd) wordt, uitgesplitst per jaar voor de jaren 2000 tot en met 2018? Indien u de gegevens niet zo gedetailleerd heeft, welke gegevens heeft u dan wel?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar mijn antwoord op vraag 246.

• 248. 

  Kunt u een uitputtend overzicht geven van de gemiddelde hoeveelheid cultuurgrond die verhandeld of vergeven (vervreemd) wordt per grondtransactie en het aantal grondtransacties over de jaren 2000 tot en met 2018? Indien u de gegevens niet zo gedetailleerd heeft, welke gegevens heeft u dan wel?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar mijn antwoord op vraag 246.

• 249. 

  Kunt u een uitputtend overzicht geven van de totale hoeveelheid cultuurgrond die verhandeld of vergeven (vervreemd) wordt per jaar voor de jaren 2000 tot en met 2018, waarbij er een succesvol aanspraak is gemaakt op de landbouwvrijstelling? Indien u de gegevens niet zo gedetailleerd heeft, welke gegevens heeft u dan wel?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar mijn antwoord op vraag 246.

• 250. 

  Kunt u een uitputtend overzicht geven van de gemiddelde hoeveelheid cultuurgrond die verhandeld of vergeven (vervreemd) wordt per grondtransactie en het aantal grondtransacties over de jaren 2000 tot en met 2018 waarbij er een succesvol aanspraak is gemaakt op de landbouwvrijstelling? Indien u de gegevens niet zo gedetailleerd heeft, welke gegevens heeft u dan wel?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar mijn antwoord op vraag 246.

• 251. 

  Kunt u een uitputtend overzicht geven van het aantal boeren dat per jaar staakt met de landbouwonderneming van de jaren 2000 tot en met 2018, uitgesplitst per jaar, uitgesplitst naar: boeren met minder dan 5 hectare landbouwgrond; tussen 5 en 15 hectare landbouwgrond; tussen 15 en 35 hectare landbouwgrond en meer dan 35 hectare landbouwgrond en uitgesplitst naar gangbare varkensboeren, gangbare rundveeboeren, gangbare vleeskuikenboeren, gangbare legkippenboeren, gangbare schapenboeren, gangbare geitenboeren, gangbaar overige pluimvee, biologische varkensboeren, biologische rundveeboeren, biologische vleeskuikenboeren, biologische legkippenboeren, biologische schapenboeren, biologische geitenboeren, biologische overig pluimvee, akkerbouwers, tuinbouwers en een totaalcijfer? Indien u de gegevens niet zo gedetailleerd heeft, welke gegevens heeft u dan wel?

Antwoord

Het uitputtende overzicht waarom gevraagd wordt is niet op deze wijze beschikbaar. Wel zijn er gegevens over de ontwikkeling van het aantal bedrijven in verschillende (deel)sectoren en daarmee ook een indirect beeld van de hoeveelheid bedrijven die gestaakt zijn. Deze gegevens worden ieder jaar in het Voedseleconomisch Bericht (voorheen het Landbouweconomisch bericht) gepresenteerd, zie hieronder het meest recente overzicht. Op de website www.agrimatie.nl is daarnaast een grote hoeveelheid relevante informatie beschikbaar, bijvoorbeeld over bedrijfsopvolging en economisch resultaat.

Land- en tuinbouwbedrijven naar bedrijfstype, 2000-2017

Bron: CBS-Landbouwtelling, bewerking WEcR.

• 252. 

  Kunt u een overzicht geven van het totale budgettaire belang van de landbouwvrijstelling uitgesplitst per jaar voor de periode 2000-2018? Indien er sprake is van jaarlijkse verschillen van meer dan € 200 miljoen per jaar, kunt u uitleggen waarom dat het geval is?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar mijn antwoord op vraag 246.

• 253. 

  Wordt er bij het onbedwelmd slachten bijgehouden hoeveel dieren na 40 seconden alsnog bedwelmd moeten worden en om welk percentage van het totaal aantal onbedwelmd geslachte dieren dit gaat? Zo ja, wat zijn deze cijfers? Zo nee, kunt u dit alsnog gaan bijhouden?

Antwoord

Vanaf 1 januari 2018 wordt wel bijgehouden hoeveel dieren onbedwelmd aangesneden worden. En er wordt toezicht op gehouden dat de dieren, indien het bewustzijn nog niet verloren is, de dieren binnen 40 seconden na het aansnijden alsnog een bedwelming krijgen.

Er wordt niet bijgehouden op welk moment de dieren alsnog een bedwelming krijgen. Uit het toezicht is wel bekend dat dit varieert van direct na het aansnijden tot kort voor 40 seconden na het aansnijden.

• 254. 

  Hoe wordt ervoor gezorgd dat vlees van dieren die bij onbedwelmd slachten niet binnen 40 seconden buiten bewustzijn zijn geraakt niet bij consumenten terecht komt die niet om onbedwelmd slachten hebben gevraagd?

Antwoord

Zoals ik heb gemeld in antwoord op recente vragen van het lid Ouwehand (Kamerstuk 31 571, nr. 32) houdt de NVWA houdt geen toezicht op de afzet van vlees van onbedwelmde slacht.

• 255. 

  Hoe staat het met het optuigen van een systeem om de behoefte aan vlees van onbedwelmd geslachte dieren in Nederland in kaart te krijgen, waardoor jaarlijks niet meer dieren onbedwelmd ritueel worden geslacht dan strikt noodzakelijk? Hoe gaat dit systeem eruit zien en wanneer wordt dit systeem ingevoerd?

Antwoord

Zoals ik heb gemeld in antwoord op recente vragen van het lid Ouwehand (Kamerstuk 31 571, nr. 32) staat in het addendum op het Convenant dat met de partijen afgesproken is dat een stelsel zal worden vormgegeven waarmee geborgd zal worden dat het aantal dieren dat voor onbedwelmde slacht aangeboden wordt, beperkt zal worden tot dat aantal dat nodig is voor de Nederlandse behoefte aan onbedwelmd ritueel geslacht vlees. Concrete uitwerking van deze punten vergt nog nader onderzoek. Ik wil hierover spreken met de convenantpartners voor ik mijn inzet hierop bepaal.

• 256. 

  Kunt u aangeven hoeveel runderen, schapen en geiten er tijdens het jaarlijkse offerfeest sinds 2014 zijn geslacht?

Antwoord

In onderstaande tabel vindt u het aantal runderen, schapen en geiten dat sinds 2014 tijdens het offerfeest is geslacht.

Tabel: aantal geslachte runderen, schapen en geiten tijdens offerfeest

• 257. 

  Kunt u aangeven hoe vaak in de jaren 2014 tot en met 2018 tijdens het offerfeest door de toezichthouders aanwijzingen zijn gegeven, hoe vaak er boetes zijn uitgedeeld, en wat de vijf meest voorkomende situaties waren waarop door de toezichthouder is ingegrepen?

Antwoord

Het aantal rapporten van bevindingen dat door de toezichthouders is opgesteld ten behoeve van een maatregel, is hieronder weergegeven. De NVWA legt het aantal gegeven aanwijzingen niet vast. Een aanwijzing hoeft niet altijd te leiden tot een maatregel (schriftelijke waarschuwing, boete).

Aantal Rapporten van bevindingen t.b.v.

maatregel

2014    7

2015    6

2016    15

2017    20

2018    8

De meest voorkomende oorzaken voor het ingrijpen zijn door de jaren heen redelijk stabiel. De 5 meest voorkomende oorzaken staan hieronder weergegeven.

Tabel: Top 5 meest voorkomende oorzaken ingrijpen toezichthouder

Fecale bezoedeling karkas Hygiënische werkwijze algemeen Onvoldoende watertemperatuur sterilisatoren Contact van karkassen met bordessen / andere karkassen

Onvoldoende scheren van halzen van schapen die bedoeld zijn voor onbedwelmde slacht

• 258. 

  Kunt u aangeven hoeveel personeel van de NVWA tijdens de offerfeesten in de jaren 2014 tot en met 2018 in de mobiele toezichtteams van de NVWA zijn ingezet om toezicht te houden op de slacht buiten de daarvoor aangewezen slachthuizen, hoeveel overtredingen zij hebben geconstateerd en welke sancties daar op zijn gevolgd?

Antwoord

In onderstaande tabel vindt u een overzicht van de inzet van mobiele teams voor toezicht op slacht buiten de daarvoor aangewezen slachthuizen tijdens het Offerfeest. Deze controles vinden plaats naar aanleiding van meldingen. Niet elke melding leidt tot vaststelling van een overtreding. Daarnaast is in dit overzicht ook het aantal overtredingen opgenomen dat deze teams hebben vastgesteld, evenals de sancties die zijn opgelegd naar aanleiding van die overtredingen. Dit voor de jaren 2014 t/m 2018.

• 259. 

  Welke landbouwproducten (zoals dieren, vlees, bloemen, bollen, diervoer als sojaschroot (doorvoer), verwerkt pluimveebloedmeel, sperma, etc.) exporteert Nederland naar welke landen? Hoeveel?

Antwoord

In 2017 bedroeg de export van agrarische goederen € 96,7 miljard. Onderverdeeld naar productengroepen, exporteert Nederland met name levende planten en producten van de bloementeelt (€ 9.13 miljard), melken zuivelproducten en vogeleieren (€ 8,77 miljard), groente, wortels en knollen, etc. (€ 6,76 miljard) en fruit (€ 6,64 miljard). De landen Duitsland (€ 24,7 miljard), België (€ 10,5 miljard) Frankrijk (€ 9,2 miljard) en het Verenigd Koninkrijk (€ 8,9 miljard) zijn de belangrijkste afnemers.

• 260. 

  Welke landbouwproducten (zoals dieren, vlees, bloemen, bollen, diervoer als sojaschroot (doorvoer), sperma etc.) importeert Nederland vanuit welke landen? En hoeveel?

Antwoord

In 2017 bedroeg de import van agrarische goederen € 66,7 miljard. Onderverdeeld naar productengroepen, importeert Nederland met name fruit, schillen van citrusvruchten en van meloenen (€ 6,98 miljard), vettenen oliën (dierlijke en plantaardige) etc. (€ 5,54 miljard), vlees en eetbare slachtafvallen (€ 4,36 miljard) en cacao en bereiding daarvan (€ 4,32 miljard). De meeste import is afkomstig uit de landen Duitsland (€ 11,9 miljard), België (€ 8,5 miljard) Frankrijk (€ 3,7 miljard) en Brazilië (€ 3,1 miljard).

• 261. 

  Hoe wordt het sperma van fokberen verkregen, welke handelingen moeten daartoe worden verricht, wie doet dat en hoe wordt de zeug bevrucht?

Antwoord

De medewerkers van de KI-stations brengen de fokberen naar een zogenoemde dekstoel of vangmachine, waar het sperma van de fokberen wordt verkregen. Het sperma wordt door het KI-station gecontroleerd op ziekten en kwaliteit en verdund tot de gewenste dosis. Vervolgens wordt het sperma in tubes afgevuld en onder geconditioneerde omstandigheden op bestelling naar de zeugenhouders vervoerd. De zeugenhouders insemineren op het zeugenbedrijf de berige zeugen.

• 262. 

  Bij welke voor productie gehouden diersoorten gaat de bevruchting net als bij varkens ook via kunstmatige inseminatie en hoe wordt daarbij het sperma verkregen?

Antwoord

Bij melkkoeien en kalkoenen wordt voornamelijk een met varkens vergelijkbare manier van kunstmatige inseminatie toegepast. Bij melkkoeien wordt hoofdzakelijk diepgevroren sperma gebruikt en bij varkens hoofdzakelijk vers sperma. Bij melkgeiten en schapen is voor het grootste deel sprake van natuurlijke dekkingen. Bij melkgeiten vindt voor een deel bevruchting via kunstmatige inseminatie plaats. In de paardensector worden kunstmatige inseminatie en natuurlijke dekkingen toegepast.

• 263. 

  Bij welke voor productie gehouden diersoorten gebeurt de bevruchting door mannelijke soortgenoten bij de vrouwelijke dieren te laten?

Antwoord

Dit is het geval in de vermeerderingssector van de leg- en vleeskuiken-pluimveehouderij, in de schapensector en de vleessector. Verder verwijs ik u naar mijn antwoord op vraag 262.

• 264. 

  Hoeveel hectare van het totaal areaal aan landbouwgrond (55% van het oppervlak van Nederland) is biologisch, welk percentage is dat in verhouding tot gangbaar en hoe verhoudt dit percentage zich tot andere landen binnen de EU?

Antwoord

Volgens cijfers van het CBS was in 2017 56.400 hectare biologisch; dat is 3,3% van het totaal areaal aan landbouwgrond in Nederland. Volgens meest recent beschikbare cijfers van Eurostat bedroeg het EU-gemiddelde in 2016 6,7%.

• 265. 

  Wat was het percentage biologisch landbouwareaal in Nederland over de afgelopen vijf jaar?

Antwoord

Het percentage biologisch landbouwareaal steeg in de afgelopen vijf jaar van 2,8% in 2013, 2014 en 2015 naar 3% in 2016 en 3,3% in 2017.

• 266. 

  Welk percentage van het totale areaal aan landbouwgrond wordt gebruikt voor veehouderij, hoeveel voor sierteelt, hoeveel voor akkerbouw, hoeveel voor glastuinbouw?

Antwoord

Volgens gegevens van het CBS⁷ bedroeg in 2017 het areaal cultuurgrond⁸ 1.789.992 hectare. Daarvan was 509.147 hectare (28,4%) bestemd voor akkerbouw, 93.524 voor tuinbouw open grond (5,2%), 9.079 hectare voor tuinbouw onder glas (0,5%) en 1.178.241 hectare voor grasland en groenvoedergewassen (65,8%).

• 267. 

  Waaruit bestaat het grondgebruik voor de veehouderij, zoals voor grasland of de maisteelt? In welke percentages?

Antwoord

Van het areaal in gebruik als grasland en groenvoedergewassen was volgens gegevens van het CBS⁹ in 2017 962.955 hectare (53,8% van het totale areaal cultuurgrond) in gebruik als grasland; en 215.286 (12,0% van het totale areaal cultuurgrond) als groenvoedergewas (snijmais, luzerne, voederbieten en overige groenvoedergewassen). Van die groenvoedergewassen was snijmais in 2017 veruit het belangrijkste groenvoedergewas met 205.249 hectare (11,5% van het areaal cultuurgrond). Van de in de akkerbouw verbouwde granen (totaal 164.078 hectare in 2017, overeenkomend met 9,1% van het totale areaal cultuurgrond in dat jaar) wordt een groot deel gebruikt voor veevoer. De precieze hoeveelheid is afhankelijk van de kwaliteit van het geteelde graan, maar veelal wordt veruit het grootste deel van het in Nederland geteelde graan (tweederde of meer) gebruikt voor veevoer.

• 268. 

  Waaruit bestaat het grondgebruik voor sierteelt, zoals voor rozen, lelies en bollen, in welke percentages en op hoeveel hectares worden lelies geteeld?

Antwoord

Sierteelt vindt zowel in de tuinbouw in de open grond als in de tuinbouw onder glas plaats.

In 2017 werd volgens het CBS¹⁰ op 26.676 hectare tuinbouw open grond bloembollen geteeld. Dit komt overeen met 1,5% van het totale areaal cultuurgrond. Van het areaal bloembollen in 2017 was 6.434 hectare bestemd voor lelies. Het areaal bloemkwekerijgewassen in de tuinbouw open grond bedroeg in dat jaar 3.108 hectare (0,2% van het totale areaal cultuurgrond). Het totale areaal boomkwekerijgewassen en vaste planten (open grond) bedroeg 16.960 hectare (afgerond bijna 1,0% van het totale areaal cultuurgrond), waarvan 360 hectare rozenstruiken.

Van het areaal tuinbouw onder glas werd in 2017 3.592 hectare (0,2% van het totale areaal cultuurgrond) gebruikt voor bloemkwekerijgewassen. Hiervan was 228 hectare bestemd voor (snij)rozen. Van het areaal tuinbouw onder glas was in dat jaar 401 hectare bestemd voor boomkwekerij en vaste planten (0,02% van het totale areaal cultuurgrond).

• 269. 

  Waaruit bestaat het grondgebruik voor de akkerbouw, welke gewassen worden geteeld, op welke schaal (dus hoeveel mais op hoeveel hectare, hoeveel suikerbieten op hoeveel hectare, hoeveel graan op hoeveel hectare, etc.)?

Antwoord

Van het areaal cultuurgrond dat in 2017 volgens het CBS¹¹ voor akkerbouw werd gebruikt (509.147 hectare), werd 164.078 hectare gebruikt voor granen (zoals tarwe, tarwe, gerst en korrelmais), 162.671 hectare voor aardappelen (waarvan ruim 76.000 hectare voor consumptieaardappelen en 44.041 voor zetmeelaardappelen) en 85.352 hectare voor suikerbieten. Daarnaast was 12.396 hectare bestemd voor handelsgewassen (zoals cichorei, vlas, hennep en koolzaad), 10.084 hectare voor graszaden, 6.046 hectare voor akkerbouwgroenten (zoals uien, winterpeen, sperziebonen, spinazie en witlofwortel), 3.063 hectare voor peulvruchten en 3.980 hectare voor overige akkerbouwgewassen. Het areaal van het groenvoedergewas snijmais bedroeg in 2017 205.249 hectare.

• 270. 

  Welke gewassen worden geteeld als voer voor de veehouderij, zoals mais en wat is het aandeel van deze gewassen in het totale grondgebruik?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar mijn antwoord op vraag 267.

• 271. 

  Welke gewassen worden geteeld voor menselijke consumptie, wat is het aandeel van deze gewassen in het totale grondgebruik, wat bedraagt de oppervlakte van deze teelten en hoe groot is bijvoorbeeld het deel dat wordt gebruikt voor de teelt van suikerbieten?

Antwoord

Een belangrijk deel van de gewassen geteeld in de akkerbouw is in hoofdzaak en direct of na industriële verwerking bestemd voor menselijke consumptie. Dit geldt voor een groot deel van de aardappelen, voor suikerbieten, voor akkerbouwgroenten en voor een deel van de handelsgewassen (zie ook mijn antwoord op vraag 269). Ook een beperkt deel van de in de akkerbouw geteelde granen is bestemd voor menselijke consumptie (zie het antwoord op vraag 267). Het geldt eveneens voor de teelt van groenten en fruit in de tuinbouw in de open grond en onder glas: in 2017 werd volgens het CBS 20.463 hectare gebruikt voor fruitteelt in de open grond, 26.317 hectare voor tuinbouwgroenten in de open grond, 4.992 hectare voor groententeelt onder glas en 95 hectare voor fruitteelt onder glas. Dit betekent dat rond 350.000 hectare landbouwgrond in 2017 in Nederland gebruikt werd voor gewassen die direct of na industriële verwerking bestemd zijn voor menselijke consumptie¹².

• 272. 

  Hoe verhoudt de productie van eiwitgewassen voor menselijke consumptie zich tot het buitenland?

Antwoord

De EC is momenteel bezig om een rapport samen te stellen over de eiwitproductie in de Europese Unie. In dit rapport worden vraag en aanbod van eiwitgewassen verkend. Het rapport zal eind dit jaar klaar zijn en dan zal ook duidelijk worden hoe de Nederlandse productie zich verhoudt tot het buitenland.

• 273. 

  Wat zit er in het voer(mengsel) van kippen, koeien, varkens, etc.? Antwoord

De voersamenstelling voor de Nederlandse landbouwhuisdieren bestaat uit voer van weiland en akker (gras, snijmais, voederbieten, tarwe), bijproducten uit de voedingsmiddelenindustrie (bierbostel, wei, gries en zemelen van granen, sojaschroot, bietmelasse, bietenpulp) en grondstoffen uit het buitenland (maisgluten, tapioca, tarwe, palmpitschilfers, rietmelasse, citruspulp). Het menu van herkauwers is hoofdzakelijk afkomstig van de Nederlandse landbouwgronden, de andere diersoorten worden hoofdzakelijke gevoerd met bijproducten uit de levensmiddelenindustrie en grondstoffen uit het buitenland.

• 274. 

  Welke stromen uit productieprocessen van humaan voedsel, of anderszins uit de voedselketen, gaan naar landbouwdieren en welke stromen (zoals kaaswei, erwteneiwit) worden gevoerd aan welke dieren specifiek en welke hoeveelheden betreft dit?

Antwoord

Het gaat hierbij om co-producten die afkomstig zijn uit de levensmiddelenindustrie en die ontstaan bij de productie van bijvoorbeeld bier, sinaasappelsap, patat óf schroten die bijvoorbeeld voortkomen uit het crushen/persen van oliehoudende zaden zoals zonnebloem, raap, palm en soja. Het kan echter ook gaan om retourproducten zoals oud brood, koekjes, pizzabodems of snoepgoed die niet meer geschikt zijn voor menselijke consumptie omdat dat wettelijk niet mag of omdat het retourproduct niet verteerbaar/smakelijk is voor mensen. Deze producten zijn ook niet geschikt voor voedselbanken. Aanwending als diervoeder-grondstof is de hoogst mogelijk verwaarding van grondstoffen na menselijke consumptie en draagt in hoge mate bij aan de kringloop-landbouw die ik nastreef.

De genoemde producten worden hoofdzakelijk gebruikt in varkensvoer en in de rantsoenen van melkvee. Bij varkens kan dit aandeel oplopen tot 2/3 van alle gebruikte grondstoffen. Bij melkvee is dat afhankelijk van het rantsoen; als ook het ruwvoer van eigen grond (gras, maïs etc.) wordt meegenomen, kan het aandeel oplopen tot 3/4 van het voer. WUR heeft becijferd dat gemiddeld over alle diervoedermiddelen en diersoorten heen het aandeel van de co-producten in mengvoer 50,8% bedraagt. Voor gegevens over de herkomst en volumes van diervoedergrondstoffen verwijs ik u naar de (tweede editie van de) grondstoffenwijzer van de Nederlandse diervoederindustrie, uitgebracht door de brancheorganisatie Nevedi (www.nevedi.nl).

• 275. 

  Wat gaat er veranderen aan de stromen uit de voedselketen die naar landbouwdieren gaan, vanuit uw doelstelling om te komen tot een systeem van kringlooplandbouw, komen er stromen bij? Zo ja, welke?

Antwoord

Mijn beleid was en is erop gericht dat resten uit bijvoorbeeld de voedingsmiddelenindustrie zo hoog mogelijk verwaard worden. Veel van deze stromen worden al gebruikt als voedsel voor landbouwhuisdieren. Ik sta positief tegenover initiatieven om elk (rest)product, of dat nu in de primaire productie is, de verwerkende industrie, de retail, catering of keuken, in de voedselproductieketen te houden, waarbij de borging van voedselveiligheid de eerste voorwaarde is. Ik zal mij hier voor blijven inzetten.

Een stroom waar ik mij bijvoorbeeld voor inzet is diermelen. Nederland wil in beginsel diermelen die gemaakt zijn met slachtafval van gezonde goedgekeurde varkens en kippen benutten als veevoedergrondstof voor pluimvee- respectievelijk varkensvoeders. Daarvoor is aanpassing nodig van de EU-regelgeving. Nederland vindt dat het mogelijk is dergelijke diermelen in diervoeders te benutten zonder afbreuk te doen aan het hoge beschermingsniveau voor mens en dier. De EU is bereid tot deze stap maar zoekt nog naar goede lab-analysemethodes voor kant en klare diervoeders. Die zijn nodig voor het toezicht op een verantwoorde diervoederproductie. Nederland ondersteunt de EC daarin.

• 276. 

  Waar wordt de kunstmelk die aan kalfjes wordt gevoerd van gemaakt?

Antwoord

Kunstmelk voor kalveren bestaat uit zuivelgrondstoffen, plantaardige eiwitten, zetmeel, vitaminen, mineralen en organische zuren. Elke producent hanteert een eigen samenstelling van de voeders.

• 277. 

  Krijgen kalfjes gemalen vis te eten?

Antwoord

Nee, er zit geen gemalen vis in kalvervoeders.

• 278. 

  Hoeveel procent van de grondstoffen voor voer van kippen, koeien, varkens etc. komt van menselijk voedsel, van de levensmiddelenindustrie, van akkerbouw, van sojaschroot, of andere producten en welke reststromen of producten zijn dat?

Antwoord

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u naar mijn antwoord op vraag 274.

• 279. 

  Kunt u een overzicht geven van het aantal gesprekken dat het ministerie in 2017 en 2018 heelt gevoerd met de veehouderijsectoren en het aantal gesprekken met natuur- en dierenwelzijnsorganisaties?

Antwoord

Nee, dit is niet mogelijk. Het ministerie voert met alle betrokken partijen (bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en andere overheden) en op allerlei niveaus overleg over de vormgeving van het beleid.

• 280. 

  Kunt u aangeven welke beleidsonderwerpen en regelingen (specifiek) de gesprekken met de veehouderijsector betroffen?

Antwoord

De overleggen met het veehouderijbedrijfsleven hadden betrekking op het brede beleidsveld van het Ministerie van LNV.

• 281. 

  Welke verschillende mestaanwendingstechnieken zijn er? Hoe vaak worden deze gebruikt?

Antwoord

Vaste mest wordt altijd op de grond gestrooid. In het geval van bouwland moet dit in een direct erop volgende werkgang in de grond worden gewerkt.

Wat betreft drijfmest zijn de volgende aanwendingsmethodes te onderscheiden.¹³

Methode van aanwending bij    Aandeel (in %) van mesttoediening op grasland en drijfmest    bouwland

¹³ Bruggen, C. van, e.a., 2018: http://edepot.wur.nl/452369.

Methode van aanwending bij    Aandeel (in %) van mesttoediening op grasland en drijfmest    bouwland

Grasland    Onbeteeld Beteeld bouwland bouwland

Onderwerken in één werkgang

• 282. 

  Wat doet het uitrijden van de mest met de bodem, per mestaanwen-dingstechniek?

Antwoord

Er is geen eenduidig onderscheid te maken in het effect van een aanwen-dingstechniek op de bodem, omdat dit verschilt per bodemsoort en de draagkracht daarvan. In het algemeen geldt dat naarmate machines groter en zwaarder worden, het risico op bodemverdichting toeneemt. Daarin speelt echter ook de druk per oppervlakte-eenheid een rol.

Vanwege de problematiek van geringere draagkracht op veen- en kleigrond en het gemakkelijk stuk trekken van de graszode op veengrond en het bij droogte moeilijk (tot niet) in de grond kunnen snijden op kleigrond is in de praktijk het aandeel van toediening van drijfmest door zodenbemesting zeer gering. Bij drijfmest in sleufjes in de bodem van grasland brengen wordt tot ongeveer 5 cm diepte in de bodem gedrongen door de graszode te doorsnijden. Er zijn, naast de vermelde problematiek op klei- en veengrond, geen gegevens bekend dat deze vorm van bemesten nadelig is voor de bodem. Alleen bij (aanhoudende) droogte kan het gras op de randen van de sleuven verdrogen. Van breedwerpig bovengronds uitrijden is bekend, dat onder droge omstandigheden er gemakkelijk verbranding van het gras op kan treden.

Naast het effect op de bodem is het ook van belang om rekening te houden met de ammoniakemissie bij de aanwending van mest. De laagste ammoniakemissie vindt plaats bij de bouwlandinjecteur (2%) en de hoogste ammoniakemissie vindt plaats bij het breedwerpig bovengronds uitrijden (71%).

• 283. 

  Hoeveel veetransporten hebben er in 2017, door en vanuit Nederland plaatsgevonden uitgewerkt naar diersoort?

Zie onderstaande tabel voor de transporten binnen de Europese Unie in 2017. Hierbij moet worden opgemerkt dat meerdere zendingen samen één transport kunnen vormen. Er zijn geen gegevens bekend over het totaal aantal binnenlandse transporten.